• Бизниң сөһбәт
• 15 Желтоқсан, 2017

ҚҖ Парламенти Мәҗлисиниң депутати Шаһимәрдан Нурумов: “Мениң үчүн хәлиқ мәнпийитидин башқа улуқ иш йоқ!”

  Биз бу қетим елимиз Мустәқиллигиниң 26 жиллиғини нишанлаймиз. Мошу сәнә һарписида Қазақстан Җумһурийити Парламенти Мәҗлисиниң депутати, Қазақстан хәлқи Ассамблеяси Кеңишиниң әзаси, “Қазақстан уйғурлири җумһурийәтлик этномәдәнийәт мәркизи” җәмийәтлик бирләшмисиниң рәиси Шаһимәрдан Нурумовни сөһбәткә җәлип қилдуқ. Иврайим БАРАТОВ,“Уйғур авази” / Шаһимәрдан Үсәйин оғли, сөһбитимизни мән көңлүмгә пүкүп қойған соаллар билән әмәс, бәлки Сизни — хәлқимизниң Парламенттики йеганә вәкилини — пүткүл қазақстанлиқлар, худди бир аилиниң әзалиридәк, умуммәйрәм сүпитидә нишанлайдиған Мустәқиллик күни билән тәбрикләштин башлашни тоғра көрүватимән. Әлвәттә, тәбригиңгә рәхмәт. Әсли биз мәйрәмгә тәшна хәлиққу. Бирақ мән “Дуниядики әң бәхитлик уйғурлар Қазақстанда яшайду” дәп ейтиштин һеч ялиққан адәм әмәс. Бу ибарини, униң афоризмға айлинип кәткинигә қаримай, бүгүн йәнә бир қетим қайтилаймән. Чүнки өзини бәхитлик һис қилған хәлиқтила мәйрәмләрниң көп болидиғанлиғи ениқ. Биз әйнә шундақ, мән ейтқан болар едимки, әң шанлиқ мәйрәмләрниң бирини қарши еливатимиз. Демәк, Қазақстандики барлиқ бәхитлик уйғурларни елимиз Мустәқиллигиниң новәттики сәнәси билән қизғин вә сәмимий тәбрикләймән вә қазақстанлиқ уйғурларниң җәмийитимиз һаятиниң барлиқ саһалардики төһписиниң техиму нәтиҗидарлиқ вә сезиләрлик болушини тиләймән. Ейтмақчи, у төһпиниң дайим мунасип болуватқанлиғини қазақстанлиқ уйғурлар һаятида йүз бәргән ахирқи йеңилиқлардинму көрүшкә болиду. Шундақ әмәсму? Әлвәттә, шундақ. Сениң “ахирқи йеңилиқлар” дәп ейтқиниңдинла чүшәндим, сөз Әзиз Зайитов билән Һесамдин Һәрәмов тоғрилиқ болуватса керәк. Уларниң “Қазақстандики 100 йеңи исим” лайиһисидә ғалип чиқиши һәм һәр иккилисиниң 102 адәмниң арисида дәсләпки оттузлуқниң қатаридин орун елиши, әлвәттә, чоң утуқ. Гезитханлиримизға чүшинишлик болуши үчүн ейтай, бу лайиһә елимиз Президенти Нурсултан Әбиш оғлиниң “Келәчәккә нишан: мәнивий йеңилиниш” программилиқ мақалисида алға сүрүлгән идея. Бу лайиһигә, хаталашмисам, төрт миңдин ошуқ адәм қатнашти. Әң мунасиплирини, адәттикидәк, әмәлдарлар әмәс, бәлки хәлиқниң өзи көрсәтти. Уларни онлайн- аваз бериш арқилиқ хәлиқ таллавалди. Саңа растимни ейтай, әшу 102 адәмниң арисидин уларниң исим-фамилиялиригә қарап, “Һәй мошу иккиси уйғурмекин” дәп пәрәз қиливедим, дәл шундақ болуп чиқти. Худди, хәлиқниң бу мукапитини өзәм алғандәк, қин-қинимға патмай хошал болуп кәттим. Уларни шәхсән тонумисамму, дәрһал тәбрикнамә әвәттим. Бу вақиәниң алдида, йәнә бир қетим әйнә шундақ бешим көккә йәтти: хәлиқимиз арисидин йетилип чиққан көрнәклик бизнесмен, исми кәң мәлум меценат инимиз Закирҗан Кузиев җумһурийәт даирисидә уюштурулған “Алтун жұрек” конкурсида “жилниң әң сахавәтлик адими” номинацияси бойичә ғалип аталған еди. Әнди бүгүн болса, Закирҗан Пирмәһәммәт оғли рәһбәрлик қиливатқан “Яркәнт крахмал-ширнә заводи” Президентниң “Алтын сапа” мукапитиға егә болди. Өткәндә болса, “АЗМК-групп” ширкәтләр топи Мудирлар кеңишиниң рәиси Әхмәтҗан Шардиновниң Хәлиқара инженерлиқ академияниң (Москва шәһири) мухбир-әзаси болуп сайлиниши, исми дуния әһлигә мәлум ака-сиңил Шөһрәт вә Майсәм Мутәллиповларниң илим-пәндики новәттики утуқлири, техи түнүгүнла ҖУЭМ рәисиниң орунбасари Нурмәһәмәт Палтахуновниң Президент дәсләпки қетим тәсис қилған “Жомарт жан” бәлгүси билән мукапатлиниши вә һаказилар һәммимизни хошаллиққа бөлимәмду?! Мошу мисалларниң өзила һәқиқәтәнму қазақстанлиқ уйғурларниң бәхитлик һаят кәчүрүватқанлиғидин, уларниң елимиз һаятиниң барлиқ саһалирида әстаидил әмгәк қиливатқанлиғиниң һәм у әмгәк дайим мунасип баһасини еливатқанлиғиниң ярқин испати әмәсму?! Биз пәқәт Мустәқиллик күни мәйрими һарписида йүз бәргән вә, һәқиқәтәнму, хәлқимизниң бешини көккә йәткүзгән әшу вақиә-йеңилиқлар тоғрилиқла гәп қиливатимиз. Әгәр, өткән жилларға мураҗиәт қилмайла, бийилниң өзидила бирәр саһада утуқ қазанған, орден-медальлар билән мукапатланған, мәйли ишләпчиқиришта болсун, мәйли җәмийәтлик һаятта болсун яки, ейтайли, спорт алимидә болсун, егиз чоққилардин көрүнгән уйғурларни бир-бирләп санап көрсәк, ойлаймәнки, ениқ санини чиқиралмай қелишимиз мүмкин. Шундақ екән, мәғрурлинишқа, махтинишқа толуқ һоқуқимиз бар. Бирақ бу “биздә һәммә нәрсә тәл-төкүз” дегәнлик әмәс, новәт күткүзмәй һәл қилидиған мәсилиләрму хелә бар екәнлигини өзәңму яхши билисән. Раст, ундақ мәсилиләр аз әмәс, бирақ улар өз алдиға башқа мавзу. Сөһбитимиз Мустәқиллик күни мунасивити билән болуватқачқа, мәйрәмлик кәйпиятимизни чүшәрмәйли. Ейтмақчи, шәхсән өзиңизниң мәйрәмлик кәйпиятиңиз қандақ? Кәйпият, өзәң ейтқандәк, мәйрәмлик. Яхши билисән, мән тәбиитимдин оптимист, һәммә нәрсини яхшилиққа җоруймән, өз мәзгилидә атеист болсамму, Алла таалани еғизимдин чүшәргән әмәсмән. Худаға шүкри, уйғурчисиға ейтқанда, “онниң алди, онниң кәйни” болуп яшаватқинимни һис қилимән. Нәқ шундақ екәнлигигә һечким гуман кәлтүрмисә керәк, чүнки Парламент депутатиниң башқичә әһвалда болушиму мүмкин әмәс дәп ойлаймән. Парламентни тилға елип қалдиң, “депутат Нурумовниң Парламенттики паалийити қандақ?” дәп соримақчи болуватсаң керәк. Очуғини ейтай, әла дәриҗидә. Бийил Мәҗлискә 83 қанун лайиһиси келип чүшти, уларниң ичидин 26 қанун лайиһиси қобул қилинип, Парламентниң жуқарқи палатиси — Сенатқа әвәтилди. Әйнә шуларниң һәммисиниң муһакимисигә паал қатнаштим. Қанун чиқириш — мурәккәп иш. Һәрбир қанун Мәҗлистики барлиқ депутатлиқ топларниң муһакимисидин өтиду. Әнди у муһакимиләр, бәзидә, мәлум талаш-тартишларни пәйда қилиду. Бу дуниядики барлиқ парламентларда қанун чиқириш җәриянида йүз беридиған һадисә. Әгәр, ейтайлуқ, Мәҗлистә әшундақ әһвал йүз бәрсә, Сиз өз мәвқәриңизни қандақ изһар қилисиз? Буни сораватқинимниң сәвәви, “депутат Нурумов” билән “рәис Нурумовниң” арисида қандақ пәриқ бар? Дәрһал ейтай, һечқандақ пәриқ йоқ. Парламентта бир қанунни қобул қилиш үчүн онлиған қетим баш қошумиз. Уларда һәрхил министрликләрниң, муһакимә қилиниватқан қанунни тәвсийә қилған мәлум бир саһаниң, җәмийәтлик бирләшмиләрниң вәкиллири, саһа мутәхәссислири, юристлар вә һаказилар билән болидиған бәс-муназириләргә толуп-ташиду. Саңа ишәшлик вә қәтъий түрдә ейтимәнки, депутат Нурумовниң мәвқәси — принципиаллиқ, Конституция даирисидин чиқип кәтмәслик вә қобул қилинидиған қанун “ишләйдиған” дәриҗидә болуши үчүн өз пикридин қайтмаслиқ. Чүнки қанун мәлум бир күчләргә әмәс, хәлиққә хизмәт қилиши керәк. Шундақ екән, депутат Нурумовниң мәвқәси, бир еғиз сөз билән ейтсам, хәлиқ мәнпийити үчүн адил хизмәт қилиш. Әнди “рәис Нурумовқа” кәлсәк, өзәм рәһбәрлик қиливатқан җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи — җәмийәтлик тәшкилат. “Җәмийәтлик” сөзиниң өзидинла сениң кәйниңдә пүтүнсүрүк бир хәлиқниң турғанлиғини көрситиду. Демәк, пәқәт хәлиқ мәнпийитини, бу йәрдә өзимизниң уйғурлириниң мәнпийитини, һәммидин жуқури қоюш рәис Нурумовниң, худди депутат Нурумовқа охшашла, мәвқәсидә һечқандақ айримчилиқ йоқ: йәнила шу принципиаллиқ, қанун даирисидин чәтнимәслик, Қазақстан Җумһурийитиниң Асасий Қануни — Конституция капаләтләндүридиған барлиқ әвзәлликләрдин толуқ пайдилиниш үчүн қануний һоқуқлиримизни өзимизгә ишлитиш. Мән шуни яхши һис қилимәнки, шәхсән мениң үчүн хәлиқ мәнпийитидин башқа улуқ иш йоқ! Шаһимәрдан ака, сир әмәски, “биздә қанунлар ишлимәйду” дегән уқум моҗут... Қанунни ишлитишни билмәймиз. Болмиса, һәрқандақ қанун әң алди билән хәлиқ мәнпийитини көзләйду. Аһалиниң қанун җәһәттин саватини ашуруш — елимиз Президенти Нурсултан Назарбаевниң әнъәнивий мәктүплиридә, программилиқ нутуқлири билән мақалилирида турақлиқ ейтилип келиватиду. Демәк, аһалиниң қанунни өз мәнпийитигә ишлитишни билиши лазим. Униң үчүн қанун хәлиққә чүшинишлик тилда йезилиши керәк. Бу өз алдиға башқа мавзу. Буниң тәпсилатиға берилип кәтсәк, сөһбитимизму башқа йөнилиш елип кетиши еһтималдин жирақ әмәс. Жуқурида “Мәҗлис 26 қанун лайиһисини Сенатқа әвәтти” дәп ейттиңиз. Уларниң арисида, Сизниң пикриңизчә, әң муһимлири қайсилар? Қобул қилинған қанунни “мону муһим, мону муһим әмәс” дәп бөлүшкә мутлақ болмайду. Ундақ бөлүш пәқәт қанун лайиһиси қобул қилинғичила болуши мүмкин. Қанун қобул қилиндиму, демәк, у җәмийәт үчүн, җәмийәт тәрәққияти үчүн һавадәк һаҗәт. Раст, кейингә қалдурулидиған қанун лайиһилири бар, ундақлар, адәттә, толуқтурушларни тәләп қилиду. У толуқтурушлар яки өзгиришләр хәлиқниң еһтияҗини қанаәтләндүрүши, ениқ ейтсам, йәнила шу хәлиқ мәнпийитигә уйғун келиши лазим. Әнди соалиңға ениқ җавап бәрсәм, уларниң арисида “Қазақстан Җумһурийитиниң бәзибир қануний актлириға экстримизмға вә терроризмға қарши һәрикәтләр мәсилилири бойичә өзгиришләр вә толуқтурушларни киргүзүш тоғрилиқ”, “2016 — 2018-жилларға беғишланған җумһурийәтлик бюджет тоғрилиқ” Қазақстан Җумһурийитиниң Қануниға өзгиришләр билән толуқтурушларни киргүзүш тоғрилиқ”, “Қазақстан Җумһурийитиниң Миллий фондидин 2016 — 2018-жилларға беғишланған капаләтләндүрүлгән трансферт тоғрилиқ” Қазақстан Җумһурийитиниң Қануниға өзгиришләр киргүзүш тоғрилиқ” вә башқиму қанунлар бар. Мән пәқәт үчла қанунни атап чиқтим, сениңчә, уларниң қайсиси муһим вә қайсиси муһим әмәс? Муһим әмәс қанун, йәнә қайтилаймәнки, йоқ вә ундақ қанун Парламентта қаралмайду һәм қобул қилинмайду! Жуқурида тәкитлигинимдәк, қобул қилинидиған һәрқандақ қанун лайиһиси һәртәрәплимә муһакимидин өтиду. Бу җәриян наһайити мәрәккәп. Депутат шу қанунға мунасивәтлик болған саһаниң иҗтимаий-сәясий, ихтисадий, маддий, қисқиси, барлиқ тирикчилик-нәпәсини ениқ тәсәввур қилиши шәрт. Шәхсән өзәм пәқәт мошу жилила ондин ошуқ қанун лайиһисигә өзгиришләр билән қошумчиларни киргүзүш бойичә тәклипләрни бәрдим вә улар толуғи билән қобул қилинған қанунларда өз әксини тапти. Мәсилән? Жуқурида мән үч қанунни атидим, шуларда вә “Қазақстан Җумһурийитидики бәзибир қануний актларға өсүмлүкләр билән һайванатлар дунияси мәсилиләр бойичә өзгиришләр билән толуқтурушларни киргүзүш тоғрилиқ”, “Қазақстан Җумһурийитиниң бәзибир қануний актлириға һоқуқни һимайә қилиш хизмитиниң җәриянлиқ асаслири мәсилилири бойичә өзгиришләр билән толуқтурушларни киргүзүш тоғрилиқ”, “Қазақстан Җумһурийитиниң бәзибир қануний актлириға дөләтлик һакимийәт тармақлири арисидики вакаләтликләрни қайта бөлүш мәсилилири бойичә өзгиришләр билән толуқтурушларни киргүзүш тоғрилиқ” “Қазақстан хәлқи Ассамблеяси тоғрилиқ” Қанунға бәзибир өзгиришләр билән толуқтурушларни киргүзүш тоғрилиқ” вә башқиму нурғунлиған қанунларда мениң тәкливим асасида мәлум өзгиришләр билән толуқтурушлар киргүзүлди. Бу йәрдә өз-өзлүгидин “у толуқтурушлар билән өзгиришләр асасән немиләрдин ибарәт?” дегән соал туғулиду. Бу соалға, әлвәттә, ениқ җававим тәйяр. Бирақ у җаваплиримни пәқәт шу қанунға мунасивәтлик болған саһа мутәхәссислири, йәни тар даиридики адәмләрла чүшиниши мүмкин. Ундақ дәватқинимниң сәвәви, қанунларда көпчиликкә тамамән чүшиниксиз аталғулар, болупму базар ихтисадиға мунасивәтлик кириватқан йеңи аталғулар, наһайити нурғун. Улар чүшинишлик болуши үчүн шу аталғуларға бир-бирләп изаһ бериш тәләп қилиниду. Шуңлашқа гезитханни қаймуқтурмай, уларда қизиқиш пәйда қилидиған мәсилиләр әтрапида параң қилсақ болиду. Мәнму шуниң тәрәпдари. Ундақ болса, депутатлиқ соалларға көчәйли, бизниң билишимизчә, Сиздә ундақ соаллар хелә нурғун. Сениң сораватқиниңни, русчә ейтқанда, “депутатский запрос” дәйдиғу. Адәттә, ундақ соаллар Парламентта шәхсән бир депутатниң яки мәлум бир депутатлар топиниң тәшәббуси билән әмәлгә ашурулиду. Мән бу һәр икки җәриянға паал қатнишиватимән, бу махтанғанлиғим әмәс, депутатлиқ паалийитимниң утуқлуқ болуватқанлиғиниң ярқин бир көрүнүши, халас. Гепим қуруқ болмаслиғи үчүн мисал кәлтүрәй. Башқа нурғунлиған министрликләрни ейтмиғанниң өзидә, җумһурйиәт Премъер-Министри Б.Сағынтаевқа җәми алтә соал әвәтип, һәммисигә җавап алдим. Шуларниң арисидин пәқәт биринила мисал сүпитидә кәлтүрәй: сениң билән мениң туғулған жутум — Чоң Ачиноқидики ичидиған су проблемисини яхши билисән. Мәлигә су проводлирини тартимиз дәп кочиларни машина әмәс, һәтта адәмләр пиядә маңалмайдиған һаләткә кәлтүрүп қоюп, иш йерим йолда тохтап қалди. Бир топ жут турғунлириниң маңа язған хети асасида Премъер-Министрға депутатлиқ соал йоллидим, җавап кәлди. Ейтмақчи, у җаваптин Уйғур наһийәсиниң рәһбәрлигиму хәвәрдар. Қисқичә ейтсам, мениң һөкүмәткә йоллиған соалим бойичә, йерим йолда тохтап қалған ишни ахириға чиқириш үчүн җумһурийәтлик бюджеттин қошумчә мәбләғ бөлүнидиған болди. Худа халиса, келәр жили иш башқидин қолға елинип, жил ахириға қәдәр чоңачиноқилиқлар вақитлиқ қийинчилиқтин толуқ қутулиду вә таза ичидиған су билән тәминлиниду, дәп ишәшлик ейталаймән. Бу һәқиқий йеңилиқ, хуш хәвәр болди, жутдашларниң беши көккә йетидиғанлиғини тәсәввур қиливатимән. Мәнму шундақ ойда. Бирақ бәзиләр “депутат Нурумов өзиниң жутдашлири үчүн әйнә шундақ көйүнүватиду” дәп ойлап қелиши мүмкин. Әсла ундақ әмәс, Ачиноқидики су мәсилиси, бу бир уштумтут пәйда болған әһвал. Чүнки депутат үчүн барлиқ қазақстанлиқлар, уларниң турушлуқ җайидин қәтъий нәзәр, охшаш вә уларниң “жиғисини” өзәңникидәк қобул қилишиң керәк. Мениң қәтъий вә принципиал мәвқәм мошундақ. Ейтмақчи, мошундақ ичидиған су мәсилиси бойичә маңа Павлодарниң әтрапидики бир авул турғунлири мураҗиәт қилди, әһвал худди Чоң Ачиноқидикигә охшаш екән. Бу мәсилиниңму иҗабий һәл қилинишиға һәмдәм болдум. Ейтивәрсәм, мисал нурғун, бирақ мәсилә униңда әмәс, мәсилә депутат сүпитидә өзәңгә берилгән һоқуқтин пайдилинишни билишиңдә. Шаһимәрдан ака, бу мавзу әтрапида қанчә узақ параң қилсақму, ахириға чиқалмисақ керәк. Шуңлашқа Парламенттики паалийитиң тоғрилиқ мошу йәрдә тохтитип, гәпни өзәң рәиси болған җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизигә йөткисәк, дегән тәклип бар. Мәйли, сениңчә болайли. Бу җәмийәтлик тәшкилатниң паалийити Қазақстандики барлиқ уйғурларниң диққәт мәркизидә екәнлиги һәқиқәт. Шундақ екән, униң рәиси, йәни мәйли бирлири яхши көрсун, мәйли йәнә бирлири яхши көрмисун, алаһидә җавапкәрлик жүкләнгәнлигини толуқ һис қилиши шәрт. Ундақ болмиған әһвалда пүтүнсүрүк бир хәлиқниң, бу йәрдә сөз қазақстанлиқ уйғурлар тоғрилиқ болуватиду, тәғдиригә бепәрвалиқ билән қариғанлиқ болуп һесаплиниду. Әнди ундақ бепәрвалиқ маңа тамамән ят хисләт. Хәлиқниң әтики тәғдирини бүгүн ойлаш керәк. Биз, қазақстанлиқ уйғурлар, қандақ қилғанда бүгүн дунияни өз чаңгилиға алған аләмшумуллаштуруш көчидин кейин қалмаймиз, немә қилсақ, Интернет заманисида рәқәмләштүрүшниң қир-сирлирини чапсан өзләштүрүвалимиз, дегәнгә охшаш мәсилиләр әтрапида баш қатурупла қалмай, әмәлий иш-һәрикәтләргә көчүшимиз керәк. ҖУЭМниң бүгүнки паалийити мошундақ бүгүнки күн тәртивиниң муһим мәсилилиригә толуқ җавап бериду дәп ойлаймән. ҖУЭМниң паалийити “Уйғур авази” гезитида әтраплиқ йорутулуватиду. Шуңлашқа әмәлгә ашурулған ишларни, улар наһайити нурғун, тизип ейтип өтүшниң һаҗити йоқ, униңдин көрә, бизни, уйғурларни, бүгүн немә вә қандақ мәсилиләр ойландуруватиду, мана шулар тоғрилиқ ейтқинимиз әқилгә мувапиқ дәп ойлаймән. Униңға мунасивәтлик ишлар аз әмәс. Мәсилән, елипбәмизни латин графикисиға көчиришни алайли. Наһайити муһим, ейтқан болар едимки, хәлиқниң йезиқ мәдәнийитиниң тәғдирини һәл қилидиған иш. Шуңлашқа биз ҖУЭМ йенида мәхсус комиссия тәшкил қилдуқ. У комиссия латин графикисиға көчүш бойичә келип чүшүватқан барлиқ тәклип-пикирләрни һәртәрәплимә муһакимә қилидиған болиду. Бу мәсилә бойичә “Уйғур авази” гезитида мутәхәссис-алимларниң, устазларниң, умумән, тилимизға бепәрва әмәсләрниң адәмләрдә ой қозғайдиған пикирлири бериливатиду, өзлири тәклип қилған елипбәму бар. Улардин қайсисини әтә “хәп” дегүзмәйдиған дәриҗидә таллавелишимиз керәк? Биз Қазақстанда яшаватимизму, демәк, елипбәмиз қазақ қериндашлар қобул қилидиған елипбә асасида болуши шәрт. Бу һечбир талаш туғдурмайдиған мәсилә. Бирақ, ағамчиниң йәнә бир учи болидиғанлиғини унтумаслиғимиз керәк. Чүнки дунияға териқтәк чечилған уйғурлар, йезиқни өзлири халиған елипбә бойичә әмәс, бир графика асасида йезишқа көчүши үчүн берилгән мошу пурсәттин пайдилинишимиз лазим. Шундақ екән, һәм биз, һәм улар, бир йезиқни қобул қилсақ, нур үстигә нур әмәсму?! Һазир уларниң йезиғини биз оқалмаймиз, бизниң йезиғимизни улар оқалмайду. Йәнә қайтилаймәнки, бизгә бу қолайсиз — бир тилда сөзлишидиған, амма бир-биригә тамамән охшимайдиған икки графикида язидиған — әһвалдин қутулуш пурсити келиватиду. Мана мошу пурсәтни келәчәк әвлатниң тәғдирини ойлиған һалда пайдилинишни билишимиз керәк. — Шаһимәрдан Үсәйин оғли, Сиз жуқурида Қазақстан хәлқи Ассамблеяси тоғрилиқ Қанунға өзгиришләр билән толуқтурушлар киргүзүлидиғанлиғини ейттиңиз. Улар немиләрдин ибарәт? Бир сөз билән ейтсам, қанун лайиһиси ҚХАниң тәркивигә киридиған барлиқ миллий мәдәнийәт мәркәзлириниң мәнпийитини көзләйду, уларниң техиму нәтиҗидарлиқ иш елип беришини тәминләйду. Бу йәрдә мән ҚХА Рәисиниң орунбасари — Президент Мәмурийити ҚХА Кативатиниң мудири Дархан Мыңбайниң рәһбәрлигидә мәхсус иш топиниң наһайити қизғин паалийәт елип бериватқанлиғини тилға алмақчимән. Ейтмақчи, Дархан Мыңбай җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң паалийитини диққәт билән күзитип, өзиниң пайдилиқ мәслиһәтлирини берип келиватқанлиғини шәхсән өзәм яхши һис қилимән. Униң өткәндә ҖУЭМ башқармисиниң уйғур елипбәсини латин графикисиға көчириш мәсилиси муһакимә қилинған жиғинға вә А.Розибақиевниң 120 жиллиқ тәвәллудини атап өтүш мәрикисигә қатнишип, хәлқимизгә нисбәтән өзиниң иллиқ ләвзини изһар қилғанлиғини көпчилик яхши билиду. Елимиз Президенти Нурсултан Назарбаевниң “Келәчәккә нишан: мәнивий йеңилиниш” программилиқ мақалисида алға сүрүлгән идеяләрни кәң хәлиқ аммисиға йәткүзүш йолида елимиздики барлиқ миллий мәдәнийәт мәркәзлиригә чоң вәзипиләрниң жүкләнгәнлиги, әң алди билән, ҚХАниң җәмийитимиздики ролиниң күн санап өсүватқанлиғини көрситиду. Һазир ҖУЭМниң паалийитидә хәлқимизниң иҗтимаий-мәдәний, һәтта, ейтқан болар едуқки, сәясий һаятида муһим вақиә болуп һесаплинидиған қош сәнәни — “Ату” паҗиәси билән миллий мәтубатимизниң 100 жиллиғини атап өтүш тоғрилиқ мәсилә көтириливатқанлиғини билимиз. Әһвал қандақ болуватиду? “Ату”, һәқиқәтәнму, хәлқимизниң паҗиәси. Бу қирғинчилиқниң 100 жиллиғини әсләп өтүш, биринчи новәттә, йеқинқи тарихимизни һечқачан унтушқа болмайдиғанлиғини келәчәк әвлатқа йәткүзүшниң вә уқтурушниң бир амали. Худа халиса, келәр жили йәрлик һакимийәт билән келишилгән һалда, пәқәт қанун даирисидә, “Атуниң” 100 жиллиғини әсләп өтүш тәрәддутини қиливатимиз. Бу мәсилидә бизгә җай-җайлардики активистлиримиз йеқиндин қол-қанат болиду, дәп ойлаймән. Әнди соалиңниң иккинчи қисмиға кәлсәк, “мәтбуатимизниң 100 жиллиғи” дегән ибарә тамамән хата чүшәнчә. Әгәр уйғурлар буниңдин тәхминән бәш миң жил бурун қәғәзни ойлап тапқан болса, шу чағда өзиниң йезиғи болған болса, қандақларчә уйғур мәтбуатиға 100 жил болиду? Биз қазақстанлиқ уйғурлар мәтбуатиниң 100 жиллиғини нишанлашни мәхсәт қиливатимиз. Мошу тәвәдики дәсләпки уйғур гезити — “Садаи таранчиниң” дәсләпки саниниң нәшир қилинғининиң 100 жиллиғини атап өтимиз. Бу Қазақстандики уйғур тилида чиқиватқан барлиқ гезит-журналларни, җүмлидин “Уйғур авази” гезитиниму өз ичигә алиду. Биз буниңдин һәргиз утулмаймиз, әксичә, утидиған нәрсилиримиз нурғун. Тарих жилнамиси бойичә елип қарисақ, Қазақстанға техи түнүгүнла кәлгән немислар билән корейларниң худди “Уйғур авазиға” охшашла миллий гезитлири өзлириниң бир әсиргә йеқин тәвәллудлирини атап өткәнлиги нәвақ! Уларға қариғанда биз, уйғурлар, бу тәвәдә қазақ қериндашлар билән ич қоюн-таш қоюн болуп яшаватқинимизға бирнәччә йүз жил болди. Демәк, “Садаи таранчидин” илгириму йәттисулуқ уйғурларниң гезити болмиғанлиғиға ким кепиллик қилалайду? Бу тарихчилиримиз үчүн тиң мавзу болуши керәк. Униң үстигә барни йоқ қилиш оңай. Биз әйнә шу оңай йол билән маңмаслиғимиз шәрт. Ейтқанлиримға қошумчә сүпитидә шуни тәкитлимәкчимәнки, бүгүн җәмийитимиздә кәң муһакимә қилиниватқан вә хәлиқниң қоллап-қувәтлишигә егә болуватқан Президентимиз Нурсултан Назарбаевниң “Келәчәккә нишан: мәнивий йеңилиниш” программилиқ мақалиси астида әмәлгә ашурушимиз шәрт болған ишлиримизму йетәрлик. Шуларниң бири, мән ейтқан болар едимки, “Назугум” өңкүрини “Қазақстанниң муқәддәс җайлири” тәркивигә киргүзүшимизниң тәрәддутини көпчилик болуп қолға елишимиз керәк, көрнәклик әдиплиримизниң исмини әбәдийләштүрүшни унтумаслиғимиз лазим вә һаказилар. Қисқиси, ишләймиз десәк, һәммимизгә иш йетәрлик. Хәлқимиздә “Бирләшкән — озар, бирләшмигән — тозар” дегән дана сөз бар. Биз әшундақ “тозуп” кәтмәслигимиз үчүн, аддий тил билән ейтқанда, бир яқидин — баш, бир йәңдин қол чиқиришимиз шәрт. Бу хәлқимизниң әтики тәғдири үчүн бүгүн һавадәк һаҗәт. Шаһимәрдан Үсәйин оғли, сөһбитимизни мәйрәмлик кәйпият билән башлидуқ, шундақ кәйпият билән аяқлаштурайли. Мән, пурсәттин пайдилинип, барлиқ қериндашлиримни муқәддәс елимизниң муқәддәс мәйрими — Мустәқиллик күни билән йәнә бир қетим чин қәлбимдин сәмимий тәбрикләймән. Униң үстигә һәммә тақәтсизлик билән күтидиған йәнә бир умумхәлиқ мәйрими — Йеңи жилғиму санақлиқла күн қалди. Демәк, мәйрәм мәйрәмгә улашсун, күлкимиз дайим җараңлиқ чиқсун!