• Замандаш
• 11 Қаңтар, 2018

Кичик пейиллиғи - улуқлуғи

Бу вақиә 2010-жилниң март айлирида болған. Телефон җириңлап кәтти. Телефон ногийини алдим: — Алло, тиңшаватимән. — Әссаламу әләйкүм! — Ваәләйкүм әссалам! У тәрәптин ипадилик оқулған шеир аңланди: — Чәкмигин деризәмни, Сунуқ көзнәктин гүлму ташлима, Бәрибир алдиңға чиқмаймән, җеним, Сөйгү отида көзүңни яшлима. Андин мундақ деди: — Шеирим қандақ бопту? — Аламәт яхши, бәдиийлиги үстүн. Униң қоңғурақтәк җараңлап чиққан күлкиси аңланди. — Тонудуңму? —Тонумай. Сән Абдуғениғу. Течлиқ-аманлиқтин кейин маңа: «Бу жил мәктәпни тамамлиғинимизға 50 жил болидекән. Синипдашлар учришайлуқ дәйду. Қандақ қарайсән?», деди у. Мениң хошаллиғим ичимгә сиғмай қалди. 50 жил муқәддәм гөзәл яшлиғимизни – романтикиға бай баһар пәслини ойлидим. Қәлбимиздә ейтип түгәткүсиз изгү-арманлар. Истиқбалимиз үчүн билим елиш керәклигини яхши чүшинәттуқ. Мән достлиримни әсләватимән. Абдуғәни Абубәкиров синипимизда чуғиму, йешиму кичик еди. Униң һәрқачан хушхой жүрүши, әла оқущи вә талант-қабилийити билән барлиқ достларниң еһтирамиға бөләнгән еди. Мән униң билән 1958-жили интернатта тонушқан. Әдәбий китапларни көп оқатти. Шеир ядлашни яхши көрәтти. Бир күни у «Мән шеир язған едим, тиңшап беқиңлара», деди күлүмсирәп. У ШУАРдики мәшһур шаирларниң бири Рәхим Қасимийниң шеирини оқушқа киришти. Жуқуридики шеирниң бир куплетини оқуп болуп, “Қандақ бопту?”, дәп сориди. Мән һәйран қалдим. Түнүгүн униңға шаирниң әрәп йезиғидики “Бизниң ирадә” намлиқ китавидин шу шеирни оқуп бәргән едим. Бир куплетини ядлавапту. Немә дегән хатириси күчлүк еди. Биз мәктәпни тамамлап, хошлашқичә шу шеирни ядлап жүрди. Наван-наванда учришип қалсақ, алди билән шу шеирни оқуветип, андин қучақлишип көрүшәтти. Бир өмүр униң жүригидә шу шеир яшап кәлмәктә. Бүгүнму шу шеирни оқуши бекар әмәс еди. 25-май күни синипдашлар билән учраштуқ. Мән униң һаят йолини сорап қеливедим, у маңа: «Саңа йезип берәй, сән оқуп тонуш. Бүгүн биз бир яйравалайли!» деди. Мәнму келиштим. Бираз вақит өткәндин кейин өмүрбаянини йезип, нәврисидин әвәтипту. У хәтниң мәзмуни мундақ вә уни өз әйни бойичә йезишқа тириштим: “Мән 1943-жили қишниң соғ күнлириниң бири – 14-январь күни Челәк тәвәсиниң Қорам йезисида дунияға кәптимән. Қорам – Челәк тәвәсидики йезиларниң әң чоңи вә уйғур аһалисиниң қәдир тутидиған мәшһур жути еди. Апам рәмәтлик ейтидиған: “Һазирқи хаман болған җайниң күн петиш тәрипидә бизниң өй болидиған, әшу йәрдә сениң киндик қениң төкүлгән” дәп. Һазир у йәрдики мән туғулған өй йоқ. Бирақ шу өйүмизниң орниға артезиан қудиғи қезилған еди. Шу қудуқта Қорам хәлқила әмәс, жутумизға қәдәм ташлиған талай адәмләр тәшналиғини қандуруп кәлмәктә. Уруш жиллири туғулуш тоғрилиқ гуванамә елиш мүмкинчилиги болмиғанлиқтин, маңа гуванамини 55-жиллири акам Турғанҗан елип бәргән. У вақитта биз Байсейитта тураттуқ. Шуниң үчүн гуванамида «Байсейитта туғулған» дәп көрситилгән. Дадам Абдувәли Абубәкиров, апам Айимхан Абубәкирова Улуқ Вәтән уруши башланғичә Қорам йезисида балилар өйидә ишлигән. Дадам 1942-жили июнь ейида армия сепигә чақирилған екән. Мән дадам кетип, алтә айдин кейин дунияға кәлгән екәнмән. Демәк, мән 75 яшниң босуғисини атлаптимән. Дадам урушқа қатнишип, бир йерим жил өткәндә, Киев үчүн болған шиддәтлик җәңләрниң биридә еғир яридар болуп, 1944-жили 7-январь күни Киевтики 1194-госпитальда қаза болуп, шу йәрдә “Байковье” намлиқ қәбирстанлиқта дәпин қилинған екән. Мениң уни ениқ ейтишимниң сәвәви, 2010-жили язда акам Турғанҗан, һәдәм Реһанбүви вә акамниң чоң оғли Шаһимәрдан үчи дадамниң бешиға берип, қуръан оқуп кәлди. Униң қәбридин бир сиқим топа елип келип, жут қойниға чачти. Мән болсам ишта болғачқа, баралмай қалдим. Әнди иштин қол үзгәндин кейин дадамниң бешиға берип келимән дегән оюм бар. Дадамниң фамилияси қәбирстанлиқта хатирә ташта йәттә адәмниң фамилияси билән қатар йезилипту. Сәвәви, 7 адәм бир көмүлгән екән. Дадамниң фамилияси Киев шәһириниң хатирә китавида “Киев шәһирини азат қилишқа қатнашқан җәңчиләр” дегән тизимдиму йезилған. Мошуниң өзи биз үчүн унтулмас бир хатирә әмәсму. Биз 1947 — 1948-жиллири Байсейитқа көчүп кәлдуқ. Әшу вақиттин башлап мени иккинчи атам Шерипидин Дөләт оғли Палтиев өстүрди һәм тәрбийилиди. Мән маңа тәрбийә бәргән, адәм қатариға қошқан, оқутқан атамдин наһайити миннәтдармән. Һәм һәрқачан униң қәбригә берип: “Ата ятқан йериңиз юмшақ, иманиңиз саламәт болсун”, дәп дуа қилимән. Биз биринчи атидин төрт пәрзәнт қалдуқ. Атам Шерипидин биринчи аялидин (у анимиз әтигән қайтиш болуп кәткән екән) икки пәрзәнт көргән. Кейин атам Шерипидин һәм анам Айимхан төрт пәрзәнт көрди. Онимиз бир атиниң, бир аниниң балилиридәк, бир-биримизгә меһир-муһәббәт бағлап чоң болдуқ. Атам Шерипидин 1962-жили 12-апрельда узақ ағриқтин кейин 69 йешида дуниядин өтти. Атамниң вапати бизгә бәк еғир кәлди. Жиғлидуқ, қахшидуқ. Атамдин кейин аилиниң барлиқ еғирчилиғи анам Айимханниң зиммисигә чүшти. Апамниң бизни тәрбийиләп, бүгүнки күндә һәммимизниң җәмийәттә өз орнимизни тепишимизға қошқан әмгиги бебаһа. “Җәннәт аниниң тапинида”, дегән нәқил тоғра ейтилған. Униң бизни чоң қилғичә тартқан изтираплири аз әмәс. Анам Айимхан 2000-жили 22-июльда 86 йешида вапат болди. Еһ, меһриван ана! Сениң дәрия қәлбиң, соғулмас меһриң қәлбимиздә мәңгү яшайду. Мошу әзиз инсан һәққидә мениң иним, талантлиқ шаир Абдумеҗит Дөләтовниң анамниң қәбирстандики хатирә тешиға язған мундақ рубайиси бар: «Биз үчүн Ана — нурсән үштмәйдиған, Гүлхансән лавлап янған, өчмәйдиған. Роһиңға баш егимиз сениң дайим, Юлтузсән қәлбимиздин көчмәйдиған». Һә, бу мисралар һәрқандақ адәмни тәврәтмәй қоймайду. Шәхсән өзәм бу сөзләр анам үчүн азлиқ қилиду дәймән. Акам Абдуһемит Улуқ Вәтән урушиға қатнашқан, уруштин кейин узун жил хизмәтләрдә болуп («Қаратуруқ» колхозиниң рәиси, «Қорам» совхозиниң мудири, наһийәлик кәспий иттипақ тәшкилатиниң рәиси), 1977-жили дуниядин өтти. Иним Абдумеҗит 2008-жили 26-августта туюқсиз вапат болди. Аләмдин өткәндә бешимға еғир тағ ғулап чүшкәндәк болди. Хәлқимизниң мәнивий тәшналиғини қандуруш үчүн мәғрур соққан жүриги мәңгүгә тохтиди. Амма униң ярқин симаси һәммизниң қәлбидә мәңгү яшайду. Мән 1950-жили Байсейитта Қәдәм йәттә жиллиқ мәктивиниң биринчи синипиға берип, 1960-жили Челәктә Киров намидики мәктәпниң 10-синипини күмүч медаль билән пүтәрдим. 1960-жили Алмутиға оқушқа бардим. Һөҗҗәтлиримни Политехника институтиниң геология-разведка факультетиға өткүздим. Емтиһанлар қазақ һәм рус тиллирида маңди. Мән уйғурчә оқуған болсамму, емтиһанларни әла баһаларға тапшурдум. Амма физикидин «3» елип қелип, конкурстин өтәлмәй қалдим. Өйгә қайтишқа уюлуп, Алмута қурулуш техникуминиң электрофакиға чүшүп, 1963-жили шу билим дәргаһини пүтәрдим. Мастер болуп тайинландим. Иш башлаш маңа оңай чүшкини йоқ. Монтерлар билән берилгән участкини арилап чиқиш, линияләрни тәкшүрүш, хәлиқ аммисиға, йезидики егиликләргә вә завод-қарханиларға электр энергиясини йәткүзүш асан әмәс еди. Тәҗрибәм йоқ, чоңлардин үгинип, ишқа киришип кетиптимән. Қизилордида бир жилниң қандақ өтүп кәткәнлигини билмәй қаптимән. 1964-жили октябрь ейида һәрбий хизмәткә чақиртилдим. Уни Венгриядә өтидим. 1968-жили 17-январьда Челәк наһийәлик электр тармақлири мәһкимисигә новәтчи диспетчер болуп ишқа орунлаштим. Бу ишни изчил ишләп һәм тәҗрибә топлиғачқа, мәһкимә рәһбәрлири 1977-жили мастер вәзиписигә тайинлиди. 1981-жили мән Челәк наһийәлик электр энергияси билән тәминләш мәһкимисиниң баш инженери болуп тайинландим. Бурун өз идарәмдики вә участкамдики алақидар кишиләр билән арилишип, уларниң илтимаслирини һәл қилған болсам, әнди мәсъулийитим өсүп, наһийәниң биринчи рәһбәрлири билән ишләшкә тоғра келәтти. Мениң техникумдики алған билимим йетәрлик болмиғачқа, 1986-жили Қазақ дөләт йеза егилиги институтиниң йеза егилигини электр энергияси билән тәминләш факультетини сирттин оқуп тамамлидим. 1989-жили Москвада, Пүткүлиттипақлиқ энергетикларниң билимини ашуруш институтида наһийәлик электр тармақлири мәһкимисиниң башлиқлирини тәйярлаш курсида оқуп кәлдим. 1990-жилдин башлап, бу мәһкиминиң башлиғи болдум. Бир жил өтмәй, СССР парчилинип кәтти. Қазақстан мустәқил дөләткә айланди. Һәммә иш нөлдин башланди. Барлиқ коллективлиқ егиликләр дехан егилигигә айланди. Ишләпчиқириш системилири өзгәрди. Бу ишлар аһалиға өз тәсирини көрсәтмәй қоймиди. Йоруқ бериш вә униң һәққини төләш ишлирида мәсилә туғулди. Нурғунлиған егиликләр қәриздар болуп қалди. Бәзибир аилиләрму буниңдин истисна әмәс еди. Буларни һәл қилишта нурғун чарә-тәдбирләрни қолландим. Наһийә рәһбәрлири билән келишип, йоруқ энергиясиниң һәққини ашлиқ билән үзүшни тәвсийә қилдуқ. Бара-бара бу қийинчилиқлар һәл болуп, турмуш яхшиланди. Наһийә даирисидә энергияни ишләпчиқириш, йәни шамал электр станциясини селиш лайиһилири түзүлди. Мәхсус делегация тәркивидә ШУАРға берип, электр энергиясини ишләпчиқириш вә уни қандақ пайдилиниш, шамал электр станциялирини селиш үлгилирини үгәндим вә нурғунлиған жайларни зиярәт қилдуқ. Қисқиси, тәҗрибә алмаштуруш мәхситидә сәпиримиз башланди. Биз электр счетчиклирини һәрбир аилигә орунлаштуримиз. Уларда ундақ әмәскән. Қариму-қарши төрт-бәш өйгә киридиған линияниң бир түврүгигә шу өйләргә киридиған энергияни һесаплаш үчүн айрим-айрим счетчикларни бәкитидекән. Бир мәркәздә идарә қилинидекән. Алдин-ала электр энергиясигә һәқ төләп қойидекән. Хираҗәт пүтиши билән шу өйниң йоруғи берилмәйдекән. Энергияни «оғрилаш» дегән йоқ екән. Биз униңға қайил болдуқ. ШУАРдики әң ғоллуқ Даванчиң шамал станциясигә берип, уни зиярәт қилдуқ. Шу сәпиримиздә хошна мәмликәтниң илғар тәҗрибилирини үгинип қайттуқ. 1996-жили шамал электр станциясини қуруш орнини көрүш үчүн Малайзиядин Абдулла Рәшит исимлиқ тиҗарәтчи кәлди. Униңға Алмутидин вертолет билән вилайәт һакими Серик Үмбетов, йәнә энергия компаниясиниң башлиғи Алтай Камалулы учуп кәлди. Уларни наһийә һакими Султанғазиев күтүвелип, һәммимиз Нурлиға жиғилдуқ. Абдулла Рәшит алдимизда кетип баратти. Алтай Камалулы һәмра болуп, уни тохтитип, мени ишарә қилип, «Бу сениң иниң болиду», деди. У арқисиға қайтип келип, мени қучақлиди вә күлүмсирәп, йолни давамлаштурди. Униң кәйнидин Алтай Камалулы: «Сән кимни қучақлидиң биләмсән? У – Малайзияниң әң чоң байлириниң бири» деди. Немә сәвәптин бу лайиһимиз әмәлгә ашмай қалди, униңдин хәвирим йоқ. Кейин Челәк наһийәси, Әмгәкчиқазақ наһийәсигә қошулуш мунасивити билән бизниң мәһкимимизму Әмгәкчиқазақ наһийәлик Электр тармақлири мәһкимисигә қошулди. Шуниңға бағлиқ, 2000-жили август ейидин башлап бүгүнгичә Әмгәкчиқазақ наһийәлик электр тармақлири мәһкимиси башлиғиниң Челәк тәвәси бойичә орунбасари болуп ишләп келиватимән. Вәзипәм һечқандақ өзгәргини йоқ. Шу бурунқи Челәк наһийәсигә қарашлиқ 29 йезини электр энергияси билән тәминләштин ибарәт. Мошу өткән 43 жил ичидә бирнәччә қетим Қазақстан энергетика министрлигиниң, Алмута вилайәтлик энергокомпаниясиниң, наһийә һакиминиң пәхрий ярлиқлири билән тәғдирләндим. 1986-жили «Алматыэнерго» системисиниң Һөрмәт китавиға исмим алтун һәрипләр билән йезилди. 2002-жили «Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң Пәхрий граждини» нами берилди. 2010-жили Қазақстан Җумһурийитиниң “Ардагер энергетиги” дегән атаққа егә болдум. Пенсиягә чиқип, алтә жил ишлидим. Һазир һөрмәтлик дәм елишта. Аилә дегән – кичик дөләт. Униң өзигә чушлуқ қанун-қаидилири бар. Шу қаидиләрни һөрмәт қилип, әр-аял иҗил-инақ, бир-биригә болған ишәнчә билән яшиса, аилә гүллинидекән. Мән йезимизниң қизи Шәрәпәт билән турмуш қурдум. КазПИниң физика-математика факультетини түгәткән. Узун жил мәктәптә ишлиди, һазир һөрмәтлик дәм елишта. Иккимиз бәш балини тәрбийиләп өстүрдуқ, 17 нәврә, 2 әвримиз бар». Хәтни диққәт билән оқуп чиқтим. Абдуғәни һазир җамаәтчилик ишлириға паал арилишип келиватиду. Челәк тәвәсидә болуватқан, миллитимиз һаятидики барлиқ чарә-тадбирләргә изчил қатнишип, өзиниң муһим мәслиһәтлирини берип кәлмәктә. Тәвәдики мәдәнийәт мәркизиниң паалийитигә йеқиндин арилишип келиватиду. Шундақла чарә-тәдбирләргә маддий вә мәнивий ярдимини айимай келиватқан сахавәтлик инсандур. Шуни мәмнунийәт билән тәкитләш керәкки, синипдашлар билән учришишни уюштурушта һәм достлар һәққидә йезилған «Бир тизиқтики маҗанлар» китавини йезишта вә уни нәширдин чиқиришқа маддий җәһәттин ярдәм қолини сунғанму йәнә шу Абдуғәни. Мән достумға зор бәхит-саадәт, мустәһкәм саламәтлик тиләймән. Өмүрлүк җүптүң Шәрәпәт иккиңлар пәрзәнтлириңлар билән қувалишип яшаңлар, дегүм келиду. Мән бу мақаләмни достумға беғишланған шеирим билән аяқлаштурғум кәлди. Кичик пейиллиғиң – улуқлиғиң, Әқил-парасәттә толуқлиғиң. Кәчүрүмчан, сәвир тақәтлигиң, Қәлбиң асман-күндәк йоруқлиғиң. Әкрәм САДИРИЙ, Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң Пәхрий граждини.