• Гезитхан пикри
• 15 Ақпан, 2018

Тил – өзлүк ипадиси

Билимләрниң нурлуқ зәррилири аң-сәвийәмиздин ана тили арқилиқ орун алиду, униң арқилиқ тәпәккүримиз кәңийиду. Һечбир мубалиғисиз ейтимизки, тилимиз интайин бай. Униңда ипадиләп болмайдиған чүшәнчә йоқ. Әйни вақитта, нәзәримдә, уйғур тили синоним вә омонимларға байлиғи биләнму пәриқлинип туриду. Буниңға бир мисал, шеирийәтниң мурәккәп түри болған туюқ жанриниң моҗутлуғидур. Йәнә бир мисал, Дантениң «Илаһий комедия» намлиқ әсәри башқа милләтләр тилида 9 вә 11 боғумлуқ мисраларда өз ипадисини тапқан. Пәқәт уйғур тилида вәзнләр сани йәттиликни тәшкил қилған. Ейтиш керәкки, ана тилимиз бешидин хелә қара күнләрни кәчүрди. Амма һәрқандақ чәкләш вә тосқунлуқларға сәвирлик билән бәрдашлиқ бериш түпәйли, өзиниң күрәшчанлиқ роһи арқилиқ мустәқиллик қәдимини бесишқа муваппәқ болған елимиздә ана тилимизму заманға мувапиқ шәкиллинип, өз ипадисини тапмақта. Милләт вә тил – томур билән йопурмақ. Һаят болса, шуларниң арилиғидики һалқа. Милләт вә тил һәққидә көңлүмдин кәчкән һислиримни қәғәзгә чүширидекәнмән, йеқин өтмүштә болған бир вақиә ядимға келиду. Сабиқ Кеңәш Иттипақи дәвридики жиғинларниң биридә мухбирлар билән қайсиду-бир мавзуда соал-җавап болувататти. Әпсуслинарлиқ йери шуки, соалларму, бериливатқан җавапларму рус тилида. Рус тилида раван сөзлишәлмәйдиған йеза мухбириға мәнсүп бу ишлар еғир еди. Шунда кәсипдашлиримниң бири чидалмиди. Жут туйғуси, милләт ғуруруниң көңлини ғәш қилған болса керәк, уйғур тилида – ана тилида – соал бәрди. Президиумда олтарған «натиқлар» өз миллитимизгә мәнсүп болсиму, өз ана тилидин сөзләштин уялдиму яки йенида турған рус шериклиридин әймәндиму, соалға чүшәнмигәндәк, униңға бираз қарап турдидә, берилгән соалға рус тилида җавап бәрди. Бу әһвал залдикиләргә ғәлитә туюлсиму, бирәрси чиш йерип еғиз ачмиди. Ана тилиға муһәббәт туйғуси көңүлләрниң түвигә чоңқурирақ сиңиши керәк. Чүнки өз тарихини, өзлүкни билиш, дунияни тонуш, өз миллити вә ана тилидин пәхирлиниш тегидә пидаийлиқ, йүксәк мәрипәт ятиду. Ана тилимиз билән хәлқимизниң беши үстидә айланған қара булутларни тарқитиш асанға чүшкини йоқ, әлвәттә. Бу тоғрилиқ қандақ вақиәләр болғанлиғи тоғрисида мәтбуатларда толуқ йорутулғанлиғи үчүн мән буни тәкрарлашни ошуқ көрдүм. Орни кәлгәндә бәзибир мулаһизиләрниму ейтип өтүшим керәк. Ана тилимизниң байлиғи билән гөзәллигини улуқлап, иптиһар билән сөзләймиз вә улуғвар туйғулар илкидә мәмнун болумиз. Миң әпсуски, әтрапимизға әқил көзи билән нәзәр ташлисақ, дилимизда қандақту ағриқ ойғиниду. Бүгүнки таңда қанчилик имтиязлар болсиму, тилимизниң қәдрини, тәғдирини йәттә ухлисиму чүшигә кирмәйдиған пәрзәнтлиримиз көпәймәктә. Тилимизниң тәғдири билән бағлиқ мисалларни көпләп кәлтүрүшимиз мүмкин. Һә, ана тилимиз – миллий паспортимиз екән, буниң келәчәк тәғдириму өз қолумизда. Бу әснада өтмүшкә бир нәзәр ташлайлуқ. Милләт дәрдигә дәрман болуш үчүн мутәпәккүр бовимиз Маһмут Қәшқәрий мәрипәткә һамийлиқ қилишқа, Һәзрәт Наваий «Түрк елини мәдһийиләшкә» өзлириниң өмүрлирини сәрип қилған. Мундақ милләт җанкөйәрлириниң һәрқачан миллий һиссиятта яшиғанлиғи талашсиз. Худавәди МӘҢСҮРОВ. Уйғур наһийәси.