• Гезитхан пикри
• 22 Ақпан, 2018

«Ату» паҗиәсини әскә алғанда...

«Ату» паҗиәсигә бийил топ-тоғра йүз жил толиду. Әлвәттә, һазир у паҗиәни көзи билән көргәнләрғу йоқ. Лекин аңлиғанлар һели бар. Тиңшисаң, жүригиң моҗуйду. Мабада тарихқа тил кирсә, униңдин дәһшәтлик еғир апәт йоқ екәнлигини йәткүзәр еди. Йеқинда пешқәдәм тарихчи-устаз Керимҗан ака Турсунов билән мошу мавзу һәққидә сөһбәтлишип қалдим. — Шу паҗиәдә мениң анам Айшәмму өлүп кетиши мүмкин еди, — деди устаз өтмүшкә нәзәр ташлап. Әсли, Керимҗан акиниң аилиси хошна Челәк йезисидин колхозлаштуруш дәвридә Ғәйрәткә көчүп кәлгән екән. 1918-жили чазан (очуқ йәрдә көпчиликкә аш бериш – А.А.) өткүзүлиду дәп һәммидин бехәвәр əтраптики уйғурлар Лаварға жиғилиду. Униңға Челәктин Керимҗан акиниң аниси Айшәмму бариду. Күтүлмигән йәрдин мураевчилар пәйда болуп, қосиғини убдан тойғузувалғандин кейин, «уйғурлар падишаға қарши чиққанлиғи үчүн əрләр җазаға тартилиду, һә аҗиз аял-қизлар билән балилар өйлиригә қайтурулиду» дәп ейтиду. Шу күни Лаварниң күн петиш тәрипидики дөң үстидә йүзлигән уйғурлар қанға бойилип, шейит болиду. Йеқинлиридин айрилип, қаңғир қахшиған Айшәм ана шу қара күн өмүрбойи қан ичрә әсләп өтти. Ушбу паҗиәниң теги-тәтигə йетәлмигән Айшәм ана һечкимгə еғиз ачалмиди. Униңға заманму яр бәрмиди. Лекин қараңғу түнләрдә ана пәрзәнтлириниң ядида қалсун дәп, бу һәққидә пат-пат сөзләп берәтти. Керимҗан ака чоң болуп, тарих пәниниң муәллими сүпитидә, өзиму нурғун издинип, җавави йоқ соалларға мәлум рәвиштә җавапму тапти. Һазир пешқәдәм устаз «Ату» паҗиәсиниң келип-чиқишини яхши билиду. Һазир Лавар йезисида шейитлар көмүлгән дөңдә конирап кәткән ядикарлиқ туриду. Уни өткән əсирдә «Аси» совхозиниң шу чағдики мудири Иминҗан ака Насиров вә Ғәйрәт жутиниң адәмлири тәрипидин қоюлған еди. Буниңдин бираз жил илгири униң орниға йеңи ядикарлиқ қойилиши керәклиги һәққидə тәклип көтирилгән еди. Һазирчә у тоғрилиқ тивиш йоқ. Йезимизда истиқамәт қилидиған пешқәдәм устаз-рәссам Реһимҗан ака Илиясов Лаварда наһәқ етилған атилиримиз һөрмитигә ядикарлиқ орнитиш бойичә мәхситини кейинки 20 жил ичидә ейтмиған адими қалмиди. Тиңшаватқанлар бар, амма ениқ һәрикәт қиливатқан һечким йоқ... Шундақ екән, төвәндики пикирни алға сүрмәкчимән: Реһимҗан акиниң илгири-кейин тәйярлиған лайиһиси бойичə йеңи ядикарлиқни ясап чиқиш үчүн шараит вә вақит яр бәрмәйду. Шуңлашқа у илгири ясиған лайиһисиниң асасида ихчамланған лайиһини сизип, тәйярлап қойди. Əҗдатлиримизни қәдирләймиз дәйдекәнмиз, әйнә шуни Лаварда орнитишимиз керәк. Абдулҗан АЗНИБАҚИЕВ.