• Яднамә
• 22 Ақпан, 2018

Һаяти қиран яшта үзүлди

Кәсипдашни әсләп/ Иврайим БАРАТОВ.“Уйғур авази”/ Биз редакциягә бир мәзгилдә кәлдуқ. 1981-жили Азат ака Қурбанов Воронеж дөләт университетиниң журналистика факультетини тамамлап келип, дәрһал мухбир болуп орунлашти. Мән, сәралиқ жигит, корректор болуп ишқа киргинимгә хошал. Аридин көп өтмәйла, у чоң бир бөлүмниң башлиғи болди, мән – мухбир... Һәр иккилимиз, яш әмәсму, бәс-бәскә селип ишлидуқ, бирақ Азат ака тиним-тапмайдиған, униңға охшиғумиз кәлсиму, язғанлиримиз задила қамлашмайдиған. Әгәр бирәр мақалимизни у махтап қалғидәк болса, худди тағни өрүвәткәндәк, бешимиз көккә йетәтти. Бирақ, миң әпсус, Азат ака жигирмә жилдин буян аримизда йоқ: уйғур журналист әһлини һәйран қалдуридиған материаллардин мәһрум болдуқ; хушхой, һәзил-чақчиғи билән һәммисиниң көңлини көтиришкә тиришидиған, ақ көңүл, дилкәш инсандин вә дәсләп көргән адимини, униң чоң-кичиклигидин қәтъий нәзәр, өзигә мәһлия қиливалидиған меһриван адәмдин бевақит айрилдуқ; қисқиси, рәнҗишни билмәйдиған, көңлигә азар салған адәмгиму яхшилиқ қилиштин қайтмайдиған, «Азатниң аччиғи келип қапту» дегән сөзни һечкимгә аңлатмиған адәмни көрмигинимизгә 20 жил болди. Мениң бу тәрипләшлирим һечқандақ ясалма гәп әмәс. Ейтқанлиримниң испати наһайити нурғун. Бир-икки мисал кәлтүрәй. Биздә, уйғурларда, адәмләргә ләқәм қоюш адити барғу. Бизму, бәзидә, шундақ чеқишип қалаттуқ. Бир күни мән Азат акиға сөздин-сөз чиқип «Сени «туңган қапақ» десәк яришип туриду», дедим. Азат ака дәрһалла: «Биләмсән, дадам — туңган, апам — өзбәк, һә мән болсам, җиң уйғур!» дәп җавап бәрди. Униң бу ейтқанлири һәқиқәт еди. Растимни ейтсам, Азат акиниң ата-анисиниң туңган билән өзбәккә қанчилик йеқинчилиғиниң барлиғини билмәймән, амма униң өзини «Мән уйғур!» дәп мәйдисигә уруп мәғрурлинидиған милләтпәрвәрлигини һечким инкар қилматти. 1997-жили февраль ейида дадам вапат болди. Редакциядин мениң қайғумға ортақлишип, Ачиноқиға дәсләп йетип кәлгәнләрниң бири Азат ака болди. Шу жили қиш наһайити қаттиқ болуп, дадам вапат болған күни һава температуриси минус 30 градусни көрситип туратти. Соғни аз дегәндәк, намаз алдида шувурған чиқип, көз ачқузмай қойди. Азат ака болса, һеликәм көз алдимда туриду, тавутни та зәрәткалиққа йәткичә авушмай, көтирип маңди. Кейин, Алмутиға қайтип кәлгәндә, Азат ака хелә заман «Ачиноқа тағ бағридики кичиккинә бир гөзәл йеза екән. Адәмлири жугач, меһмандост. Бирақ, тәбиитини чүшәнмидим, язлиғи — боран, қишлиғи шувурған тохтимайдиған йәр екән», дәп ейтип жүрди. Униң бу сөзлириниң өзигә хас сәвәвиму бар еди. Азат ака жирақтики жутумға дәсләпки қетим 1983-жили мениң өйлиниш тоюмға барған. Шу күни һечқачан болмиған боран чиқип, электр симлири үзүлүп, кәчки зияпитимиз шам-чирақ йоруғида өтүп, бир өмүр әстә қаларлиқ вақиә болған еди. Һаварайи шундақ болсиму, Азат ака Ачиноқиниң бағлириға, мевә дәрәқлириниң яңза-яңзилиғиға һәйран болуп, жутумиздики даңлиқ бағвән Қасим ака Вәлиевтин «сөһбәт» елишниму унтумиди. «У мақалини язғанда, «Язлиғи — боран, қишлиғи шувурған тохтимайдиған Ачиноқидики бағлар» дәп мавзу қоюмән», дәп маңа һәзилләшкини һеликәм ядимда. Мону каж тәләйни қараң, мениң хошаллиғимғиму, ғәм-қайғумғиму әйнә шундақ ортақ болған, бирәр яхши мақалә язсам махтап, қол учида йезилғанлири болса, сәмимий тәнқитини ейтип устаз болуп жүргән Азат акидин тәсадипи айрилип қаларимни нәдин биләй. 1998-жили 17-февраль күни мән дадамниң жил нәзирини бериш үчүн Ачиноқиға кәттим. Әлвәттә, нәзиргә Азат акиниму тәклип қилдим. У һеч хуштиниң йоқлуғини, яхши болуп қалса, кәйнимдин йетип баридиғанлиғини ейтти. Бирақ ейтқинини икки қилмай орунлайдиған Азат ака кәлмиди. Мән жутумда бир-икки күн туруп қалдим. Ачиноқиға Азат ака әмәс, униң өлүми тоғрилиқ шум хәвәр кәлди. Бир ишинип, бир ишәнмәй шу күнила Алмутиға қайттим. Шум хәвәр раст болуп чиқти. Мурдини Яркәнткә елип кетипту, маңа қәбригә йәттә кәтмән топа ташлашму несип болмиди… Азат акиниң иҗадийити һәққидә гәп қилғанда, униң уйғур журналистикисиға елип киргән йеңилиқлири, заман роһиға хас һәрхил жанрларға қәләм тәврәткәнлиги тоғрилиқ нурғун йезишқа болиду. Буниңға сарғайған гезит түплимилирини варақлаш арқилиқму көз йәткүзүш мүмкин. Әң ечинарлиғи, Азат акиниң чоң бәдиий әсәрләргә тутуш қилишқа башлиған чеғида қолиға алған ишини ахириға чиқиралмай кәткини. Мениң билишимчә, у өзи издәп-тапқан партизан Һаким Әйсаев тоғрилиқ һөҗҗәтлик повесть йезивататти. Һазир у повестьниң тәғдири намәлум. Шундақла өзи қатнашқан студентлар қурулуш отряди вә, хаталашмисам, БАМ тоғрилиқ әсәрләргә тутуш қилғинини билимән. Азат ака һаят болса, бийил 65-баһарини нишанлатти. Униң меһмандостлуқ хислитини яхши билгәчкә, шуни ишәшлик ейтимизки, һәмминиң бешини қошуп, дағдуғилиқ той қилатти. Әпсус, өзиниму, өзгиниму хуш қилидиған у күнләргә йәтмиди. Пәрзәнтлирини әркиләтти, өзи әркиләшкә үлгирәлмиди. Һә, у өмүрдин бәкму әтигән кәтти, һаяти қиран яшта үзүлди.