• Замандаш
  • 22 Ақпан, 2018

Қорғастин қанат аққан қиран жигит

Адәмләр вә тәғдирләр/ Маңа бу мақалини йезишқа хошнам, Уйғур театриниң талантлиқ сазәндилириниң бири Тайир ака Худайбәрдиевниң тәкливи түрткә болди. У маңа булту Россияниң Иркутск шәһиридики “Аспиринт” нәшриятидин йоруқ көргән, Авғанстандики уруш һәрикәтлириниң ветерани Сергей Павлович Шелепов дегән кишиниң “Страна высоких гор и глинобитных дувалов” намлиқ қелин китавини тутқузуп: “Ука, авған уруши тоғрилиқ мону китапни оқуп чиққинә? Униңда мениң жутдишим, Сейитҗан исимлиқ уйғур жигити һәққидиму мәлуматлар бар. Анатиллиқ нәшримиздә бирәр мақалә чиқса, яқа жуттики жутдашниң көңли йоруп, роһлинип қалатти...” дәп қалди. Китапни оқуп чиқип, жуқуридики тәклипниң орунлуқлиғиға көз йәткүздүм. Йәнә келип аталған әсәрниң муһәррири болған қандишимиз — милиция полковниги, Россия Федерацияси Иркутск вилайәтлик сотиниң һөрмәтлик истипадики федераллиқ судьяси, авған урушиниң ветерани —Сейитҗан Рахат оғли Зериповниң һаят-тәғдири һәққидә ойлинип қалдим. Өзәңгә тамамән натонуш адәм тоғрилиқ йезишниң нәқәдәр тәслигини дәрру һис қилсамму, китаптики у яқ һәққидә йезилған мәлуматларға тайинип, жирақтики мусапир қандаш билән ғайиванә сирдашқандәк болдум... Миллионлиған адәмләрниң тәғдирини астин-үстүн қиливәткән дәһшәтлик иккинчи дуния уруши тамамлинип, бир жилдин кейин, 1946-жили 15-декабрьда Панфилов наһийәсиниң Қорғас йезисида дунияға кәлгән Сейитҗан ләннити урушниң еғир зәрдавини балилиғидинла һис қилиду. Атисиз житим бала 4 йешида аниси Раһаттин, башланғуч синипта оқуватқан 8 йешида ғәмғүзар панаси, кичик аниси Реһандин айрилип, һаят һәқиқитини қурбилиридин хелә бурун чүшинип, униң аччиқ тәмини тартиду. “Дәрт-әләмләр келиду, оғул балиниң бешиға”... дегәндәк, йеқинлиридин айрилип күтүмсиз, қарақсиз қалған, саманлиқларда йетип жүргән балини байқиған пәнҗимлик бир уруш накаси уни Яркәнттики «Балилар өйигә» орунлаштуриду. 1954 — 1964-жиллар арилиғида у шу йәрдә оқуп, тәрбийилиниду. Кичигидинла ата-ана меһригә қанмиған, оқуп, билим елишқа болған һәвәс-иштияқи күчлүк, идрәклик өсмүр, балилар өйи аилә тәптини берәлмисиму, өзигә тәғдирниң язмиши сүпитидә қобул қилип, у йәргә тез сиңип, тиришип оқушқа башлайду. Бу йәрдики муһит уни чәбдәс вә адил, зерәк һәм һәқчил болуп йетилишкә йетиләйду. Оқушта әлачи, җәмийәтлик ишларниң паал иштракчиси болған яш Сейитҗанни «Балилар өйиниң» мәмурийитиму диққәт-нәзәридин сирт қалдурмай, қоллап, рәғбәтләндүрүп туриду. У дәсләп җумһурийәтлик “Горелик” туристлиқ базисиға әвәтилсә (һазирқи “Медеониң” орнида болған), 1961-жили 8-синипни әла баһаларға тамамлиғанда, пүткүлиттипақлиқ дәриҗидики хәлиқара “Артек” лагериға йолланма алиду. Бу хил рәғбәтләндүрүшләрдин қанатланған өсмүр 1964-жили оттура мәктәпни утуқлуқ тамамлап, қелиплашқан тәртип бойичә, егилик ишлириға арилишиду. 1965 — 1968-жиллар арилиғида Кеңәш Армиясиниң сепидә хизмәт қилиду. Һәрбий борчини ада қилғандин кейин у Свердлов вилайити, Нижняя Тура шәһиригә келип, муһәббәт бағлашқан қиз билән өйлинип, “Свердловск-45” авиация заводиға ишқа кирмәкчи болғанда, шәһәрлик партия комитетиниң тәкливигә бенаән, ички ишлар органлириға ишқа орунлишиду. Техи мәхсус юридик билим-тәҗрибигә егә әмәс 22 яштики нәвқиран жигитниң өзи үчүн тамамән йеңи саһаға кирип қелиш тарихиму қизиқарлиқ. Аталған заводқа ишқа кириш мәсилиси һәл қилинип болған еди. Шу вақиттики қаидә бойичә, С.Зарипов турушлуқ җайида партиягә тәәллуқ һесапқа тиркилишкә тегиш еди. Сәвәви, у Армиядә партиягә әзалиққа намзат болған еди. Уни қобул қилған шәһәрлик партия комитетиниң үчинчи кативи өз вақтида Свердлов вилайитидики бир шәһәрдә «Балилар өйиниң» мудири болуп ишлигән екән. Сөһбәтдишиниң тәрҗимиһали вә һөҗҗәтлири билән тонушқан у Сейитҗанни дәррула ички ишлар оргиниға ишқа әвәтиду. Тайлиқ, балилар өйидә өскән жигитниң адаләтпәрвәр вә чидамлиқ болидиғанлиғини көздә тутуп, униң җәмийәтлик тәртипни күзитиш саһасиға ярамлиқлиғини пәмлигән болса керәк. Өзигә жүкләнгән вәзипини, ишәнчини ақлашқа балилиғидин адәтләнгән Сейитҗанму бу ишқа җан дили билән киришип кетиду. Һәрхил әризә-шикайәтләр үстидә ишләш, оғри-қарақчиларни издәштүрүш, қанун бузғучиларға қарши күришиш, тинмай издиниш, тәҗрибә топлаш вә, әлвәттә, яшлиқ һиссиятқа толған түрлүк учришиш һәм җәмийәтлик ишлар қайнимиға бешичә чөкүп кетиду. Ейтмақчи, участкилиқ инспектор С.Зарипов йетәкчилигидики “Уралочка” вокал-чалғу ансамбли өткән әсирниң 70-жиллирида шәһәрлик көрүкләрниң турақлиқ иштракчиси вә ғалиби болуп, көпчиликкә яхши тонулған еди. Вақит алдираңғу демәкчи, 1968-жилниң сентябридин — 1980-жилниң август ейиғичә болған 12 жил давамида у Свердлов вилайәтлики ички ишлар системисида түрлүк лавазимларда хизмәт қилип, капитан унваниғичә өсүп, тәҗрибилик мутәхәссис болуп йетилиду. Қелиплашқан сәясий вәзийәткә бола, у 1980-жили СССР ИИМ Башқармисиниң җинаий издәштүрүш вә бирқатар башқиму оператив хизмәтләрдики әң талланған, жуқури салаһийәтлик, җисманий җәһәттин яхши тәйярланған мутәхәссислиридин Авғанстанға мәхсус отрядни командировкиға тәйярлаш буйруғиға бенаән — һазирқи Җәнубий Қазақстан вилайитиниң Дарбаза йезисидики (Сарығаш әтрапи) министрликниң оқуш-мәшиқләндүрүш мәркизидә тәйярлиқтин өтүп, СССР ИИМниң “Кобальт” намлиқ алаһидә мәхсәттә тәшкилләнгән мәхсус отрядиниң җәңчиси сүпитидә Авғанстанға әвәтилиду. Дарбазидики қисқа муддәтлик тәйярлиқтин кейин “кобальтчилар” Ташкәнттин самолет билән Авғанстанниң Шинданд аэродромиға келип қониду. Уларни иссиқ вә тинҗиқ һава райи, көз адәтләнмигән аддий там өй иншаәтлири вә қорқунучлуқ намәлумлуқ күтмәктә еди. Уларни Шинданд шәһириниң йенида орунлашқан 5-гвардиялик Зимовников мотоатқучилар дивизиясиниң қаримиғиға елип келиду. Шәһәрдә кеңәш әскәрлиридин бөләк Авғанстан һөкүмәт әскәрлириниң 21-пиядә бригадиси бар еди. Бу чағда дивизиягә кәлгүсидә Кеңәш әскәрлириниң чәклик контингенти 40-армияниң қомандани болған генерал-майор Борис Громов йетәкчилик қилатти. Көпчиликкә яхши аянки, 1989-жили 15-февральда нәқ шу генерал-майор Б.В. Громов Авғанстандин 40-армияниң ахирқи бөлүмлирини елип чиққан еди... “Кобальт” отрядиниң җәңчилири генерал Громов бөлүп бәргән мәйданға палаткилирини тикип, орунлишип, мәхсус қурал-ярақ, бронетранспортер вә чарлиғучи бронемашиниларни елип, өзлириниң лавазимлиқ вәзипилирини өтәшкә киришип кетиду. Капитан С.Зариповму өзигә бәкитилгән БРДМда Шинданд түрмисигә бирнәччә қетим берип, қолға чүшкән моджахедлар вә уларниң ярдәмчилири билән учришип, тәргәв ишлирини жүргүзиду. “Өлүмдин башқиси — тамашә” демәкчи, тинч, хатирҗәм һаят билән уруш һалитидики һаятниң, түрлүк тил, дил, диний һәм миллий пәриқләр, урпи-адәтләр, мәнпийәтләр тоқунушлириниң чәк-пәрқи қанчилик, қәйәрдә? Бир қәдәм нери натонуш бурушта сени ким яки немә күтмәктә? Авғанстандики елан қилинмиған уруш қайнимиға ташланған миңлиған кеңәшлик яш жигитләрниң, болупму дәсләпки айларда мошу хил һиссият вә әндишиләр, тиңирқаш вә үмүтләр илкидә болғанлиғи ениқ... Сейитҗан акиму Шинданд түрмисигә дәсләп барғанда кеңәш елидә көз үгинип қалған төмүр ишик, қәпәз-торларниң орниға аддий рәхттин тартип қойған камера “ишиклирини” көрүп тәәҗҗүпләнсә, күзәтчиниң өгүз үстидә автоматини қучақлап, вақирап муңлуқ нахша ейтиши, намазға чақирған сәһәрлик әзән авазлириму уни бир дәқиқә тиңирқитип қойиду. Әнди новәттики бир тәргәв-сорақта аддий бир деханниң кеңәш солдатлири билән һарақ ичкәнлигини аңлап қалған аяли, моллиға берип шикайәт қилғанда, молла уни 5 жилға һөкүм чиқарғанлиғини аңлайду. Униң олтарғиниға 9 ай бопту. Әһвални ениқлап «Болди, сән азат», десә, у яқ: «Моллиниң тоғра, Алла һәммини билиду, маңа чиқишқа болмайду», дәп өйигә кетишкә унумапту... Капитан С.Зарипов 7 ай мабайнида Авғанстанниң Герат, Ферах, Нимруз провинциялиридә “моджахед-душманларға” қарши мәхсус операцияләргә қатнишиду; шундақла Авғанстан ИИМниң йеңи милиция полки — “Царондойни” – “Инқилапни қоғдаш отрядини” тәшкилләш вә үгитишкә; йәрлик җәмийәтлик тәшкилләрниң күчини Кеңәш Армиясиниң қисимлири билән уйғунлаштуруш; оператив әхбарат топлаш, мәслиһәт бериш в.б. ишларни атқуриду. Буниңға қошумчә йәрлик “Царондойға” йеңи “Джанаини”, йәни җинаий издәштүрүш хизмитини тәшкилләшкә ярдәмлишип, шу ишларға шәхсән мәсъул болиду. 1980-жили униңға муддитидин илгири “милиция майори” дегән унван берилиду һәм авғанстанлиқ вә кеңәшлик медальлар билән мукапатлиниду. Авған “қайнимидин” аман-есән қайтип кәлгәндин кейин Сейитҗан ака Зарипов 1980 — 1986-жиллири Нижний Тагил вә Воркута шәһәрлиридә шәһәрлик ички ишлар бөлүми башлиғиниң биринчи орунбасари хизмитини егилисә, 1985 — 1987-жиллири Коми АССРниң Ухта шәһәрлик ички ишлар бөлүминиң башлиғи лавазимида ишләйду вә шәһәрлик кеңәшкә депутат болуп сайлиниду. 1987-жили Сейитҗан Зарипов Москваға, СССР ИИМниң кадрлар бөлүмигә мәхсус чақиртилип, Түркмән ССРниң Мары вилайәтлик Ички ишлар башқармисиниң муавини лавазимиға тайинлиниду. У һакимийәт органлири вә милиция сепидә әвҗигә чиққан қанунсизлиқ вә парихорлуққа қарши паал күришиду. 1989-жили униңға “милиция полковниги” унвани берилиду. 1991-жили 1-июньда у РФ ИИМниң буйруғи билән Шәрқий Сибирь ички ишлар башқармиси транспорт милицияси башлиғиниң муавини лавазимиға тайинлиниду вә 1998-жили шу йәрдин истипаға чиқиду. Бирақ хизмитидин рәсмий истипаға — һөрмәтлик дәм елишқа чиққан Сейитҗан ака 52 йешида бекар жүрүшни халимайду вә Россия Федерациясиниң федерал судьяси болушқа квалификациялик емтиһан тапшуриду. Андин Иркутск вилайәтлик қануншунаслиқ жиғини комитетида вә 43 депутаттин ибарәт Қануншунаслиқ комитетиниң мақуллишидин өтиду, шуниңдин кейин Россия Федерациясиниң Алий Сотида вә Россия Федерацияси Президенти мәмурийитиниң тәстиғидин өтүп, Иркутск шәһириниң Ленин наһийәлик Сотиниң федерал судьяси болуп тайинлиниду. Мошу йәрдә алаһидә тәкитләшкә әрзийдиғини, қануншунас-әдлийәчи сүпитидә сот системисида ишлигән ахирқи 10 жилдин сәл көп вақит мабайнида Сейитҗан Зарипов тәрипидин 1023 җинаий ишлар қарилип, қануний қарар чиқирилиду вә әң муһими, сот һөкүми вә қарари бойичә вилайәтлик вә РФ Алий Сотиға шикайәт қилинған ишларниң барлиғи қанунлуқ дәп тепилиду, 2008-жили С.Зарипов истипаға чиқиш тоғрилиқ илтимас қилиду. Һазир у яқ Иркутск вилайәтлик сотиниң һөрмәтлик истипадики судьяси. Сейитҗан ака өмүрлүк җүпти Галина Николаевна билән Гүли вә Раһат исимлиқ икки пәрзәнт сөйүп, қатарға қошти. Нәврилири үчүн сөйүмлүк вә ғәмғүзар бова-мома аталди. ...“Ат айлинип қозуғини тапиду” демәкчи, һәрқандақ бәндә үчүн киндик қени төкүлгән, балилиғи өткән ана жути, балилиқ арманлирини бөлүшкән кона дост-қаяшлири қиммәт екәнлиги талашсиз һәқиқәт. Пүткүл аңлиқ һаяти яқа жутларда, ят муһитта өткинигә, өзиниң адимий, кәспий хисләтлири түпәйли у йәрләрдиму садиқ дост, сәмимий мәсләкдашларни тапқанлиғиға қаримай, өзгиләр арисида өзлүгини йоқатмай, пенсиягә чиққан 10 жилчә вақит мабайнида Сейитҗан ака қутлуқ макан — Яркәнт дияриға келип, әҗдатлар роһиға дуа қилип, кона қаяшларни йоқлап, улар билән муңдишишниму унтумиди. Кеңәш армиясидики һәрбий хизмитини һесаплимиғанниң өзидә Россия Федерациясиниң ички ишлар органлири вә әдлийә саһасида үзлүксиз 40 жил ишләп, һөрмәтлик дәм елишқа чиққан милиция полковниги Сейитҗан Зарипов өз саһасиниң вә авған урушиниң ветерани сүпитидә һазирму Иркутск шәһиридики җәмийәтлик ишларға паал арилишип кәлмәктә. Рәхмәтҗан ҒОҖАМБӘРДИЕВ, Қазақстан Журналистлар иттипақиниң әзаси. Сүрәтләрдә: РФ Иркутск вилайәтлик сотиниң һөрмәтлик истипадики федераллиқ судьяси Сейитҗан Зарипов; С.Зарипов аилиси билән.

724 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы