• Замандаш
• 22 Ақпан, 2018

«Бәхтимни уйғурумниң қутлуқ кәтминидин таптим»

Сабирәм ӘНВӘРОВА, «Уйғур авази»/ Тәвәллуд/ Колхоз, етиз, қайниған әмгәк... Мән буларниң һечқайсисини көрмидим. Чүнки мән туғулғанда Қазақстан аллиқачан мустәқилликкә еришип, колхозлар тарқап кәткән еди. Есимни жиққандин бери яшанған жут чоңлири, бова-момилиримниң еғизидин колхозниң турмуш-тирикчилиги һәққидә аңлап келиватимән. Улар колхоз һәққидә җан-дили билән берилип сөзлигәндә, бепаян даладики әмгәк адәмлири көз алдимдин кино лентисидәк өтиду. Димиғимға, худди алтун ашлиқ йәлпүнгән етизниң салқин шамили кәлгәндәк, бөләкчә тәсиратқа бөлүнүп кетимән. Болупму қолиға кәтмән тутуп, йәр чапқан, ашлиқ терип, көксигә юлтуз таққан Раһиләм ана Сейитова һәққидә аңлиғанлирим мени һәйран қалдуриду. Сәксән яшлиқ тәвәллуди һарписида Социалистик Әмгәк Қәһримани аталған ана билән үзму-үз көрүшүп, сөһбәтлишиш пурсити яр бәрди. Бир қизиғи, мән униң тәқи-турқи, гәп-сөзи, иш-һәрикитини тамамән башқичә тәсәввур қилған екәнмән. Көз алдимда чирайидин мулайимлиқ йеғип туридиған, көзлиридин нур чақниған, еғир-бесиқ, гәп-сөзлири силиқ-сипайә ақяғлиқлиқ ана туриду. Пәқәт қапарған қоллирила униң тартқан җапа-мәшәқитини испатлап турғандәк, халас. Течлиқ-аманлиқ сорашқандин кейин, сөзүмни көптин бери ойландуруп жүргән соалимдин башлидим. Аял кишиләрни аҗизлиғиға қарап «ақ биләк егиси» дәп ейтишиду әмәсму. Мән қолиға жиңнә елип, кәштә басқан, тағ атлап мал баққан, һәтта оғақ билән ома ориған анилар биләнму учраштим. Мана әнди Раһиләм Сейитовадәк кәтмән елип йәр чапқан ана билән көрүшүп олтиримән. Шуңлашқа мениң дәсләпки соалим мундақ болди: Сизгә әр кишиләрниң оқити еғир кәлмидиму? Шу вақитларда рәмити атамму дәл шундақ дегән еди. «Башқа оқәт тепилмиғандәк, аҗиз җениңға су тутуп, кәтмән чепип немә қилисән...» дәп маңа әқил ейтатти. Бирақ мени һечким райимдин қайтуралмиди. Кеңәш дәвридә аялларға беғишланған журналлар көп болидиған. Мән болсам шу журналларни ташлимай оқаттим. Бир күни Социалистик Әмгәк Қәһримани Мәрийәм Ниязова һәққидә йезилған мақалини оқуп чиққандин кейин мениң һаятимда чоң өзгириш йүз бәрди. «Мән немә үчүн шуниңдәк болалмаймән?! Мәрийәм Ниязова қилған оқәтни мәнму қилалаймән» дедим өзәмгә өзәм. Мошу бир мақалә мени алаһидә роһландурувәтти. Мән йәттә яшқа толғанда, Улуқ Вәтән уруши аяқлашти. Шу жиллири дадамни армиягә сепигә елип кәткән еди. Кейин у шахтида ишләпту. Шахтида ишләп жүрүп дадамниң бир көзи зәхмилинип, жутқа қайтурулиду. Дадам яғачтин һәрхил буюмларни маһирлиқ билән ясап чиқатти, анам таң атқандин күн патқичә етизда тәр төкүп, шуниң билән биллә өй ишлириниму қилип үлгирәтти. Бизниң балилиғимиз, бүгүнки күнниң балилири охшаш ойнап-күлүп өткини йоқ. Ата-анимизни әгишип, кичигимиздин әмгәк билән тавлинип чоң болдуқ. – Мәктәптин дәрһал колхоз ишиға арилишип кәттиңизму? – Чарин он жиллиқ мәктивини тамамлиғандин кейин, мәлум сәвәпләр билән, оқушқа баралмидим. Йезида қелип колхозда ишләшкә тоғра кәлди. Сеғинчи болуп ишләп жүрүп, вилайәтлик байқашта алдинқи үчлүктин көрүндүм. Ейтип кәткинимдәк, журналдики мақалини оқуғандин кейин, һаятқа болған көзқаришим өзгәрди. – Әнди көзлигән мәхситиңизгә қандақ йәттиңиз, шу һәққидә ейтип бәрсиңиз? – Махтанғиним әмәс, етизниң оқитини мән-мән дегән әрләрму тәсликтә елип маңиду. Аял бешим билән, патқақ кечип, су тутуп, ашлиқ терип, язниң томуз иссиғида көйүп-пиштим. Сунмас ирадәм маңа мәдәт бәрдиму, төккән тәрим бекарға кәтмиди. 1958-жили 30 гектар көмүқонақниң һәр гектаридин 50 центнер таза дан алдим. Шу чағда колхоз тәрипидин гиләм билән мукапатланған едим. Бу мән үчүн һаятимдики әң қиммәт мукапат болуп қалди. Сәвәви, у гиләм мениң көптин күткән арминимниң дәсләпки мевисидәк билинди. Йәнә келип, етизда ишләп жүргинимдә, наһийә рәһбири Кинтал Исламовниң ейтқан тиләк-сөзлири үмүтүмни қанатландурғандәк болди. Әмгәк қилғансири һарғиним йоқ, әксичә, өзәм халап қилған оқәттин бәһирләндим... Колхозда 4 адәмдин ибарәт болған звено тәшкил қилинди. Униң йетәкчилигигә мени лайиқ көрди. Әлвәттә, рәһбәрликниң маңа болған ишәнчисини ақлашқа тириштим. Бир қизиғи, қол астимда ширғурандәк жигитләр ишлиди. Улар мени қоллап-қувәтләп, ейтқанлиримға әмәл қилди. Бәзидә һөрмәтләп, еғир ишқа салғуси кәлмәтти. Бирақ, мән улардин чәттә қалмидим. Йегән ненимиз бир болғандин кейин, җапаниму тәң тартишимиз керәклигини чүшәндүрүп, Ваҗит, Кәримҗан, Әретай исимлиқ деханлар билән бирликтә ишлидим. Әмгигимиз ақлинип, 40 гектар мәйданниң һәр гектаридин 70 центнердин дан елинди. Келәр жили терилғу мәйданини 200 гектарға йәткүзүп, һосул миқдарини ашурдуқ. «Етиз мәликисиниң» һәр гектаридин оттура һесап билән 60 центнердин таза дан елип, вилайәт даирисидә жуқури нәтиҗиләрни қолға кәлтүрдуқ. Социалистик Әмгәк Қәһримани аталдим. Шу чағдики хошаллиғимни тил билән йәткүзәлмәймән. Әшу пәйт, бир чағларда өзәм жирақтин тәлмүрүп қариған егиз чоққиниң үстигә чиққандәк вә көптин интилған нишанға йәткәндәк тәсиратта қалғанлиғим һели ядимда. Сиз 1969-жили Москвада өткән ХХІV партия қурултийиға делегат болуп қатнаштиңиз, Қазақстан Җумһурийти Алий Кеңишигә депутат болуп сайландиңиз, «Алмута вилайитиниң Пәхрий граждини» намиға сазавәр болдиңиз, бирнәччә орден вә медальлар билән тәғдирләндиңиз. Бизгә намәлум йәнә қандақ утуқлириңиз бар? – Йәттә жил Чарин йезилиқ Мәдәнийәт өйиниң мудири болуп ишләп, «Чарин садаси» намлиқ ансамбльни барлиққа кәлтүрдүм. Мәзкүр ансамбль кейинирәк «хәлиқ ансамбли» аталди. Әсли мәктәптә оқуп жүргән чағлиримда устаз болушни бәкму арман қилдим. Болупму, математика пәнигә бөләкчә қизиқаттим. Мәктәпни тамамлап, математика пәни муәллими болсам дәттим. Бирақ, пешанәмгә тамамән башқа һаят йезилипту. Аилә қийинчилиқлириға бағлиқ оқушқа баралмиғанлиғим үчүн яшлиғимда қаттиқ өкүнәтим. Лекин, вақит өтүп, у күнләрму артта қалди. Узун сөзниң қисқиси, «Йәрни тойдурсаң, ач қалмайсән» дәп ата-бовилиримиз ейтқандәк, дехан болуп яман күндә қалмидим. Бәхтимни йәрдин, уйғурумниң қутлуқ кәтминидин таптим.