• Йеңилиқлар
• 22 Ақпан, 2018

Заман тәливигә мувапиқ вариант

Һәммимизгә мәлумки, елимиздә Қазақстан Җумһурийитиниң Президенти Нурсултан Назарбаевниң беваситә тәшәббуси билән 2025-жилғичә қазақ тили алфавитини толуғи билән латин графикиси асасидики алфавитқа көчириш җәрияни қизғин кетип бариду. Бүгүнки күнгичә елимиздә тонулған тилшунас алимлар қазақ тилиниң латин графикиси асасидики алфавитиниң бирнәччә вариантини тәвсийә қилди вә бу вариантлар кәң муһакимә қилиниватиду.Тәкитләш лазимки, җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи Президентниң бу тәшәббусини толуғи билән қоллап-қувәтләйдиғанлиғини елан қилди. Шу мәхсәттә ҖУЭМ йенида мәхсус комиссия қурулуп, униңға тилшунас алимлар, шаир-язғучилар, кәң җамаәтчилик вәкиллири җәлип қилинди. Шундақла ҖУЭМниң кәңәйтилгән мәҗлислиридә биз қазақ тилиниң латин алфавитини асас қилған һалда уйғур тилиниң латин алфавитини қобул қилидиғинимизни тәкитлигән едуқ. Униңдин ташқири җай-җайларда хәлиқ билән өткән учришишларда мошу мәсилигә аит пикир-тәклипләрни муһакимә қилдуқ. Бир түркүм алимлиримиз өзлириниң латин графикисидики уйғур алфавитиниң вариантлирини тәвсийә қилди. Бу тәклипләрниң һәммиси «Уйғур авази» гезитида тәпсилий тонуштурулди. Әнди 19-февраль күни Қазақстан Җумһурийитиниң Президенти Нурсултан Назарбаев латин графикиси асасидики қазақ тили алфавитини бәкитти. Бу барлиқ қазақстанлиқлар үчүн тарихий вақиә. Айрим һәрипләрни һесапқа алмиғанда, қазақ тили уйғур тилиға көп җәһәттин охшайду. Шуңлашқа қазақ тилиниң латин алфавитини асас қилған һалда төвәндә уйғур тилиниң латин алфавитини тәвсийә қиливатимән. Бу вариантни тәйярлаш җәриянида түрк, түркмән, әзәрбәйҗан, өзбәк тилшунас алимлири билән учришип сөһбәтләштим вә шуларниң пикирлириниму инавәткә алдим. Униңдин ташқири өткән әсирниң 30-жиллири уйғурлар қолланған латин алфавитиниму тәһлил қилдим. Президент бәкиткән қазақ тили латин алфавитида «С с» һәрипи йоқ. Шу сәвәптин «С с» һәрипини уйғур тилидики [Җ җ] тавуши сүпитидә қолланғанда апостроф, диакритикилиқ бәлгүләр (акут), диграф вә башқиму қошумчә бәлгүләрни қоллиниш тәләп қилинмайду. Бу һәрипни әзәрбәйҗанлар вә түркләр шундақ пайдилинип келиватиду. Шундақла латин графикисидики «Х х»ни [Х х] тавушини йезишта, «Н һ»ни [Һ һ] тавушини йезишта һәм «U u»ни (бу һәрип қазақ алфавитида «Ұ ұ» тавушини ипадиләйду) [Ү ү] тавушини йезишта, «І і»ни [И и] тавушини йезишта пайдилансақ, әқилгә мувапиқ болиду дәп ойлаймән. Бу техникилиқ җәһәттин, йәни компьютер клавиатурисини пайдилиништа йеник болиду. Униңдин ташқири мәтин йезишқа вә оқушқа оңай болидиғини ениқ. Шаһимәрдан НУРУМОВ, шәриқшунас, ҖУЭМ рәиси.