• Йеңилиқлар
• 29 Наурыз, 2018

Маливай – зиялилар жути

Рашидәм РӘҺМАНОВА, «Уйғур авази»/ Маливай – қедимий уйғур жутлириниң бири. Йеза мөтивәрлириниң ейтишичә, бурун униң орни тикәнлик, чатқаллиқ вә шивақ басқан қағҗириған дала болған екән. 1881-жилқи «көч-көч» вақтида Маливайға Или тәвәсиниң «Қаш» вә «Борусун» дегән йәрлиридин уйғурлар көчүп келип, там өйләрни селип, мәлә қурған. Бу күз пәслигә тоғра кәлгәчкә, улар дәсләпки қишни гәмиләрдә, толуқ қуруп үлгәрмигән, төписи қомуч вә борлар билән йепилған өйләрдә чиқарған. Қаттиқ соғларда уларниң үчтин бир бөлиги һалак болған. 1884-жили Маливайда барлиғи болуп 660 түтүн болған. Уларниң бу маканда турақлишип қелишиға климатиниң Или тәвәсиниңкигә охшап кетиши, йериниң ериқ-өстәң чиқирип, деханчилиқ қилиш үчүн интайин қолайлиқлиғи сәвәп болған. Түтүн сани көпийип, деханчилиқ үчүн мунбәт йәрләр тапчиллиғи байқалғанда, Маливай болуслуғиниң болуси Шәмшидин Сисаров қашлиқ 20 өйлүк адәмни Маливайдин 5 чақирим төвәнирәк йәргә көчирип апирип, йеңи мәлә қурған екән. Шуңлашқиму йезиниң тарихини унтумиған мөтивәрләр һазирқи Бижанов йезисини һелиму «Шәмшидин мәлиси» дәп атайду. Маливайлиқлар өз йезисиға Челәк дәриясидин бирнәччә өстәң тартип, деханчилиқ һәм бағвәнчилик билән шуғуллиниду. Меһнәткәш хәлиқ миң җапалар билән тартқан ериқ-өстәңләрни һәр жили тазилап турған. Бари-йоқи 4-5 жилниң ичидә 4060, 81 га боз йәрни бағу-бостанлиқ билән йешилзарлиққа айландурған. Маливайда җәнуптин шималға қарап алтә, шәриқтин ғәрипкә қарап сәккиз коча чиқирилип, улар мәлини чақмақ шәклигә бөлүп туриду. Асасий өстәңләрдин йеза ичигә 12 ериқ тартилип, турғунларда су хиҗаләтчилиги болмиған. Һазир бәзи йеза, мәлиләрдә кочидики ериқларниң изиму қалмиди. Амма Маливайниң кочилиридики ериқларда су һелиму баяшайәт еқип туриду. Дәсләпки жиллири йезиға адәмләрниң бирдин көчүп келишигә бағлиқ озуқ-түлүк тапчиллиғи болған. Амма йеза деханлири бир-икки жилниң ичидила етиз-ериқ ишлирини рәткә селип, мәсилини һәл қилипла қоймай, 1890 – 1895-жиллиридики қурғақчилиқта хошна наһийәләргә, Верный шәһириниң базарлириға вә Қарқара йәрмәңкисидә ашлиқ сатқан. Ачарчилиқтин қийнилип йезидин чиқип кәткән нурғунлиған маливайлиқлар жутдашлири турмушиниң яхшиливатқанлиғини көрүп, қайтип кәлгән. Қарқариға ашлиқ тошиғанлар қайтқинида Верный, Яркәнт вә Челәккә йолувчиларни вә уларниң жүклирини тошуп, һарвукәшлик қилған екән. Йеза бәрпа болуп, бәш жилниң ичидә, йәни 1886-жилға қәдәр Маливайда 22 адәттики вә бир җүмә мечити болған. Мечитларниң һәрбиридә үчтин молла хизмәт қилған. Шундақла улар өз өйлиридә йеза балилилирини оқутқан. Бари-йоқи 10 – 12 жил мабайнида Маливай Челәк дәрияси бойида бәрпа болған әң чоң мәлигә, андин Челәк дәриясиниң оң қирғиғини бойлап Или дәриясиғичә орунлашқан мәлиләр егиликлирини бирләштүргән болуслуқниң мәркизигә айланған. Униң тәркивигә Маливайдин башқа Шәмшидин, Байсейит, Масақбай, Ойжайлау, Қайнуқ, Қаш (Сарыбулақ), Шарғоҗа, Тәмти мәлилири киргән. Уларда 13 дукан, 12 түгмән, 2 төмүрчилик устихана вә 4 җугазхана ишлигән. Шундақла 91 турушлуқ өй, 52 мал қораси, 1157 ат, 1764 қара мал, 4824 ушшақ мал вә 210 ешәк болған. Атниң 78 пайизи, қара малниң 9 пайизи иш күчи ретидә пайдилинилған. Челәктин Қарқара йәрмәңкисигә вә казак-орусларниң Жалаңаш станциясигә апиридиған йоллар Маливай арқилиқ өтүп, қатнаш турақлиқ болғанлиқтин, йезида базар пәйда болған. Әнди бу базарниң йеза аһалисиниң турмуши вә ихтисадиниң өсүшигә нәқәдәр иҗабий тәсир йәткүзгәнлигини ейтмисақму чүшинишлик. 1887-жили Йәттису тәвәсидә қаттиқ йәр тәврәш йүз бериду. Нәтиҗидә Маливай болуслуғиниң йезилири вә егиликлири сезиләрлик дәриҗидә зәрдап чекиду. Масақбайниң бир қисми Челәк дәриясиға гүмирилип чүшиду. Қаш вә Қайнуқ йезилири вә уларға қарашлиқ егиликләрниң астидин су чиқип, патқақчилиққа айлиниду. Умумән, 417дин ошуқ егилик вәйран болуп, йүзлигән адәм баш- панасиз қалиду. Хәлиқниң турмуши аста-аста яхшилиниш тәрипигә өткәндә, биринчи дуния уруши башлиниду. Мәйданни озуқ-түлүк билән тәминләш йеза аһалисиниң бойниға чүшиду. Шундақла авуллар казак-орус отрядлири тәрипидин талан-таражға учрайду. Нурғунлиған маливайлиқлар өйлири билән егиликлирини ташлап, тарихий вәтинигә қайтиду. Бурун талашта болған йәрләр егисиз қалиду. Йешилзарлиққа пүркинип, көзниң йеғини йәйдиған мәлә җүлмәрәшкә башлайду. ХІХ әсирниң бешида Йәттису тәвәсидә кеңәш һөкүмити орнитилип, йеза-йезиларда коллективлаштуруш сәясити жүргүзүлиду. Маливайда «Әмгәк», «Бирлик», «Ленин», «Молотов» вә «Орджаникизде» намидики колхозлар қурулиду. Уларға дәсләпки жиллири Яқуп Дуганов, Турсун Зайиров, Әмәт Дәрванқулов, Исрайил Садиров вә Султан Орынтаев рәислик қилиду. Йеза тәрәққияти үчүн биркишилик үлүшини қошқан ушбу инсанларниң исимлири билән кочилар намлири атилип, әбәдийләштүрүлиду. Маливайға ачарчилиқ вә тәқипләш жиллири көчмәнләрни олтирақлаштуруш мәхситидә қазақлар, Улуқ Вәтән урушиниң алдида куртлар билән чеченләр көчирилиду. Қазақ, уйғур вә аталған милләтләр арисида достлуқ вә қериндашлиқ риштилири бағлинип, бир-биригә яр-йөләк бөлүп, та бүгүнгичә қайғу-һәсрәт билән хошаллиқни тәң бөлүшүп кәлмәктә. Әлвәттә, 150 жилға йеқин тарихқа егә йезиниң тәрәққий етип, гүллинишидә йүзлигән адәмләрниң қол тамғиси, тинимсиз әмгиги бар. Шуларниң бири – Авак Ақйол оғли. Ушбу йезиға дәсләп көчүп кәлгән у Маливайниң тәрәққияти үчүн көп күч чиқарған екән. Униң оғли Ғлавдин Аваков авал «Бирлик» колхозида ферма башлиғи, кейинирәк шу ферминиң рәиси хизмәтлирини атқурған. Улуқ Вәтән уруши жиллири 55 яшлар чамисидики Ғлавдин ата өз мәблиғидин бир танкиға йетидиған пулни фронтқа әвәтип, СССР Мудапиә комитетидин Тәшәккүрнамә алған екән. Ачарчилиқ жиллири житим-йесирниң бешини сийпиған жутдишиниң исмини маливайлиқлар бүгүнму алаһидә һөрмәт билән тилға алиду. Ғлавдин Аваков рәпиқиси Айәтхан билән алтә пәрзәнт тәрбийиләп, қатарға қошти. Уруш башланғанда уларниң чоң оғли Әлалидин әндила 17 яшқа кәлгән еди. У өз ихтияри билән фронтқа атлинип, бир жилдин кейин Харьков шәһири үчүн болған җәңдә қаза болиду. Қалғанлири оқуп, чоң хизмәтләрни атқуриду. Мәсилән, шуларниң бири — мемарчилиқ пәнлириниң доктори, академик һәм профессор Бәһримҗан Ғлавдинов. Маливайда туғулуп, Яркәнттики Сопи Зәрватов намидики мәктәптә билим алған, мәзкүр билим дәргаһида, кейинирәк Ғулҗа шәһиридә муәллим, андин Ғулҗа тәвәсидә бир наһийә һакими болуп ишлигән Һашим Гөһәрбақиевниң исми маливайлиқлар үчүн бәк тәвәррүк. Чүнки у әҗайип милләтпәрвәр вә интайин билимлик инсан болған. Әрәп алфавитида йезилған дәсләпки уйғур елипбәсиниң муәллипи. Маливай йезисидики дәсләпки мәктәп 1922 – 1923-жили Яқуп Дугановниң тәшәббуси билән Муса дегән байниң бурунқи өйидә ечилған екән. Униңға дәсләп А.Розиев мудирлиқ қилған. Дәсләпки оқуғучиларниң сани 150 балини тәшкил қилип, уларға Зихруллам Еләмов, Ибдимин Розахунов, Савутахун Әйсаров, Турахан Әбубәкирова, Абдурашит Иминов кәби устазлар дәрис бәргән. 1935-жили мәктәпниң шу чағдики мудири Зихруллам Еләмовниң күч чиқириши билән Маливай йезисиниң мәркизидә йеңи бена селинип, мәктәп йәттә жиллиққа айлиниду. 1949 – 1955-жиллири Маливай мәктивигә Алмута шәһиридә рабфакни тамамлиған Ниязхан Иминова мудирлиқ қилди. Мәктәптә йеза балилириға Руқийәм Үсәнова, Реһан Үзәрбәкова, Мәһәмәт Сабиров, Мәһәмәт Әмәтов, Сәйдуллам Аминов, Рақымғали Ыбрайимов, Турсунбай Жазықбеков, Турсун Турдиев, Реһимбүви Низамдинова вә башқиму муәллимләр қазақ вә уйғур тиллирида дәрис бәрди. Мәктәпниң үчинчи мудири Савутахун Әйсаров Алмутидики муәллимләрни тәйярлаш семинариясини тамамлиған. 11 жил мабайнида муәллим вә мәктәп мудири хизмәтлирини атқурған у 1941-жили Коммунистик партия сепигә қобул қилинип, 20 жилдин ошуқ вақит Челәк наһийәлик партия комитетида инструктор вә наһийәлик партия комитетиниң иккинчи кативи лавазимлирини атқурди. «Қазақстанниң хизмәт көрсәткән мәдәнийәт әрбаби» ретидә һөрмәтлик дәм елишқа чиқти. Һәрхил жилларда Маливай оттура мәктивигә Рәқиш Қозғанбаев, Һаҗиғулам Баһамов, Ниязхан Иминова, Патәм Исрайилова, Исмайил Абдурахманов, Әбәйдуллам Манапов, Әркин Веләмов, Ысқақ Салманов вә башқилар мудирлиқ қилди. Бирнәччә жиллардин бери Маливай оттура мәктивини Клара Садықанова башқуруп кәлмәктә. 1941-жили Улуқ Вәтән уруши башланғанда 18 яштин 45 яшқичә болған ширғуран әрләр кәтмәнлирини қуралға алмаштуруп, мәйданға атланди. Маливай йезисидин 271 адәм армия сепигә елинип, улардин 189 адәм Вәтән үчүн җенини қурван қилған. Қалғанлири мәйдилиригә орден, медальларни тақап, ана жутиға қайтип келип, егиликләрни қайта тикләштә һармай-талмай тәр төкти. Шуларниң бири – Өмәр Идрисов. 1922-жили Маливай йезисида туғулған Өмәр атиниң исми пәқәт наһийә даирисидила әмәс, бәлки җумһурийәт миқиясидиму яхши тонуш. Пүтүн һаятини җәмийәтлик ишларға вә уйғур мәтбуатиниң тәрәққиятиға беғишлиған Өмәр Идрисов 1938-жили ишчилар факультетини тамамлап, бурунқи Челәк наһийәлик «Колхозчилар әмгиги» гезитиға мәсъул катип болуп кәлгән екән. Улуқ Вәтән уруши башланмай туруп һәрбийгә елинған у Вәтәнни азат қилиш үчүн болған җәңләргә қатнишип, 1945-жили ноябрьда ана жутиға қайтип кәлди һәм паалийитини давамлаштурди. 1963-жили «Әмгәк туғи» гезитиниң муһәррири болуп тайинланди. Өмәр Идрисов пидикаранә әмгиги түпәйли «Әмгәк Қизил Туғи», «Һөрмәт Бәлгүси», «І дәриҗилик Вәтән уруши» орденлири вә 20дин ошуқ медаль билән тәғдирлинип, «Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң пәхрий граждини» аталди. Мәлумки, уруш жиллири нурғунлиған колхозларда трактор руллириға аяллар олтарған. Маливайдики дәсләпки тракторист аял колхозниң сабиқ мудири Қадир Қулиевниң қизи Раһат болди. У әрләр қатарида кечә һәм күндүз етиз-ериқ ишлирида ишләп, мол һосул елишқа мунасип һәссә қошти. Раһат Қадирова әмгәк мәйданидила қәйсәрлик тонутуп қоймай, 9 бала тепип, «Қәһриман Ана» аталди. 17 йешида етиз-ериқ ишлириға арилишип, кейинирәк йеза Кеңишиниң рәиси, Челәк наһийәлик партия комитетида бөлүм башлиғи, «Құрылыс» колхозиниң рәиси, Челәк наһийәлик партия комитетиниң иккинчи кативи хизмәтлирини атқурған Муқажан Кентаевниң исмиму әл ядида. Муқажан Кентайулы Алмута вилайитиниң сабиқ Челәк, Октябрь, Гвардия наһийәлиридә хизмәт қилип, адил әмгиги үчүн 8 орден, бирнәччә медаль вә Пәхрий ярлиқлар билән мукапатланған. Маливай йезисиниң турғунлири Һосмановларниң исмини пәқәт иллиқ инкаслар билән тилға алиду. Чүнки әвлатниң атиси Һосман тонулған яғашчи һәм төмүрчи уста еди. У һәм деханчилиқ, һәм һүнәрвәнчилик билән шуғулланған. Бу әвлатниң шәхсий түгмини болуп, ачарчилиқ овҗ алған чағларда онлиған жутдашлирини өлүмдин аман елип қалған екән. Һосман атиниң оғли Хушияр һаҗимму атиси кәби сахавәтлик инсан болуп йетилди. У жутдашлириға 1997-жили мечит селип бәрди. Хушияр һаҗим пәрзәнтлиригә келәчәктә мечитқа көз қирини селишни, мабада мүмкинчилиги болуп қалса, Маливайда чоң мечит селип беришни җекип кәткән екән. Булту атиниң шу вәсийити билән һаҗимниң Бириккән Әрәп Әмирлигидә истиқамәт қиливатқан қизи Рәйһан вә күйоғли Нуртай Ғоҗәмбәрдиевлар уруқ-туққан, қом-қериндашлири һәм достлириниң ярдими билән мәзкүр мечитниң мәйданини кәңәйтип, кона мечит бенасини җиддий ремонттин өткүзди һәм йениға 200 орунлуқ мечит салди. 1963-жили «Ленин» колхози «Маяк» тамака совхози болуп өзгәрди. Турсун Исмайилов мәзкүр совхозни 15 жил башқуриду. Бурун йеза турғунлириниң 90 пайизи там өйләрдә яшиған болса, совхоз қурулғандин кейин «Турушлуқ өй» программиси бойичә йеңи лайиһидә чедирлиқ өйләр селинишқа башлиди. 10 – 15 жил ичидә заманивий өйләр билән биллә 450 орунлуқ Мәдәнийәт өйи, йеза егилиги техникисини ясаш ишханиси, ашлиқ тазилайдиған вә сақлайдиған хаман, йеңи типтики балилар бағчиси, мәктәп, идарә вә дуканлар қәд көтәрди. Бурун хәлиқ суни қишта Челәк дәриясидин тошуп ичсә, язлиғи өстәңдин алатти. Шуңлашқа «Ақ чечәк» сейидин йезиға трубилар тартилди. Кейинирәк, йәни 1970 – 1980-жиллири һәрбириниң чоңқурлуғи 200 метрдин ошуқ бәш артезиан қудуғи қезилип, йеза толуқ таза су билән тәминләнди. Колхоз дәвридә тамака өстүрүш үчүн аҗритилған йәр мәйдани 100 гектарни тәшкил қилған болса, совхозниң дәсләпки жили у 200 гектарға, 4-5 жилдин кейин 520 гектарға, терилғулуқларниң умумий мәйдани 800 гектарға йәтти. «Маяк» тамака совхозиниң наһийә илғарлири қатаридин көрүнүшидә Краснодар Йеза егилиги институни тамамлап келип, баш агроном болуп ишлигән Һезим Садировниң үлүши зор болди. Совхоз жилдин-жилға мол һосул йетиштүрүп, дөләткә тамака сетишниң бәшжиллиқ планини 137 пайизға орунлиди. Әмгәктики җасарити үчүн 3-тамака бригадисиниң бригадири, Ленин вә Әмгәк Қизил Туғи орденлириниң саһиби Үзәр Үсәнов Социалистик Әмгәк Қәһримани аталди. Үзәр Үсәнов Маливайда башланғуч синипни тамамлап, Челәктики С.Киров намидики мәктәпниң 7-синипида оқуватқинида, Улуқ Вәтән уруши башлиниду. Үзәр аниси Шәрәпәтханға қол-қанат болуп, дәсләп тамака бригадисида сучи, кейин өкүз-һарву билән тамака тошиғучи болуп ишләйду. Уруштин кейин Үзәр егиликләрни тикләшкә қатнишиду. 1956-жили Үзәрниң аписи, «Ленин» колхозиниң илғар тамака бригадири Шәрәпәтхан Дуганова вапат болиду. Тамака өстүрүшниң бар қир-сирини анисидин үгәнгән Үзәр бригадир болуп сайлиниду. У башқурған 3-бригада бирнәччә жил уда мол һосул алиду. 1971-жилқи 8-бәшжиллиқниң йәкүни бойичә, Үзәр Үсәнов башқурған бригада дөләт планини 134 пайизға орунлап, оттура һесап билән бир гектардин 12,6 центнер һосул алған. 1977-жили совхозға йеңи рәис сайланди. Тәшәббускарлиқ, тәләпчанлиқ, илғар уюштуруш қабилийитигә егә Әмәт Зайиров егиликниң риваҗлинип, ихтисадий тәрәққий етиши үчүн аянмай әмгәк қилди. Тамака зираитини пәрвиш қилиш – көп қол күчини тәләп қилидиған оқәт. Февраль ейида өй-өйләрдин мал чиләси жиғилип, догилинип, қиздурулуп, тамака уруғи чечилидиған парникларға қара топа билән арилаштурулуп төкүлиду. Андин уруқ чечилип, әйнәклик рамилар вә қомучтин тоқулған борилар билән йепилиду. Пат-пат рамилар елинип, көчәтләр һава көриду. Әксичә әһвалда көчәт көйүп кетиши мүмкин. Деханларниң мана мошундақ мәшәқәтлик ишини йениклитиш мәхситидә совхозда икки жилниң ичидә 33 теплица селинип, тамака көчитини йәргә олтарғузғидәк һаләткә йәткүзгичә бурунқидәк 60 әмәс, 30 – 35 күн тәләп қилинидиған болиду. Шундақла тамака көчитини тикидиған машинилар сетивелиниду. КВ-300 һо бериш қазанлири, электр пресслири орнитилип, қурутулған тамака йопурмиғини һодитиш вә сортлаш гәмилири ишқа қошулиду. Әгәр 1979-жили дөләткә 500 – 600 тонна тамака һосули өткүзүлгән болса, у 1000 тонниға йетиду. Маливай йезисидин шундақла исми җумһурийәт миқиясида кәң тонулған шәхсләрму көпләп чиқти. Шуларниң бири – Кеңес Аухадиев. Кеңес Мустаханулыниң өзи һәққидики китавида: «...Бурунқи Челәк наһийәсиниң тағ бағрида, Бартоғайниң төвинидә “Маливай” дегән йеза бар, мән шу йәрдә дуния ишигини ачтим...» дәп язиду. Униң атиси «Қизил колхозда» ишләпту. Аниси Зинатай болса, башта қой фермисиниң, андин сийир фермисиниң башлиғи болған. Турғунларниң асасий қисмини уйғурлар тәшкил қилғанлиқтин, Кеңес аға уйғурчә сөзләп чоң болиду. 4-синипни Маливайдики мәктәптә түгитиду. Атиси 1938-жили һәрбийгә елинип, шу йәрдин фронтқа атлиниду вә Вәтән үчүн болған җәңдә қаза болиду. Кеңесниң аниси оғлиниң билимлик адәмләрдин болуп йетилиши үчүн көп тәр төкиду. Кеңес аға әмгәк паалийитини Панфилов наһийәсидики Ленин намидики колхозда трактор бригадисиниң бригадири сүпитидә башлап, шу наһийәниң комсомол комитетиниң биринчи кативи, Қазақстан комсомоли мәркизий комитети бөлүминиң муавин рәиси, инструктор, Алмута вилайәтлик комсомол комитетиниң биринчи кативи, Қазақстан комсомоли мәркизий комитетиниң кативи, Алмута шәһәрлик партия комитетиниң биринчи кативи, Алмута шәһәрлик иҗраий комитетиниң рәиси, Алмута вилайәтлик партия комитетиниң биринчи кативи, Кеңәш Иттипақи Су егилиги министриниң муавини хизмәтлирини атқуриду. У ҚҖ Миллий инженерлиқ академиясиниң корреспондент-әзаси, Д.Қонаев намидики университетниң һөрмәтлик профессори, “Kazgor” академиясиниң академиги. Маливай йезисини «Әмгәк мәрданилириниң жути» дәп ейтишқиму болиду. Чүнки бу йезидин пәқәт әрләрла әмәс, аял қәһриманлириму көпләп чиққан. Мәсилән, 15 йешидин тартип әрләр билән бир сәптә етиз-ериқ ишлириға арилашқан Хасийәт Рәхмидинова йеза егилиги ишлириниң илғарлири қатарида 1949-жили Москвада өткән Хәлиқ егилиги муваппәқийәтлири көргәзмисигә қатнашти. 7-синипни тамамлапла колхозға ишқа киргән Зенәтхан Қадирова Әмгәк Қизил Туғи ордени билән мукапатланди, СССР мәдәний-ақартиш ишлириниң әлачиси аталди, җумһурийәтлик әһмийәткә егә пенсионер аталди. Әмгәк мәйданида тиришчанлиғи, әмгәксөйгүчлүги билән пәриқләнгән Саадәт Кулиева 30 жилдин ошуқ вақит давамида Маливай йезилиқ кеңишиниң кативи, андин униң рәиси, кейинирәк Октябрь йезилиқ кеңишиниң рәиси охшаш хизмәтләрни әқил-идриги, тәшәббускарлиғи түпәйли үнүмлүк атқуруп, көпчиликниң һөрмәт-еһтирамиға еришти. Әстаидил әмгиги үчүн Алмута вилайитидә аяллар арисида дәсләпкиләрдин болуп «Һөрмәт Бәлгүси» ордени билән мукапатланди. Маливай йезисиниң башқа йезилардин алаһидилиги – бу йезидин интайин нурғунлиған алимлар йетилип чиқти. Мәсилән, Жүнисбек Жумабеков – әдлийә пәнлириниң доктори, Дәулетьяр Әлимжанов – филология пәнлириниң намзити, Һаҗиғулам Баһамов – тарих пәнлириниң намзити, Бәһримҗан Ғлавдинов – мемарчилиқ пәнлириниң доктори, Турғанҗан Веләмов – ихтисат пәнлириниң намзити, Мәсимҗан Веләмов – биология пәнлириниң доктори, Мәхсүт Мидасов – медицина пәнлириниң доктори, Әркин Әршидинов – йеза егилиги пәнлириниң намзити, Адаләт Баһамова – филология пәнлириниң намзити. Әнди миллий әдәбиятимизниң тәрәққий етишигә бебаһа һәссә қошуп келиватқан Қазақстан Язғучилар иттипақи йенидики Уйғур әдәбияти кеңишиниң рәиси, язғучи-драматург Әхмәтҗан Һашириму ушбу хасийәтлик жутниң пәрзәнди. Маливайдин шундақла Марат Тоқашбаев, Нурдөләт Мурадилов вә Һаким Хелилов кәби кәспий журналистлар йетилип чиқса, пешқәдәм устаз Ризвангүл Ғениярова қәләм тәвритип, бурунқи Челәк наһийәлик «Әмгәк туғи» гезитиниң штаттин ташқири мухбириға айланди. Бәрикәтлик Маливай жутиниң бүгүнки күнигә келидиған болсақ, йезида йәрлик өзини-өзи башқуруш институти қурулған. Дөләт программилириниң ярдими билән әмәлгә ашқан яхши ишларму аз әмәс. Җүмлидин йоллар җөндәлди. Йеңи почта бөлүмчиси ечилди. Мәдәнийәт өйи мурәккәп ремонттин өтти. Ичидә фонди бай китапханиму бар. Мәдәнийәт өйидә йезиниң сәнъәтхумар балилири һәрхил өмәкләрдә тәрбийилиниватиду. Мәсилән, Адилҗан Мәмәтов 10дәк балиға дутар челишни үгәтсә, хореограф Шахназ Надирова уссулчи жигит-қизларни тәрбийиләватиду. Һазир униң «Ясмин» уссулчилар топи бар. Топ XІV вилайәтлик «Жетісу жұлдыздары-2016» балилар сәнъәт байқишиға қатнишип, баш мукапатқа еришти. 2011-жили йеза активистлириниң илтимаси билән «Филип Моррис Қазақстан» ширкитиниң һамийлиғида «Малыбай» җәмийәтлик мәркизи ечилди. Мәзкүр мәркәз 30 миң долларлиқ техникилиқ васитиләр билән җабдуқланди. Бу йәрдә балиларниң иҗадий әмгәк қилиши үчүн керәк-ярақниң барлиғи бар. Мәркәзгә Маливай оттура мәктивиниң илмий мудири, уйғур тили вә әбәдияти пәниниң муәллими Арзигүл Абдримова рәһбәрлик қилиду. Оқуғучиларни дәристин бош вақтида қошумчә дәрис, өмәкләргә җәлип қилиш мәхситидә жигирмидин ошуқ секция ечилди. Маливайниң һәм хошна йезиларниң балилири «Керәксиз нәрсиләрдин ясалған буюмлар көргәзмиси», «Ди-джей», «Сехирлиқ бояқлар», «Илмий ишлар», «Тез оқуш» вә «Компьютер» секциялиригә қатнишиду. Улар бу йәрдә қазақ, уйғур, инглиз тиллирини мукәммәл өзләштүрүш билән биллә һүнәрвәнчилик, нахша, саз, тәсвирий сәнъәт, компьютер, шахмат, шашка, тоғызқумалақ, қазақша күрес вә башқиму һүнәрләрни үгиниду. Мәркәз хадимлири барлиқ тәрбийәвий ишларни Биртуташ миллий тестқа тәйярлиқ асасида елип бериватиду. Атап кетиш лазимки, мундақ мәркәз башқа һечбир йезида йоқ. Булту Қазақстан Җумһурийити Парламенти Мәҗлисиниң депутати Шаһимәрдан Нурумов «Малыбай» җәмийәтлик фондида болуп, балиларниң паалийити билән тонушуп, өзиниң жуқури баһасини бәрди. Маливай йезисидики «Алуа» балилар бағчисиниң бенаси 1976-жили селинип, 1996-жили ихтисадий боһран ақивитидин йепилип қалған еди. Маливайлиқ гөдәкләрниң тәлийигә яриша, бағчә 2011-жили дөләт тәрипидин җиддий ремонттин өтүп, қайтидин ишигини ачти. Балилар бағчисиниң мудири Гүлнарә Зайированиң тәкитлишичә, 41 мәхсус оттура билимгә егә хадим ишләватқан бағчида 120 бала таза вә йоруқ бөлмиләрдә тәрбийилиниватиду. Йезида истиқамәт қиливатқан милләтләрара достлуқ һәм разимәнликниң күндин-күнгә мустәһкәмлиниши – йезиниң баш жигитбеши Тохтахун Баратовниң, йезилиқ Ақсақаллар кеңишиниң рәиси вә униң орунбасари Мекебай Қурманбаев вә пешқәдәм устаз Иминҗан Юнусовниң, Ханим-қизлар кеңишиниң рәиси Меһриван Реһимбақиеваниң, яшлар кеңишиниң рәиси Ришат Җамаловниң, ата-анилар комитетиниң рәиси Гүлбостан Җаппарованиң, округ һакими Дамир Қалдыбаевниң иш бабидики өзара мунасивитиниң қоюқ һәм сәмимий екәнлигиниң нәтиҗисидур. Әмгәкчиқазақ наһийәси.