• Асасий мақалилар
• 04 Мамыр, 2018

Иҗтимаий бирлик платформиси

Астанада Президент Нурсултан Назарбаевниң қатнишиши билән Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң XXVІ сессияси болуп өтти. Течлиқ вә разимәнлик сарийида “Бәш иҗтимаий тәшәббус – җәмийәтниң иҗтимаий бирлигиниң платформиси” күн тәртиви билән өткән сессиягә 1,5 миңдин ошуқ адәм – мәмликәтниң барлиқ регионлиридин ҚХА вәкиллири, этномәдәнийәт бирләшмилириниң рәһбәрлири, Парламент депутатлири, мәркизий иҗраий органларниң, диний бирләшмиләрниң рәһбәрлири, алий оқуш орунлириниң ректорлири, “Қазақстандики 100 йеңи исим” лайиһисиниң ғалиплири, дипломатлар, чәтәллик меһманлар, иҗадий зиялилар вәкиллири вә аммивий әхбарат васитилириниң рәһбәрлири қатнашти. Мәлумки, һәр жили ҚХА сессиясиниң мавзуси мәмликәт үчүн әң муһим тәрәққият вәзипилиригә мас келиду. Күн тәртивини шәкилләндүрүштики мундақ яндишиш ҚХАниң мәмликәт һаятидики муһим роли билән мунасивәтлик. Чүнки Дөләт рәһбири бирнәччә қетим тәкитлигәндәк, Ассамблея җәмийәттики течлиқ вә турақлиқниң капалити, барлиқ муһим җәриянларниң актив қатнашқучиси болған вә болуп қеливатиду, дөләт ишлириниң алдинқи сепидә болуватиду, чоң тәшәббуслар билән ислаһатларни қоллап-қувәтләватиду. Бийил сессияниң мавзуси “Бәш иҗтимаий тәшәббус – җәмийәтниң иҗтимаий бирлигиниң платформиси” дәп бәлгүләнди. Һазир Қазақстанни йеңилаш йолида Ассамбеягә бирқатар вәзипиләрни орунлашқа тоғра келиватиду. Бийил мартта мән Президентниң бәш тәшәббусини оттуриға қойдум. Уларни утуқлуқ әмәлгә ашуруш гражданлиримизниң келәчәккә, дөләткә, җәмийәткә вә бир-биригә болған ишәнчисини күчәйтиду, дәп тәкитлиди Президент. Нурсултан Назарбаев новәттики сессияниң мавзусиға диққәт ағдуруп, Қазақстанниң иҗтимаий интеграция амилини ишқа қошуш арқилиқ җәмийәттә бирликни техиму күчәйтидиғанлиғини атап көрсәтти. Аләмшумул дунияда күчлүк дөләтләр – бу җипсилашқан милләтләр болуп, улар бирпүтүн охшашлиққа тайинип йеңилиниватиду. Нурсултан Назарбаевниң тәкитлишичә, бизниң мәмликәтму мошу йолға чүшти. Иҗтимаий бирлик сәяситиниң охшаш, җипсилашқан милләткә болған муһим қәдәм екәнлигигә ишинимән. Биз ташқи әһвалларға қаримай, бәш йеңи лайиһини башлидуқ. Биздә мәбләғ вә ресурсларниң ошуқлуғидин әмәс, бәлки қазақстанлиқларниң һаятини яхшилашқа йеңичә күч-қувәт бериш нийитидә екәнлигимиздин башлидуқ, – деди Президент. Нурсултан Назарбаев йеңи иҗтимаий тәшәббусларни алға сүрүш үчүн үч асаслиқ сәвәпниң болғанлиғини тәкитлиди. Дөләт рәһбириниң сөзичә, биринчи новәттә, ХХІ әсирниң иккинчи он жиллиғида өткән вақитни тәһлил қилиш дунияниң түрлүк регионлирида орун еливатқан силкинишләр пәқәт айрим мәмликәтләрниң башқа суверен дөләтләрниң ички ишиға арилишиши биләнла пәйда болуватмайду. Униң башқа сәвәви бар – бу җәмийәттә иҗтимаий бирлик вә интеграцияниң йоқ болуши. Президентниң тәкитлишичә, иккинчи сәвәп – мошу вәзипиләрни әмәлгә ашурушниң йеңи ихтисадий билимни тәрәққий әткүзүшкә күч-қувәт беридиғанлиғидин ибарәт, униң элементлири иҗтимаий вә мәдәний капиталниң тамамән башқа сүпитини тәләп қилиду. Үчинчи сәвәп – көпмилләтлик дөләт шараитида иҗтимаий вә миллий сәясәт бир-бири билән чәмбәрчас бағлиқ. Нурсултан Назарбаев тәкитлигәндәк, шуңлашқиму мошу мавзуни ҚХА сессиясидә муһакимә қилиш қарари қобул қилинди. Дөләт рәһбири Қазақстанниң этноиҗтимаий сәяситиниң дунияда – һәм көплигән мәмликәтләр тәрипидин, һәм БМТ, ЕБҺТ вә башқиму абройлуқ хәлиқара қурулумлар тәрипидин жуқури баһалиниши тәсадипи әмәс екәнлигини тәкитлиди. Әң назук мәсилиләр бойичә мәмликәттә қобул қилинған көплигән муһим қарарлар җәмийәттики мәнпийәтләрниң тәңпуңлуғини тәминләшкә имканийәт яратти. Президент мисал сүпитидә дөләтниң тил сәяситини кәлтүрүп, Қазақстанда қолға кәлтүрүлгән мошу саһадики умуммиллий разимәнликниң “алтун қарари” екәнлигигә чоңқур ишәнчисини билдүрди. Бизниң иҗтимаий сәяситимизниң асасий алаһидилиги немидә? Биринчидин, у умумгражданлиқ, умуммиллий мәзмунға егә. Биз һәрқачан асас селип бәргүчи конституциялик нормиға – барлиқ гражданларниң тәңлигигә асасланған вә асаслинимиз. Иккинчидин, аләмшумул трендларни диққәт билән көздин кәчүрүватимиз. Биз Европида вә Америкида көплигән мәмликәтләрниң демократик мәхсәтлири билән биллә шәклән мультимәдәний сәясәт жүргүзүп, проблемиларға дуч келиватқанлиғини көрүватимиз. Әмәлиятта җәмийәтниң ички интеграцияси аста йүз беридекән яки тамамән тохтап қалидекән. Буниңдин кейин «Дунияда немә болиду?», дегән соал туғулиду. Истиқбалда мультиэтник трендлар нәгә елип келиду? Ишинимәнки, бизниң йолумиз тоғра вә уни һәммиси үгинидиған болиду, – деди Нурсултан Назарбаев. – Үчинчидин, биз өзимизниң прагматикилиқ хуласимизни чиқиришимиз керәк. Ишинимәнки, аләмшумул миллий вәзийәт бизниң ички сәяситимиз стратегиясиниң тоғра екәнлигини испатлимақта. Биз мәмликитимизниң гражданлирини һечқачан бөлмигән. Пүткүл җәмийәт үчүн бирпүтүн җипсилаштурғуч сәясити мошу барлиқ жилларда мениң тәливим болған. Барлиқ гражданлар вә этнослар үчүн тәливим болған. Президентниң тәкитлишичә, Қазақстан җәмийитиниң бирлигини техиму күчәйтиш вақти кәлди. Һазир көплигән җиддий тавакәлчиликләр ховупларға учраватқан иҗтимаий сәясәт буниң үчүн асасий ресурс болуп һесаплиниду. Дөләт рәһбири Қазақстанниң миқияслиқ иҗтимаий лайиһилири тоғрилиқ гәп қилип, уларниң асасида үч муһим принципниң бар екәнлигини тәкитлиди. Нурсултан Назарбаев биринчи принципни мундақ шәрһилиди: Қазақстанниң миллий байлиғи – бу җәмийәтниң байлиғи. Мустәқиллик жиллирида мәмликәтниң миллий байлиғи гражданлар үчүн ишләватиду. Бу мәмликәт ихтисадиниң вә резервлириниң өсүши арқилиқ, бизниң иҗтимаий инфрақурулумни неминиң һесавиға жүргүзүшимиз вә иҗтимаий саһани тәрәққий әткүзүшимиз арқилиқ йүз бериватиду, – дәп тәкитлиди Дөләт рәһбири. Бу ишниң ениқ нәтиҗилирини Президент кәлтүргән рәқәмләр көрситиду. Мәсилән, мустәқиллик жиллирида мәмликәттә 12 миң километр автомобиль йоли селинди вә реконструкция қилинди, 2,5 миң километрдин ошуқ йеңи төмүрйоли пайдилинишқа берилди. Заманивий медицинилиқ җабдуқлар билән тәминләнгән 1300дин ошуқ ағриқхана, шипахана вә амбулатория селинди. 1545 йеңи мәктәп вә 500дин ошуқ балилар бағчиси бәрпа қилинди. 70 стадион, 36 спорт сарийи, 8 миңдин ошуқ спорт мәйдани вә заллири ечилди. Музейларниң сани 2,7, театрларниң – 1,5, китапханиларниң – 1,4 һәссә көпәйди. Иккинчи принцип – бу иҗтимаий капиталға инвестицияләрни көпәйтиш. Президентниң тәкитлишичә, аһалиниң җан бешиға чеқип һесаплиғанда умумий ички мәһсулат көрсәткүчлири бойичә Қазақстан мустәқиллик жиллирида чоң өсүшни көрсәтти – у 600 доллардин тәхминән 10 миң долларғичә йәтти. Дөләт рәһбириниң сөзичә, мана мошу иҗтимаий капиталға инвестицияни көпәйтиш имканийитини беридиған асас болуп һесаплиниду. Бир мисал: бийил январьда Дуниявий ихтисадий форумда дөләтләрни баһалашниң йеңи системиси җарий қилинди. Бу – умумий ички мәһсулатниң өсүшини вә башқа 11 көрсәткүчни өз ичигә алидиған инклюзивлиқ тәрәққият индекси. Индексниң асасий көрсәткүчи – паравәнлик дәриҗиси. 74 тәрәққий етиватқан мәмликәтләр рейтингида Қазақстан 15-орунни егилиди. Ойлаймәнки, бу яхши нәтиҗә! – ортақлашти Нурсултан Назарбаев. Президент қазақстанлиқларниң мәмликәт утуқлири вә шәхсий паравәнлик арисидики уттур алақини ениқ көрүватқанлиғиға ишәнчә билдүрди – ХХІ әсирниң бешидин тартип бүгүнки күнгичә мәмликитимиз сезиләрлик һалда өзгәрди вә буни униң барлиқ гражданлири өзлиридә һис қиливатиду. Биз буниңдин кейинму һәрбир қазақстанлиқ аилиниң риваҗлиниши үчүн иҗтимаий капитални һәртәрәплимә көпәйтимиз. Мениң үчүн адәмниң өзини ишиға пишшиқ ғоҗайин, өз иши вә чоң мәмликитимиз үчүн җавапкәр сезиши муһим. Нәқ шу чағда, мән 5-мартта ейтқандәк, “Қазақстан – бизниң умумий өйүмиз” идеяси йеңи мәзмун билән толуқтурулиду. Мошу принципларни әмәлгә ашурушниң хәлиқниң өз келәчигигә болған ишәнчисини күчәйтидиғанлиғиға ишинимән, – деди Дөләт рәһбири. Нурсултан Назарбаев өзиниң Бәш иҗтимаий тәшәббусиниң иҗтимаий бирликни толуқ күчәйтиш үчүн әмәлгә ашуруш зөрүр болған чариләр екәнлигини тәкитлиди вә уларниң һәрбириниң асасий пәйтлирини қисқичә әслитип өтти. Мәсилән, биринчи тәшәббус турушлуқ өйи йоқларниң өй сетивелиши үчүн йеңи имканийәтләрни ачиду вә турушлуқ өй ипотекисидин пайдилиниш проблемисини һәл қилиду. Иккинчи тәшәббус – иш һәққи аз хадимлар үчүн селиқ жүклимисини төвәнлитиду. Шуниң арқилиқ икки миллиондин ошуқ адәмниң иш һәққи көпийиду. Үчинчи тәшәббус алий билим елиш вә униң сүпитини ашурушқа мунасивәтлик. Униң даирисидә дөләт билим грантлириниң (болупму техникилиқ мутәхәссисликләр бойичә) сани үч һәссә көпийиду, шундақла студентларни ятақханилар билән тәминләш проблемиси һәл қилиниду. Төртинчи тәшәббус микронесийәни кәңәйтишни көздә тутиду, бу өз ишлири билән бәнт болғучилар вә ишсизлар (болупму йезиларда) арисида тиҗарәтчиликни тәрәққий әткүзүшкә нишан қилинған. Бәшинчи тәшәббус – мәмликәтни газ билән тәминләш. Бу тәшәббус даирисидә Мәркизий вә Шималий Қазақстанда газ проводлири селиниду, лайиһә мошу жилниң июль ейида башлиниду. — Шундақ қилип, Президентниң бәш тәшәббуси – бу бәш миқияслиқ иҗтимаий лайиһә. Әң муһими, уларниң һәммиси һәрбир қазақстанлиқниң паравәнлигигә нишан қилинған, пүткүл җәмийәткә қаритилған. Бу – умуммиллий лайиһиләр. Мән җай-җайларда ҚХА әзалириниң мошу ишқа паал қатнишип, “Нур Отан” партияси билән биллә уларниң орунлинишини назарәт астиға елишини халиған болар едим, – дәп ортақлашти Нурсултан Назарбаев өз пикирлири билән. Дөләт рәһбири иҗтимаий тәшәббусларни әмәлгә ашурушқа нурғун – 2,6 триллион тәңгидин ошуқ мәбләғ әвәтиливатқанлиғини тәкитлиди. — Бу бизниң гражданлиримизға вә уларниң келәчигигә селинған инвестицияләр. Хәлиқниң буни мунасип баһалайдиғанлиғиға үмүт қилимән. Шундақла мундақ иҗтимаий сәясәт давамлишиду, – дәп вәдә қилди Президент. Дөләт рәһбири Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң дөләт сәяситини әмәлгә ашурушқа техиму нәтиҗидарлиқ қошулуши үчүн у һәл қилидиған бирқатар вәзипиләрни атап көрсәтти. Нурсултан Назарбаев биринчи новәттә ҚХАниң муһим йеңилаш вәзипилирини орунлашқа гражданларниң қатнишишини кәңәйтиши керәклигигә диққәт ағдурди. Униң үстигә бу җәһәттин қурулумниң ихтидари наһайити чоң, униң тәркивидә миңдин ошуқ этномәдәнийәт бирләшмиси, бәш миңға йеқин җәмийәтлик разимәнлик кеңиши вә анилар кеңәшлири бар. — Бу ихтидарни толуқ дәриҗидә җанландуруш үчүн мениң тапшурмам бойичә “Қазақстан хәлқи Ассамблеяси тоғрилиқ” Қанунға өзгиришләр киргүзүлди, – дәп тәкитлиди Президент. – Әнди йеңиланған қанунни әмәлгә ашуруш бойичә ениқ план керәк. Җүмлидин этномәдәнийәт бирләшмилири вә достлуқ өйлири мәдәнийәт, тил, әнъәниләр саһалирида иш жүргүзүватиду. Бу паалийәтни давамлаштуруш лазим. Һөкүмәт қазақстанлиқ этносларниң мәдәнийитини тәрәққий әткүзүшкә дөләт иҗтимаий буйрутмисини шәкилләндүрүши зөрүр. Иҗтимаий бирлик бойичә ишни һесапқа алған һалда, һөкүмәтлик әмәс тәшкилатлар үчүн грантлар тематикисини кәңәйтиш керәк. Дөләт рәһбири дин ишлири вә гражданлиқ җәмийәт министрлигигә “Нур Отан” партияси вә ҚХА билән бирликтә “Рухани жаңғыру” программисини һәм йеңи иҗтимаий тәшәббусларни илгирилитиш бойичә илмий-ақартиш лаһийисини ишләп чиқишни тапшурди. Униңдин ташқири йеңилаш әвзәлликлирини, иҗтимаий сәясәтни “Рухани жаңғыру” программисини һесапқа алған һалда, 2025-жилғичә бәлгүләнгән Концепцияни вә Ассамблеяни тәрәққий әткүзүш планини сүпәтлик қошумчә ишләш тапшурулди. Әнди Президентниң тәкитлишичә, ҚХАниң “Жаңғыру жолы” йеңи яшлар һәрикити болса, яш әвлатни йеңилаш әтрапиға җипсилаштуруши керәк, униңға қошумчә күч-қувәтни яшларниң муһим стартаплирини қоллап-қувәтләшкә қаритиш зөрүр. Нурсултан Назарбаевниң сөзичә, Ассамблея шундақла дөләт органлири билән бирликтә һазир өзи утуқлуқ жүргүзүватқан хәйрихаһлиқ ишни давамлаштуруши керәк. Пәқәт өткән жилила 60 миң һал-оқити төвән аилә вә 8 миң иҗтимаий тәшкилат ярдәмгә егә болди. Дөләт рәһбири ҚХАға, Астана, Алмута шәһәрлириниң вә вилайәтләрниң һакимлириға җәмийәтлик разимәнлик кеңәшлирини наһийәләрдә һәм округларда йәрлик бюджетларни нәтиҗидарлиқ тәхсим қилиш вә пайдилиниш ишиға җәлип қилишни тапшурди. Униңдин ташқири Ассамблея тәркивигә киридиған бу қурулумлар шундақла аграр-санаәт секторида “әқиллик” технологияләрни илгирилитишкә ярдәм қилиши керәк. Президентниң сөзичә, бу йәрлик өзини өзи башқурушни тәрәққий әткүзүшкә, йеңи Мәктүпни вә иҗтимаий тәшәббусларни әмәлгә ашурушқа қошулған төһпә болиду. — Бийил биз пайтәхтниң 20 жиллиғини нишанлаймиз. Астана – бирлик вә разимәнликниң умуммиллий үлгиси. Анчә чоң болмиған чәттики Ақмола шәһири әнди миллиондин ошуқ аһалиси бар пайтәхтимизгә айланди. Шәһәр һакимийити Мәдәнийәт вә спорт министрлиги билән бирликтә “үлгилик стандарт” сүпитидә пайтәхтлик ҚХАниң программисини ишләп чиқиши зөрүр. Астанада Достлуқ өйини ечиш мәсилисини һәл қилиш вақти кәлди. Буниң үчүн Течлиқ вә Разимәнлик Сарийи мувапиқ келиду дәп ойлаймән, – деди Нурсултан Назарбаев. Йәнә бир вәзипә – Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң йеқинда йеңиланған мультимедиялик порталини Интернетта умуммиллий җипсилишишниң муһим ресурсиға айландуруш. Әйнә шуниңға бағлиқ Дөләт рәһбири Әхбарат вә коммуникацияләр министрлигигә ҚХАни һазирқи әхбарат мәйданида илгирилитишни тәминләшни, течлиқ вә разимәнлик мавзуси бойичә иҗтимаий роликлар түркүмини тәйярлашни тапшурди. — Җәмийәтниң бирлиги турақлиқ илмий чүшинишни тәләп қилиду. Ассамблеяниң илмий-экспертлиқ бирләшмиси вә мениң тапшурмам бойичә қурулған милләтләрара мунасивәтләр һәм демография бойичә мәркәзләр, шундақла ҚХАниң йетәкчи алий оқуш орунлиридики 40 кафедриси вә мәркизи нәқ шуниң үчүн ишләватиду. Пәқәт өткән жилила Ассамблея қурулумлири онлиған китап вә йүзлигән мақалиларни тәйярлиди. Бу ишни системилиқ уйғунлаштуруш керәк. ҚХАға дөләт органлири билән бирликтә 2018 – 2020-жилларға бәлгүләнгән иҗтимаий-демографиялик вә милләтләрара саһасидики илмий ишларниң умумий планини ишләп чиқишни тапшуримән, – дәп тәкитлиди Президент. Нурсултан Назарбаев өзи бәлгүләп бәргән мошу вәзипиләрниң орунлинишиниң Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң ишини йеңи балдаққа көтиридиғанлиғиға ишәнчә билдүрди. Президент шундақла мәмликәтниң барлиқ гражданлирини Қазақстан хәлқиниң бирлиги күни билән тәбрикләп, саламәтлик, паравәнлик вә течлиқ асман тилиди. Андин кейин ҚХАниң ХХVІ сессиясиниң қатнашқучилири сөзгә чиқти. Уларниң бесим көпчилигиниң сөзи билим бериш саһасини тәрәққий әткүзүш, Қазақстан ихтисадини тәрәққий әткүзүш вә күчәйтиш, хәлиқара мәйданда мәмликәт абройини ашуруш вә башқиму муһим мәсилиләргә беғишланди. Мәсилән, сессиядә Чимкәнт шәһиридики “Оқуғучилар сарийиниң” мудири Наталья Романова, Ингушетия Җумһурийитиниң тунҗа президенти, Россия Федерациясиниң қәһримани, Қазақстанда туғулуп өскән Руслан Аушев, билим вә пән министри Ерлан Сағадиев, Шималий Қазақстан вилайәтлик “Яшларниң ресурслиқ мәркизи” әхбарат-мәслиһәт бөлүминиң рәһбири Роксана Орынбасарова, җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи Астана шәһәрлик шөбисиниң рәиси Рустәм Абдусаламов (униң нутқи мақалиға қошумчә бериливатиду – ред.), Миллий банк рәиси Данияр Ақышев, россиялик язғучи, Қазақстанда туғулған Сергей Лукьяненко, “Алматы ақшамы” гезитиниң баш муһәррири Қали Сәрсенбай, Берлиндики Шәрқий Европа вә хәлиқара тәтқиқатлар мәркизиниң илмий хадими, профессор Беате Эшмент, “Байсерке-Агро” ҖЧЙниң мудири Кирилл Павлов, Нью-Йорк университетиниң профессори Диаз Мусалимов, “Қазақша сөйлейік” клубиниң рәһбири Оксана Драчева, Пхёнчханда болуп өткән Паралимпиада чемпиони Александр Колядин, Қарағанда дөләт медицина университетиниң студенти Вячеслав Литвинов, Өзбәк мәдәнийәт мәркизиниң рәиси Шерзод Пулатов, Алмута шәһәрлик Анилар кеңишиниң әзаси Малика Ташполатова сөзгә чиқти. Сессия қатнашқучилири йеңи лайиһиләрдин сирт шундақла ҚХА бөлүнмилириниң паалийити тоғрилиқ мәсилиләрни муһакимә қилди. Шундақла ҚХА Рәисиниң икки орунбасариниң намзити тәклип қилинди. Ассамблея сессиялиридә жилиға бир қетим алмаштуруш тәртивидә ҚХА Рәисиниң түрлүк регионларниң этномәдәнийәт бирләшмилиригә вакаләтлик қилидиған икки йеңи орунбасари тайинлиниду, – деди Дөләт рәһбири. – ҚХА Кеңиши бийил мошу лавазимларға LІTUANІСA җәмийәтлик бирләшмисиниң рәиси Виталий Ионо Твареонас билән ҚХА әзаси, хәйрихаһлиқ паалийәт билән шуғуллиниватқан меценат Исламбек Салжановни тайинлашни тәклип қилди. Президент шу йәрдила ҚХА Рәисиниң икки йеңи орунбасарини тайинлаш тоғрилиқ буйруқни имзалиди. Рәсмий қисим аяқлашқандин кейин әнъәнә бойичә этномәдәнийәт бирләшмилири иҗадий коллективлириниң қатнишиши билән концерт болуп өтти.