• «Уйғур авазиниң» сәйилгаһи
• 28 Мамыр, 2018

Өй сирти аталғулири

Хәлқимизниң әнъәнивий өй мәдәнийитидә өйниң сиртқи қисминиң һәрқайси бөлигини өзигә хас нам билән аташ әнъәниси болған. Улар төвәндикичә ипадиләнгән. Янтам – өйниң икки чәттики тамлири. Алдитам – өйниң алдидики, йәни ишик орнитилған там.Арқатам – өйниң кәйни теми. Буниңдин ташқири өйниң өгүзиниң «түзөгүз», «янтуөгүз», «чедирөгүз» дегән түрлири бар. Уйғурлар зич яшиған җайларниң һаваси қурғақ, йәни һөл-йеғин миқдари аз болғачқа, өйләрниң өгүзини асасән түз һаләттә йепиш бирқәдәр умумлашқан. Нишап – өгүздә ямғур сүйи тохтап қалмаслиғи үчүн қилинған янтулуқ. Айван (йәнә бир атилиши пешайван) – өйниң алди тәрипигә муәййән кәңлик вә узунлуқта түврүк, хар, нәлин, васа қатарлиқ қурулуш материаллири билән турғузулуп, бора, қомуч, пахал селинип, үсти топилинидиған иншаәт. Дәһлиз – өйниң сиртқи ишиги билән башқа ханилириниң арисидики бошлуқ. Ясилиш тәртиви өйгә охшисиму, мәлум дәриҗидә айванға йеқинирақ келиду. Түңлүк – күн нури чүшүш вә һава алмаштуруш үчүн өйниң өгүзиниң оттуриға яки ишиккә йеқинирақ җайида очуқ қалдурулидиған һава алмаштурғучи орун. Униң «ятматүңлүк», «янтутүңлүк» дегән түрлири бар. Уйғурлар түңлүктин чүшкән нурниң тик һәм янтулиғиға қарап вақитни бәлгүләшни билгән. Һавадан – һава өтүп туруш үчүн өй теминиң торусқа йеқин җайида оюлған төшүк. Гәрниз – өйниң тамлирини, ишик-деризиләрни көркәмләштүрүш үчүн қоюлған тик һәм тоғра һаләттики нәқишләнгән гирвәк. Сәрқәләм – өйниң тамлириниң чирайлиқ көрүнүши үчүн уларниң үсти қисмиға чиқирилған гирвәк.