• Маарип
• 31 Мамыр, 2018

Ташкәнттики «Тәклимакан»

Өтмүшкә нәзәр салидиған болсақ, өткән әсирниң 90-жиллириғичә, йәни, ениқ ейтқанда, Кеңәш Иттипақи йимирилип, мустәқил җумһурийәтләр мәйданға кәлгәнгә қәдәр Оттура Азиядә яшаватқан уйғурлар арисидики мәдәний алақилар, өзара берип-келишләр дегәндәк риваҗлинип кәлгән еди. Һәтта җумһурийәтлик «Уйғур авази» (илгәрки «Коммунизм туғи») гезитиниң өзини алидиған болсақ, униңға Қазақстан, Қирғизстан, Өзбәкстан вә Түркмәнстан уйғурлириниң муштири болғанлиғи һелиму ядимизда. Әпсуски, чарәк әсирдин ошуқ вақит мабайнида биз бу алақилиримизниң суслишип, өзара берип-келишлиримизниң хелә шалаңлишип қалғанлиғини һис қилдуқ. 2014-жили Қирғизстан уйғурлириниң «Иттипақ» җәмийәтлик бирләшмисиниң қурулғанлиғиниң 25 жиллиғиға беғишланған «Уйғурлар: өтмүши, һазирқи күни вә келәчиги» мавзусида хәлиқара илмий-әмәлий әнҗуман өткәндә, униңға Қазақстан, Өзбәкстан вә Қазақстан алимлири қатнишип, өзара тәҗрибә алмаштурған едуқ. Әйнә шу чағда илгири иттипақдаш болған җумһурийәтләрдә, андин кейин айрим мустәқил дөләтләрдә яшаватқан қериндашлиримиз бешиниң қошулғанлиғидин бешимиз көккә йетип, келәчәккә чоң үмүтләр пәйда болди. Шундақ пурсәтләр йәнә қачан келидекин дәпму арман қилдуқ. Йеқинда Алмута шәһиридә өткән Өзбәкстан пайтәхти Ташкәнттә йоруқ көргән «Тәклимакан» журналини тонуштуруш мәрасими бизгә йәнә қандақту-бир үмүтләрни һәдийә қилди десәм, ашуруп ейтқан болмаймән. Һәқиқәтәнму «Тәклимакан» журналини тонуштуруш мәрасиминиң Җәнубий пайтәхттә өтүши, мениңчә, икки дөләттә яшаватқан уйғурларниң мәдәний алақилириға ойғиниш, чоң илһам бәргәндәк болди. Мәрасим «Бейбітшілік әлемі» хәлиқара қазақ иҗадий бирләшмиси тәрипидин уюштурулуп, униңға уйғур зиялилири, җәмийәтлик тәшкилатлар вәкиллири, шәһәр вә униң әтрапидики йезиларниң жигитбашлири қатнашти. Жиғинни киришмә сөз билән ачқан «Бейбітшілік әлемі» хәлиқара қазақ иҗадий бирләшмисиниң вице-президенти Турсун Разиев мәзкүр бирләшминиң қурулуш тарихиға қисқичә тохталди. Бирләшмә президенти, ихтисат пәнлириниң доктори, профессор Әбен Нурмановниң исми Қазақстан уйғурлириға яхши тонуш болса керәк, чүнки у башқуруватқан бирләшмә уйғур мәктәплири арисида өткән бирқатар фестивальларға йеқиндин мәнивий вә маддий ярдәм көрситип кәлмәктә. Мәзкүр бирләшмә шундақла уйғурларниң башқиму чарә-тәдбирлиригә һисдашлиқ билдүрүп келиватқанлиғи һәммимизгә аян. Дәсләп сөз новитини алған “Тәклимакан” журналиниң баш муһәррири, Өзбәкстан Җумһурийити Уйғур мәдәнийәт мәркизи йенидики Ақсақаллар кеңишиниң рәиси, техника пәнлириниң доктори Абдулҗан Бәраев (сүрәттә) өзбәкстанлиқ уйғурларниң кеңәш дәвридики вә һазирқи әһвалиға, журналниң дунияға келиш тарихи һәм уни нәшир қилишниң асасий мәхситигә қисқичә тохтилип өтти. Андин сөзгә чиққан пешқәдәм журналист Абдукерим Тудияров, язғучилар Дүрнәм Мәшүрова вә Илахун Җәлилов, Алмута шәһәрлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи Ханим-қизлар кеңишиниң рәиси Маһинур Исрайилова, «Жибек – В» җавапкәрлиги чәкләнгән йолдашлиғиниң мудири Ваққас Мәмәдинов, «Уйғур авази» гезитиниң баш муһәррири Ершат Әсмәтов, «Атамұра» нәшрияти йенидики уйғур редакциясиниң башлиғи Малик Мәһәмдинов, «Туран» җәмийәтлик фондиниң рәиси Карлин Мәхпиров, “Бейбітшілік әлемі” бирләшмиси йенидики Хәлиқара хәлиқләр достлуғи мәркизиниң рәиси Азтекин Ибрагимов, шундақла Алмута шәһири вә униң әтрапидики мәһәллиләрниң жигитбашлири вә башқилар миллий мәтбуатниң хәлиқниң тарихини, мәдәнийитини, тилини, урпи-адәтлирини, әдәбиятини тәрғип қилишта муһим роль ойнайдиғанлиғини тәкитлигәч, яшларни тәрбийиләш мәсилисигә алаһидә көңүл бөлүш лазимлиғини билдүрди. Натиқлар шундақла Қирғизстанда, Өзбәкстанда миллий мәктәпләрниң, мәтбуатниң, сәнъәт очақлириниң йоқлуғидин уйғурларниң миллий кимлигини сақлап қелиш мәсилисиниңму җиддийлишип кетиватқанлиғини, аһалиниң диққитини көпирәк оюн-тамашиға әмәс, бәлки миллий маарипни, әдәбиятни, сәнъәтни һәм мәнивий, һәм маддий қоллашқа ағдурушниң муһимлиғини тәкитлиди. Сөзгә чиққанларниң барлиғи уйғур, рус вә өзбәк тиллирида икки айда бир қетим нәшир қилинидиған «Тәклимакан» журналиниң йоруққа чиқишиниң пәқәт Өзбәкстан уйғурлири үчүнла әмәс, бәлки пүткүл Оттура Азия уйғурлири үчүнму чоң тарихий вақиә екәнлигини, Қазақстан вә Өзбәкстан уйғурлири оттурисидики мәдәний мунасивәтләрни әслигә кәлтүрүп, уларни йәниму риваҗландурушниң муһимлиғини, «Тәклимакан» журналиниң йоруқ көрүшигә һәм уни тарқитишқа қолдин кәлгиничә ярдәм беридиғанлиғини изһар қилди. Бизму, өз новитидә, мәзкүр журналниң йоруқ көрүши билән пүткүл өзбәкстанлиқ қериндашлиримизни чин жүрәктин тәбрикләп, униң мавзу даирисиниң кәңийишини, сүпәт дәриҗисиниң өсүшини, оқурмәнләр саниниң көпийишини тиләймиз. Рәхмәтҗан ЙҮСҮПОВ.