• Йеңилиқлар
• 31 Мамыр, 2018

Пәхәс болуң, йолувчи!

Рашидәм РӘҺМАНОВА, «Уйғур авази»/ Алмута вилайити бойичә алтә йол медицинилиқ-қутулдуруш пункти бар екән. Уларниң арисидики «Жаңа-Арна», «Тарғап», «Қурты», «Шелек» пунктлири Алмута региониға, «Үчарал» вә «Сарқанд» пунктлири Талдиқорған региониға хизмәт қилиду. Транспорт медициниси Дөләт рәһбириниң 2011 – 2015-жилларда Қазақстан Җумһурийитиниң саламәтликни сақлаш саһасини риваҗландурушқа беғишланған «Саламатты Қазақстан» программиси бойичә бәрпа болған еди. Мәхсити – тәбиий вә йол апәтлиридә зәрдап чәккәнләргә тез медицинилиқ-психологиялик ярдәм көрситиш, җараһәт алған адәмләрни дәрһал ағриқханиға йәткүзүш. Статистикилиқ мәлуматлар бойичә, йолдики өлүм көрсәткүчи 11 пайизға төвәнләп, 7 жил ичидә медицинилиқ-қутулдуруш пунктлири өзлириниң муһим екәнлигини испатлиди. Бу пунктлар йол апәтлиригә учриған адәмләр үчүн ечилған болсиму, бу йәрдә амбулатория болғанлиқтин, йеқин йезиларниң турғунлириму пат-пат ярдәм сорап келиду. Фельдшерларниң тәкитлишичә, улар туғут алдидики аялларғиму, аттин жиқилип чүшкән чопанларғиму, су қудуқлириға чүшүп кәткән бемарларғиму, газ яки пәч иси ақивитидин оғиланған адәмләргиму ярдәм көрситиветипту. Шундақла узақ йолға чиқип, сәпәр давамида саламәтлиги начарлашқан, қан қисими көтирилгән вә башқиму бемарлар трасса пунктиға йолуқиду. Һәрбир пунктта новәт билән 2 топ хизмәт қилиду. Топ тәркивигә икки фельдшер, бир фельдшер-диспетчер, бир қутулдурғучи вә бир қутулдурғучи-шофер кириду. Жигитләрниң ейтишичә, пунктларға алий билимлик дохтурлар йетишмәйдекән. Һәрбир топ 15 тәвлүк ишләп, 15 тәвлүк дәм алиду. Уларға ейиға 10 – 15, жилиға болса, 120 – 150 адәм мураҗиәт қилидекән. 2012-жилдин тартип Алмута вилайитиниң пунктлирида 1311,Челәк йол пунктида 228 һәрхил пәвқуладдә әһваллири тиркәлгән. Уларниң ақивитидә 1417 адәм зәрдап чекип, 1200и ағриқханиларға йәткүзүлгән. Ечинишлиқ йери, йол -транспорт апәтлиридә зәрдап чәккәнләрниң 102си – балилар. Пунктқа өзлири келип йолуққанларниң сани – 1448 адәм. Статистикилиқ мәлуматларға асаслансақ, медицинилиқ ярдәм көрситиш пунктлири Россиядә 1937-жили пәйда бопту. Қазақстанда дәсләпки пунктлар 1994-жили ҚҖ Саламәтликни сақлаш министрлигиниң буйруғи билән 7-Алмута шәһәрлик ағриқханисиниң йенида ечилған екән. Мәзкүр хизмәткә бүгүнки күндә җумһурийәт бойичә 327 адәм ишқа җәлип қилинған. Буниңдин башқа 400 штаттин ташқири хадимлар бар. Ички ишлар министрлиги Пәвқуладдә әһваллар комитетиниң тәркивидә Җумһурийәтлик оператив-қутулдурғучи отряди, шәһәрлик қутулдуруш хизмити вә паҗиәләр медицинилиқ мәркизи бар. Ахирқи вақитларда уларниң вәзипилиригә бәзибир өзгиришләрму киргүзүлди. Улар әнди издәштүрүш ишлириниму әмәлгә ашуриду. Машиниға қолайсиз йәрләрни вертолет билән арилап, зәрдап чәккән адәмләрни издәйду. Транспорт баралмайдиған яки вертолет қоналмайдиған йәрләргә қутулдурғучиларға керәк җабдуқлирини дүмбисигә артип, пиядә меңишқа тоғра келиду. Улар пәвқуладдә әһвал йүз бәргән җайда зәрдап чәккәнләрни қутулдурса, йол пунктлириниң хадимлири медицинилиқ ярдәм көрситиду. – Мән бурун Алмута шәһиридә «Тез ярдәм» бөлүмчисидә ишлигән едим, – дәйду топ рәһбири, чоң фельдшер Нурсултан Тайшиманов. – Мана икки жилдин ашти, мошу йәргә авуштум. Икки жил ичидә һәр түрлүк вақиәләрниң гувачиси болдум. Болупму, балиларни еғир һаләттә көргәндә жүригиң моҗуп, қоллириң ишқа бармай қалиду. Қаттиқ урулуш нәтиҗисидә миҗилған автомашинилар ичидә адәмләр қисилип, еғир жараһәт алиду. Уларниму көрүватимиз. Биз санақлиқ минутлар ичидә ярдәм көрситип, адәм һаятини сақлап қелишқа тиришишимиз керәк. Елимиздә автомашинилар саниниң өсүшигә бағлиқ йол-транспорт апәтлириниң саниму көпийиватиду. Болупму қишлиғи йол һалакәтлириниң көпирәк йүз беридиғанлиғи һәммимизгә мәлум. Топ рәһбириниң ейтишичә, қутулдурғучиларниң барлиғи мәхсус тәйярлиқтин өткән. Зәрдап чәккән адәмни апәт орнидин елип чиқиш, униң алған җараһитигә мувапиқ медицинилиқ ярдәм көрситиш, һаҗәт болса, бемарни ағриқханиға йәткүзүш – буниң һәммиси беваситә қутулдурғучиларниң вәзиписи. – Челәк йол пунктида ишләватқинимға 3 жил болди. Мениң вәзипәм – йүз бәргән апәтләр һәққидики әхбаратни қобул қилиш, уни ениқлап, тегишлик орунларға йәткүзүш. Апәт һәққидә асасән униңға тәсадипи гува болған адәмләр хәвәр қилиду. Апәт йүз бәргән җай ениқлинип болғандин кейин 3 минутниң ичидә қутулдурғучилар топи пункттин чиқип кетиду. Бу – һәрбир қутулдурғучи үчүн унтушқа болмайдиған муһим қаидә. Кәсипдашлирим апәт болған йәргә барғандин кейин болған әһвални ениқлап, ағриқханиға йәткүзидиған адәмләр болса, маңа телефон қилиду. Мән дәрһал ағриқханиларға хәвәр беримән. Бурун мәнму қутулдурғучи болуп ишлигән едим. Шуңлашқиму бу ишниң нәқәдәр еғир екәнлигини әмәлиятта көрүп, билдим. Шуниң үчүн кәсипдашлиримға һәрдайим бәрдашлиқ тиләймән. Әң муһими биз адәмләргә яхшилиқ қилимизғу. Шу йеқини ойлисам, көңлүм хатирҗәм болуп, кәйпиятим көтирилиду, – дәйду фельдшер-диспетчер Талипҗан Мәһәммәт. — «Челәк» йол пункти ечилған күндин тартип ишқа қобул қилиндим. Башта бизни қутулдурғучиларниң мәхсус курсиға әвәтти. Қийин вәзийәттә қандақ риайә қилиш, тегишлик қурал-ярақни қандақ пайдилиниш лазимлиғини үгинип кәлгәндин кейинла хизмәткә толуқ кириштуқ. 4 жилниң ичидә көпни көрдүм. Гайида шундақ еғир апәтләр болидуки, ундақ күнни һәтта дүшминиңгиму тилимәйсән. 30 жилдин ошуқ вақит машина һайдап жүрсәмму, бәзи вақитларда рульға олтиришниң алдида ойлинидиған болдум. Сәвәви, йолдики һалакәтләрниң көпчилиги яшларниң бепәрварлиғи нәтиҗисидин йүз бериватиду. Улар иштик маңғанни яқтуриду. Шуңлашқа пәрзәндигә хәтәрлик «оюнчуқ» елип бериштин бурун ата-аниларниң көпирәк ойланғини тоғримекин, дәймән. Болупму, «Ғәрбий Хитай – Ғәрбий Европа» автомагистрали ечилғандин бери йол апәтлириниң сани тамамән өсүп кәтти. Йол тәп-тәкши. Маңса, маңғуси келиду адәмниң. Бирақ пәхәс болуш керәктә. Бәрибир у қара йол. Йолда «учушниң» һечбир һаҗити йоқ, – дәйду қутулдурғучи Пәхирдин Рашитов. Биз қутулдурғучи жигитләр билән сөһбәтлишиватқан пәйттә пунктқа йол-транспорт һалакити йүз бәргәнлиги һәққидә хәвәр кәлди. Кәчки саат сәккизләр чамиси. Йәргә гугум чүшүшкә башлиған пәйт. Қутулдурғучиларниң кәйнидин бизму қозғалдуқ. «Ғәрбий Хитай – Ғәрбий Европа» автомагистралиниң бойида бирнәччә автомашина туриду. Ениқ болушичә, иштик келиватқан чәт әл автомашиниси йолдин өтүп кетип барған байтал билән униң қулуниға урулупту. Иштик келиватқан машина җаниварларниң аман қелишиға һеч мүмкинчилик қалдурмапту. Ечинарлиғи, йери, униң кәйнидин келиватқан йәнә икки машина тохтап үлгирәлмигән. Бәхиткә яриша, пәқәт иккинчи автомашининиң жүргүзгүчиси путини сундурувалған, қалғанлири аман-есән екән. Қутулдурғучиларниң «Ғәрбий Хитай – Ғәрбий Европа» автомагистралида йол апәтлириниң көпәйгәнлиги һәққидә ейтқан сөзлири ядимға кәлди. Автомагистральниң ечилиши – елимизниң ихтисадий тәрәққияти үчүн әһмийәтлик лайиһә, әлвәттә. Бирақ униң арқилиқ маңған адәмләргә: «Пәхәс болуң, йолувчи!» дегүмиз келиду. Сәвәви, автомагистральдики машиниларниң һәрикити интайин иштик. Мал-варанни йезилардин яйлақларға елип баридиған йоллар қараштурулмиған. Шуңлашқа уларни чоң йол арқилиқ өткүзиду. Өз новитидә, буниң барлиғи адәмләр үчүн ховуп-хәтәр туғдуриду. Бу мәсилә йол пунктлири хадимлиринила әмәс, экологлар билән ветеринария хадимлириниму ойландуруватиду. СҮРӘТТӘ: қутулдурғучилар (солдин оңға) Рәһимҗан Бавдун, Талипҗан Мәһәммәт, Пәхирдин Рашитов, Нурсултан Тайшиманов вә Пәрһатҗан Һасанов һалакәт йүз бәргән җайға атлиниш алдида. Әмгәкчиқазақ наһийәси.