• Асасий мақалилар
• 18 Маусым, 2018

“Шанхай сәккизлигиниң” саммитиға қатнашти

Нурсултан Назарбаев Шанхай шәһиридә һәмкарлиқ тәшкилатиға әза дөләтләр рәһбәрлириниң саммитиға қатнашти.Циндаодики алий дәриҗилик учришиш ШҺТниң он сәккизинчи вә 2017-жили Астанада Һиндстан билән Пакстанниң тәшкилатқа кириши тоғрилиқ қарар қобул қилинғандин кейинки “Шанхай сәккизлигиниң” биринчи саммитидур. Мошу икки мәмликәтниң әза болуши түпәйли Йәр шари аһалисиниң 40 пайизи вә Евразия территориясиниң 60 пайиздин ошуғи ШҺТниң “җавапкәрлик зонисида” болуватиду. Тәшкилатқа әза мәмликәтләрниң умумий ички мәһсулати дуниявий умумий ички мәһсулатниң бәштин бир қисмини тәшкил қилиду. ШҺТ-2018 саммити даирисидики музакириләрниң биринчи басқучи тар тәркиптә йепиқ ишикләр шараитида өтти – униңға беваситә тәшкилатқа әза мәмликәтләрниң лидерлири – ХХҖ Рәиси Ши Жиңпин, Қазақстан, Россия, Өзбәкстан, Таҗикстан, Қирғизстан, Пакстан Президентлири – Нурсултан Назарбаев, Владимир Путин. Шавкәт Мирзиёев, Эмомали Рахмон, Сооронбай Жээнбеков, Мәмнун Һүсәйн вә Һиндстан Премьер-министри Нарендра Моди қатнашти. Андин кейин кәңәйтилгән тәркиптики музакириләрдә “Шанхай сәккизлигиниң” лидерлириға ШҺТта байқиғучи төрт мәмликәтниң – Авғанстан, Беларусь, Монғолия вә Иран Президентлири – Ашраф Ғани, Александр Лукашенко, Халтмаагийн Баттулга вә Һасан Рухани, диалог бойичә шерикләрниң һәм хәлиқара қурулумларниң – БМТ, КБШТ, МДҺ, АҺИЧК, Хәлиқара валюта фонди, Дуниявий банк – вәкиллири қошулди. Дөләт рәһбәрлири вә рәсмий делегацияләрниң әзалири йеңи шараитта буниңдин кейин өзара һәрикәт қилиш мәсилилирини муһакимә қилди, шундақла хәлиқара вә регионал күн тәртивиниң муһим мәсилилири бойичә пикир елишти. Қазақстан Президенти саммитта сөзгә чиқип, ШҺТ даирисидики мәмликәтләр һәмкарлиғиниң бирқатар муһим аспектлириға тохталди. Нурсултан Назарбаев биринчи новәттә җавапкәрлик зонисида сәясий диалог вә ишәнчини күчәйтишниң, бехәтәрлик вә тәрәққиятни тәминләшниң стратегиялик әвзәллик болуп қелиши керәклигини тәкитлиди. Дөләт рәһбири әйнә шуниңға бағлиқ Қазақстанниң ШҺТқа әза дөләтләрниң Узақ муддәтлик яхши хошнидарчилиқ, достлуқ вә һәмкарлиқ тоғрилиқ шәртнамисини изчил әмәлгә ашуруш тәрәпдари екәнлигини қәйт қилди. Қазақстан Президенти шундақла ШҺТ кәңлигидә ихтисадий һәмкарлиқни җанландурушқа нәтиҗидардиқ ярдәм қилидиған бирқатар йөнилишләрни атап көрсәтти. Мәсилән, Дөләт рәһбири “Шанхай сәккизлиги” мәмликәтлири аһалисиниң үч миллиардтин ошуқ адәмни тәшкил қилидиғанлиғини вә мошу иқтидарни пайдилинишниң зөрүр екәнлигини әслитип өтти. Дөләт рәһбири тәшкилатқа әза мәмликәтләрдә миллий валютиларда өзара һесаплишишқа көчүш тоғрилиқ мәсилини көтирип, буниң ихтисатлар бехәтәрлигиниң асасий аспектлириниң бири екәнлигини тәкитлиди. У Циндаодики саммиттин кейин ШҺТ дөләтлири мәркизий банклириниң тегишлик “йол хәритисини” ишләп чиқишни башлиши керәклигини тәклип қилди. Қазақстан рәһбири саммитта шундақла рәқәмләштүрүш вә йеңи технологияләр саһасида тәҗрибә алмаштуруш үчүн мәйдан қуруш имканийитини қарап чиқиш тәкливини оттуриға қойди. Униңдин ташқири ШҺТ мәмликәтлирини Қазақстанда қурулуватқан “Астана” Хәлиқара малийә мәркизиниң кәң имканийәтлиридин пайдилинишқа чақирди. Мәдәний-гуманитарлиқ, илмий алақиларму ШҺТқа әза мәмликәтләрниң өзара һәрикәт қилишиниң муһим йөнилиши болуп қеливатиду. Дөләт рәһбири Қазақстанниң ШҺТ мәмликәтлири делегациялириниң бийил 10-11-октябрьда Астанада “Диний рәһбәрләр бехәтәр дуния үчүн” мавзусида өтидиған Дуниявий вә әнъәнивий динлар рәһбәрлириниң алтинчи қурултийиниң ишиға қатнишишиға чоң әһмийәт бериватқанлиғини тәкитлиди. Нурсултан Назарбаев Қазақстанниң аләмшумул вә регионал турақлиқни тәминләш үчүн дайим күч чиқириватқанлиғиға саммит қатнашқучилириниң диққитини җәлип қилди. Дөләт рәһбири Сириядики боһранни биртәрәп қилиш бойичә Астана музакирә җәрияниниң қисқа вақит ичидә өзини мошу мәмликәттә течлиқни қолға кәлтүрүш йолидики әмәлий механизм сүпитидә көрсәткәнлигини тәкитлиди. – Қазақстан Корея йерим арилиниң ядросиз мәртивисини пәқәт течлиқ йоли билән қолға кәлтүрүш тәрәпдари. Иран ядро программиси бойичә келишимләрниң түзүлүшини изчил қоллап-қувәтләватиду вә өз һәссисини қошуватиду. Биз Бирләшкән умумйүзлүк иш-һәрикәт планини сақлап қелиш вә еғишмай орунлаш тәрәпдари, – дәп билдүрди Президент. Ахирида Нурсултан Назарбаев ХХҖ рәиси Ши Жиңпинға ШҺТта нәтиҗидарлиқ һәм утуқлуқ рәислик қилғанлиғи үчүн миннәтдарлиқ билдүрди вә Қирғизстанға мошу лавазимда үнүмлүк иш тилиди. Музакириләр йәкүни бойичә Дөләт рәһбәрлири ШҺТ паалийитиниң түрлүк аспектлирини өз ичигә алидиған пүтүнсүрүк муһим һөҗҗәтләр түркүмини қобул қилди. *** Нурсултан Назарбаев ШҺТ саммити даирисидә Монғолия Президенти Халтмаагийн Баттулга, Һиндстан Премьер-министри Нарендра Мори, CNPC корпорацияси мудирлар кеңишиниң рәиси Ван Илинь билән учришишларни өткүзди.