• Әхбаратлар еқими
• 19 Шілде, 2018

Сәвийәмиз миллий кодқа асасланса

Қазақстан дөлити мустәқилликкә еришкәндин кейинки чарәк әсирдин ошуқ вақит ичидә нурғунлиған илгириләшләр билән өзгиришләр йүз бәрмәктә. Дөләт рәһбириниң «Келәчәккә нишан: мәнивий йеңилиниш» мақалисида роһий йеңилинишқа мувапиқ, йеңичә көзқарашлар ениқ көрситилгән.Қазақстан Җумһурийити өз гражданлириға, җүмлидин уйғурларғиму йеңичә илгириләшниң мүмкинчиликлирини яритип бериватиду. Келәчәк әвлатқа тарихимизни мукәммәл үгитип, миллий маарип, мәдәнийәт, сәнъәт, урпи-адәтлиримизни дәвир тәливигә мувапиқ тәрәққий әткүзүш вәзиписи қоюлуватсиму, яш әвлатниң бу йөнилишләргә нисбәтән интилиши, қизиқиши суслишип, беғәмлик көз қарашта болуватқини биз, чоң әвлат вәкиллири, үчүн бәк ечинишлиқ. Шуңлашқиму маңа кейинки вақитларда «Немә үчүн дунияда үлгә ретидә пайдиланған уйғур йезиғи, мәдәнийити, сәнъити әшу өтмүштики әһмийитини, тутқан орнини төвәнлитип қойди?» дегән соал задила арам бәрмәй келиватиду. Шундақ екән, ана тилимизда билим беридиған мәктәпләр билән мәдәнийәт өйлиридә мәнивий йеңилинишқа аит чариләр уюштурулса яки факультатив дәрисләр жүргүзүлсә, бу мәсилә өзиниң иҗабий йешимини тапар еди, дәп ойлаймән. Бүгүнки күндә латин йезиғиға көчүш — мәнивий йеңилиниш бойичә дәвир тәливидур. Бу өзгириш қазақ тилидики алаһидилик болупла қалмай, бәлки, уйғур миллити үчүнму йеңилиқ болуп, хәлқимизниң әхбарат бошлуғиға киришигә кәң имканийәт яритиду. Демәк, бизму бу көчтин қалмаслиғимиз керәк. Миллий код демәкчи, өтмүштики қәдрийәтлиримизни үгиништә бәзи бир «мәңдәп қелишларниң яки билмәсликләрниң» орун еливатқанлиғини төвәндики әһваллардин көрүшкә болиду. Биринчидин, кейинки жилларда өткүзүлүватқан той-төкүн, нәзир-чирақ вә тәвәллудлуқ мәрасимларни заманивийлашқан кафеларда өткүзүш әнъәнигә айланди. Әң ямини уларда көпирәк Ғәрип мәдәнийитигә берилип, өзимизниң есил қәдирийәтлиримиз һәққидә унтуп қалимиз. Тойға тәклип қилинған меһманлардин 50-60 адәм сөзгә чиқип, «әнди, мән немә дәймән» дегән сөзләр билән узундин-узунға созулған тилигини изһар қилишиду. Мундақ мәзмунсиз тиләкләр меһманларни зериктүриду. Шундақла, электронлуқ заманивий «саз» әсваплар билән алдин-ала йезивалған нахша-сазлар, сорун бегиниң мәнтиқисиз чақчақ-ләтипилириниң көңүлни ғәш қилғандин башқа һечбир тәрбийәвий әһмийити йоқ. Мошундақ көрүнүшләрдин меһманлар қанчилик роһий озуқ елип, мәнивий җәһәттин бейип қайтиду? Буниңдин ташқири, той-тамашә ата-ана, келин-күйоғуллар вә балилири, һәтта нәврилири билән биллә өтмәктә. Бу хилдики иззәт-һөрмәт, һая-номус сақланмиған сәлбий көрүнүшләрниң адәмниң дилиға сиғмайдиғинини немишкә пәрәз қилалмаймиз?! «12 муқам» заманивий миллий музыкимиз тәрәққиятиниң асаси болуп қелиши керәк. Әҗдатлиримиз өз арзу-арманлирини, Вәтәнгә болған муһәббитини, хошаллиқ билән қайғусини, мәрт-мәрданилиғимизни, ички һиссиятини әйнә шу муқамлардики нахшилар мәтинлиридә тәрипләп кәлгән әмәсму? Әпсус, биз дунияға тонулған есил дурданилиримизни сақлап, риваҗландурушниң орниға, уларни дәпсәндә қилип, унтуш тәрипигә өтүватимиз. Мана бу миллий кодтин чәтнәп кетип барғанлиғимизниң ипадиси вә бүгүн адәмниң қәлбини езип келиватқан аччиқ һәқиқәт. Шуңлашқиму, һәрбиримиз бөкимизни алдимизға қоюп, Президентимизниң «Келәчәккә нишан: мәнивий йеңилиниш» мақалисиға асаслинип, әҗдатлар қалдурған миллий кодни сақлиған һалда, һәрбиримиз өзимизни мәнивий җәһәттин йеңилишимиз һәққидә ойлинишимиз әқилгә мувапиқ дәп һесаплаймән. Мәлумки, Қазақстан дөлити мустәқилликкә еришкәндин кейин диний мәсилиләргә мунасивәтлик қанунлар қобул қилинип, пәйдин-пәй рәтлинип келиватиду. Тәкитләш лазимки, Уйғур наһийәсидики барлиқ жутларда мечитлар қәд көтирип, ишқа қошулған. Лекин бәзи жутлардики имамларниң диний билими болмиғачқа, шәриәт қаидә-йосунлирини бурмилап, бәзибир қалаймиқан чүшәнчиләрниң шәкиллинишигә йол қоймақта. Бу хилдики чәлкәшликләр болупму, наресидигә исим қоюшта, нека қилиш җәриянида байқалмақта. Мундақ камчилиқлар мәнивий тәрәптин йүксилишимизгә тосалғу болидиғанлиғи ениқ. Шуңлашқиму жуқурида көтирилгән мәсилиләр әтрапида җиддий ойланғинимиз әвзәл. Худавәди МӘҢСҮРОВ, Уйғур наһийәсиниң Пәхрий граждини. Уйғур наһийәси.