• Әхбаратлар еқими
• 19 Шілде, 2018

«Әл болимән десәң, бөшүгүңни түзә»...

Сабирәм ӘНВӘРОВА, “Уйғур авази” «Тили йоқалған милләтниң өзиму йоқилиду» дәп қериндаш қазақ хәлқиниң бүйүк вәкили Ахмет Байтурсынов ейтқандәк, милләтниң жүриги у – ана тилидур. Жүрәк тохтиса һаятму тохтайду, демәк, тилимиз йоқалса, миллитимизму ғайип болиду. Йошурушниң һаҗити йоққи, һазирдин башлап ана тилимизниң келәчиги үчүн ғәм йемисәк, әтики күни пушайман қилиш билән иш түзәлмәйду. Бу һәрким өз бешиға елип һәл қилидиған иш әмәс, бәлки һәммә бирлишип күч чиқарғандила нәтиҗисини беридиған мәсилидур. Сәвәви, һарвуни биримиз алдиға, биримиз кәйнигә тартсақ, «һарвуниму сундуруп, өкүзниму өлтиривалимиз».Өткәндә шәһәрдин йезиға қайтиш үчүн таксиға олтардим. Шофер тонуш адәм еди. Машинида мениңдин башқа икки җуган болуп, һәр иккилисиниң 4-5 яш әтрапидики оғуллири бар екән. Йол узақ, бираз вақит өткәндин кейин һелиқи балилар бир-бири билән тонушушқа башлиди. Бир қизиғи, һәр иккилиси уйғур болсиму, уларниң бири уйғурчини әсла чүшәнмәйдекән. Русчә сөзләйдиған бала сәл сөзмәлирәк болғачқа, қешидики балиға кәйни-кәйнидин соалларни қоюшқа башлиди. Иккинчи бала болса бирдә анисиға, бирдә һелиқи балиға қарап һаңқетип, немә дәп җавап қайтурарини билмәй туратти. Балисиниң көңлидикини дәрру чүшәнгән аниси русчә қоюлған соалларни уйғурчиға тәрҗимә қилип чүшәндүрүп бәрди. Баятин бери бешини төвән саңгилитип олтарған бала, қоюлған соалларға уйғурчә җавап қайтуруп, өзиму соал қоюшқа башлиди. Қурдишиниң уйғурчә сөзлигинини көрүп, худди бир клоунни көргәндәк, күлгән «рустиллиқ» бала анисидин һәр бир уйғурчә сөзниң тәрҗимисини сорап аварә еди. Бала әмәсму, өз ана тилини билмигинигә хиҗил болуши керәклигини нәдин уқсун! Әксичә, уйғурчә сайрап турған қурдишини заңлиқ қиливататти. Уялдиму яки өзини нақолай һис қилдиму, әйтәвир, иккинчи бала шуниңдин кейин ағзини ачмиди. Рус тиллиқ бала болса, бир уни, бир буни сорап анисини аварә қилмақта. Балисиниң уйғурчә чүшәнмәйдиғанлиғини номус қилиш бир чәттә турсун, әксичә аниси балисиниң русчә сөзлигинигә мәмнун болғандәк, балисиниң һәр ейтқан сөзидин мәғрурланғандәк олтиратти. Қешидики җуганға: «өйдә русчә сөзлишимиз, балам шуңа уйғурчини чүшинип кәтмәйду» дәп әһвални чүшәндүргәндәк қилди. Бала – у бир көчәт. Уни қандақ пәрвиш қилсаң — шундақ өсиду. Анилиқ ақ сүтини берип, чоң қилған балисиниң бойиға өзгә тилни сиңдүрүп, худди булбулни каккукчә сайритип қойғандәк, әһвалға дучар қилған бу хаталиғиниң өз пәрзәндиниң келәчигигә палта чапқанлиқ билән баравәр екәнлигини әшу җуган һис қилғандиму? Уйғур болуп туғулдиму, у балиниң томуридики қени уйғур, ғурури уйғур болғачқа, тилиму уйғур болуши керәк еди. Мәйли йүз тилда сайрап турсун, өз ана тилини билмигән адәмни һечким һөрмәтлимәйду. Сәвәви, ана тилини қәдирлимигәнлик — өзини кишилик һөрмәт-еһтирамдин мәһрум қилғанлиқ билән баравәр. Бир еғиз уйғурчә чүшәнмигән бала, урпи-адәтлиримизни, мәдәнийитимизни, әҗдатлиримиздин мирас қалған дурданилиримизни нәдин баһалисун?! Дәрһәқиқәт, ана тилини билмигән балидин келәчәктә миллитини сөйидиған шәхс йетилип чиқмайдиғанлиғи ейтмисақму чүшинишлик. Көз алдимда йүз бәргән бу бир вақиә мени чоңқур ойға салди. Биримиз «уйғур» дәп көйгән билән, онимиз өзгә тилда сөзлисәк, келәчигимиз қандақ болмақ? Ойлап қарисақ, өзимизни өзимиздин чәтнитиватқанму йәнила өзимиз екән. Балиларла әмәс, аримизда уйғурчини унтуған чоңларму, һәтта мән-мән дегән атақлиқ шәхсләрму йетәрлик. Уларни көрүпму, аңлапму жүримиз. Кониларда «Балаңни тәрбийиләймән десәң, алди билән өзәңни тәрбийилә» дегән яхши ибарә бар. Шундақ екән, чоңимиз түзәлмисәк, кичигимизгә кимму әқил ейтар... «Анатиллиқ мәктивимиз бар, гезит-журнал, китаплиримиз бар, театримиз бар» дәп мәйдимизни уруп, махтиништин авал, шу байлиғимизни баһалайдиған яшларни дурус тәрбийиләп, қатарға қошайли дегүм келиду.