• Жут адәмлири
  • 25 Шілде, 2018

Мурадиға йәткән Мурадил

Мурадил акам дадам Тохтахунниң тәңтуши еди. Улар кичигидин дост болуп өткән. Хәлқимиздә: “Атаң өлсиму, атаңни көргәнләр өлмисун”, дегән мақал барғу. У дуниялиқ болуп кәткән атаңниң ағинилириниң бирәсини учритип қалғанда, худди дадимизни көргәндәк хошал болуп кетәттуқ. Шуңлашқиму дадамниң қәдинас ағиниси, инавәтлик довунлуқларниң бири, өз вақтида хәлқи, жути үчүн үчүн әҗри сиңгән Мурадил ака тоғрилиқ йезишни инсаний борчум, дәп билдим.Йеза егилиги ишләпчиқиришиниң һәм маарип саһасиниң маһир тәшкилатчиси, уруш вә әмгәк ветерани Мурадил Муратов 1906-жили Уйғур наһийәсидики қедимий Довун йезисида туғулған. Шу пәйттики еғир вәзийәт, турмуш-тирикчилик мәшәқити техи камаләт йешиға йәтмигән өсмүрни җисманий әмгәк билән шуғуллинишқа мәҗбур қилиду, йәни 15 йешидин башлап тәпсә төмүр үзгидәк жигитләр сепидин орун елип, йеза егилиги ишлириға қизғин арилишип кетиду. Инсан һаятиниң әң есил балилиқ дәврини һечбир ғәм-тәшвишсиз, ойнап-күлүп өткүзүшниң орниға, әмгәк мәйданиниң зәрбидар җәңчисигә айлиниду. Отжүрәк уйғур шаири Лутпулла Мутәллип: «Яшлиқ адәмниң зилва бир чеғи...» дәп яшлиқниң инсан һаятидики әҗайип бир гөзәл, тәкрарланмас дәвир екәнлиги һәққидә күйләп өткән еди. Амма бу мисралар мүшкүл жилларниң җапа-мәшәқитини өз зиммисигә алған Мурадил Муратовтәк оғланларға тәәллуқ болмай чиқти. Уларға яшлиқниң шерин дәмлирини сүрүш, тамашә қилип, көңүл көтириш несип болмиди. Чүнки у вақитларда йезиларда әмгәк күчила әмәс, бәлки бирәр саһаға йетәкчилик қилғидәк билимлик кадрларму, салаһийәтлик мутәхәссисләрму йетишмәтти. Шуңлашқиму әқил-идриги, уюштуруш қабилийити бар инсанларға барлиқ саһалар муһтаҗ еди. Шундақ қилип, наһийә рәһбәрлиги шу тәләпләргә толуқ мувапиқ келидиған 24 яшлиқ Мурадил Муратовқа Довун йезисидики «Йолчи» колхозиниң бригадирлиғи билән мәктәп мудирлиғини қатар елип бериш вәзиписини тапшуриду. Тәбиитидин әмгәксөйгүч, ирадилик һәм тиришчан жигит яшлиғиға вә тәҗрибисиниң йоқлуғиға қаримай, өзигә жүкләнгән вәзипә һөддисидин мувәппәқийәтлик чиқиду. Җавапкәр хизмәтләрдә ишләп тавланған вә азирақ болсиму тәҗрибә топлиған Мурадил әнди пәқәт ата-анисиниңла әмәс, хәлқиниң, вәтининиң оғлиға айлиниду. Шуңлақиму у партия билән һөкүмәт ишәш қилип тапшурған һәрқандақ тапшурмини орунлашқа һәқлиқ еди. Мана шундақ заман тәливигә мувапиқ, Мурадил Муратов дәсләп хошна Шуңқар йезисидики башланғуч мәктәпкә, кейинирәк Панфилов наһийәсиниң Пәнҗим йезисидики оттура мәктәпкә илмий мудир хизмәтлиригә әвәтилиду. Бу лавазимлардиму у өзиниң һәртәрәплимә қабилийитини намайиш қилип, рәһбәрликниң һәм кәсипдашлириниң иззәт-еһтирамиға еришиду. 1935-жили Мурадил Муратов өзиниң киндик қени төкүлгән жути – Довун йезисиға қайтип келип, мәктәп мудири вәзиписини атқуриду. Бу йәрдә үч жил паалийәт елип барғандин кейин Уйғур наһийәлик маарип бөлүмигә инспектор болуп тайинлиниду. Һә 1939 – 1942-жиллар арилиғида Кичик Ақсу йезисидики мәктәптә илмий мудир болуп ишләйду. Улуқ Вәтән уруши башланғанда, һәрхил саһаларда әл-жутиға хизмәт қиливатқан көплигән яш жигитләргә қәғәз-қәлимини, оғақ-кәтминини һәрбий қуралға алмаштурушқа тоғра келиду. Шуларниң қатарида Мурадил Муратовқиму 1942-жили мәйданға қарап йол тутушқа тоғра кәлди. У мәхсус тәйярлиқтин өткәндин кейин, 316-атқучилар полки тәркивидә Сталинградтин Берлинғичә бариду. Бу җәриянда нурғунлиған шиддәтлик җәңләргә қатнишип, өзиниң һәқиқий җасур оғлан һәм вәтәнпәрвәр инсан екәнлигини намайиш қилиду. 1945-жили еғир җараһәтлинип, жутиға қайтишқа мәҗбур болиду. Мурадил Муратовиң Улуқ Вәтән урушида көрсәткән әрлиги мунасип баһалинип, у І вә ІІ дәриҗилик «Шөһрәт», ІІ дәриҗилик «Вәтән уруши» орденлири, «Сталинградни һимайә қилғанлиғи үчүн»,» Улуқ Вәтән урушида Германия үстидин қазанған ғалибийәт үчүн» вә бирқатар тәвәллудлуқ медальлар билән тәғдирлиниду. Мурадил Муратов уруштин кейинки йеза егилигини әслигә кәлтүрүш жиллиридиму шиҗаәтлик әмгигини давам қилиду. Һәрхил жилларда Уйғур наһийәсиниң «Социализм», «Куйбышев», «Тельман» намидики колхозлирини башқурса, 1960 – 1976-жиллар арилиғида Ақтам йезилиқ кеңишиниң рәиси хизмитини атқуриду. У қәйәрдә ишлимисун, өзиниң әмгәксөйгүчлүгини, ишбиләрмәнлигини, тәшәббускарлиғини вә маһир уюштуруш қабилийитини намайиш қилиду. Кәмтарлиқ, адәмгәрчилик, кәңпейиллиқ охшаш алий инсаний хисләтлири түпәйли рәһбәрлик билән жутдашлириниң арисида алаһидә иззәт-еһтирамға егә болиду. Хәлқимиздә «Әмгәк билән әр көкирәр, ямғур билән – йәр» дегән мақал бар. Мурадил Муратов әйнә шундақ адил һәм шиҗаәтлик әмгиги билән мувәппәқийәт қазинип, егиз чоққилардин көрүнгән мәрт-мәрданә инсан. Бүгүнки күндә Ақтам йезисидики кочиларниң бири униң намида атилиду. Әл-жути униң исмини жуқури һөрмәт вә пәхирлиниш илкидә тилға алиду һәм қәлб төридә әбәдий сақлайду. Мурадил акам бизниң өйдә пат-пат болатти. Хаталашмисам, 11 – 12 яшлиқ чағлиримда чай ичип олтирип, сөзара шу жиллири Довунға мәктәп салдурғанлиғини (у бена кейинирәк ағриқхана болған) вә әшу қурулушниң торусиға коничә бора, униң үстигә қомуч, андин саман әмәс, бәлки йеңичә “дранка” қеқип, андин лай салмақ болғанлиғини аңлиған едим. “Бизниң Или бойида немә тола, тал тола. Һә шу талниң узун, кичик балиниң билигидәк талчивиқлирини өкүз һарвуларда елип чиқип, узуниға авайлап йерип, “дранка” қилип ишләткән едуқ. Әйнә шу торус һеликәм турупту”, – дәп мәғрурланған һалда күлгән еди у. Ейтип қояйки, “дранка” дегән сөзни мән дәсләп шу Мурадил акиниң еғизидин аңлиған едим... Әр йетип, жуттин чиқип кәткәндин кейин Мурадил акам билән учришишлар кам болди вә у яқ хизмәт йүзисидин Ақтам йезисида туруп қалди. Мениң билидиғиним, у пүткүл һаятида мәсъул хизмәтләрдә ишлиди. Мурадил ака Муратовниң уруштин көзидин яридар болуп кәлгәнлигиниму яхши билимән. Шуниңға қаримай, у адил әмгиги, тиришчанлиғи билән мурадиға йәткән инсан. Гезитимизниң өткән санида Муратовлар әвладиниң елан-хәвирини оқуп, бешим көккә йәтти. Пурсәттин пайдилинип, җәң мәйданидиму, течлиқ әмгәк қойнидиму һәрқандақ инсан һәвәс қилғидәк һалал һаят кәчүргән жутдишимизниң хатирисигә беғишлап тәдбир өткүзүшни нийәт қиливатқан Муратовлар әвладиға рәхмәт ейтқум келиду. Зерип МОЛОТОВ, пешқәдәм мәтбәәчи. Алмута шәһири

213 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы