• Әхбаратлар еқими
• 03 Қазан, 2018

«Уйғур авази» – уйғурниң соғулмас булиғи, миллий маарип –моҗутлуғимизниң мәнбәси»

“Достлуқ өйидә” өткүзүлгән учришиш қатнашқучилириниң пикри әйнә шундақ болди Өткән җүмә күни Алмутидики “Достлуқ өйидә” ҖУЭМ йенидики Жигитбашлири кеңишиниң кәңәйтилгән мәҗлиси болуп өтти. Униңға ҖУЭМниң башқарма әзалири, жигитбашлири, җәмийәтлик ишларниң активистлири, яшлар тәшкилатлириниң вәкиллири қатнашти. Учришишни ҖУЭМ йенидики Жигитбашлири кеңишиниң рәиси Ярмәһәммәт Кибиров киришмә сөз билән ечип, көпчиликни мәҗлисниң күн тәртиви билән тонуштурғандин кейин, дәсләпки сөз «Уйғур авази» гезитиниң баш муһәррири Ершат Әсмәтовқа берилди. – «Уйғур авази» гезити мәтбуат васитилиригә берилгән барлиқ имканийәтләрдин үнүмлүк пайдилинип, өзигә жүкләнгән вәзипиләр һөддисидин ишәшлик чиқип келиватиду, – дәп сөзини башлиди баш муһәррир. – Гезитимиз сәһиписидә көпмилләтлик Қазақстан Җумһурийитидә истиқамәт қиливатқан уйғурларниң һаяти кәң йорутулуватиду. Жирақ вә йеқин чәт әлләрдә истиқамәт қиливатқан қериндашлиримизниң һаят тәризиму нәзәрдин сирт қеливатқини йоқ. Умумән, гезитханлиримизниң көңлидин чиққидәк материалларни беришкә қолумиздин келишичә тиришиватимиз. Әнди бүгүнки баш қошушниң асасий мәхситигә кәлсәк, һазир җай-җайларда «Уйғур авази» гезитиға муштири топлаш башланди. Өткән жили гезитимизға муштири топлаш нәтиҗиси яман болмиди. Бу, әлвәттә, интайин җавапкәр паалийәт. Бийилму гезитимизға муштири топлашқа жилдикидәк жутларниң жигитбашлири, ханим-қизлар, мәктәпләр коллективлири вә башқа җанкөйәрлиримиз паал қатнишидиғанлиғиға ишәнчим камил. Андин баш муһәррир өткән жили муштири топлашта һәқиқий мәнасида паалийәтчанлиқ көрситип, алаһидә көзгә чүшкән бир топ гезитимиз җанкөйәрлиригә миннәтдарлиқ билдүргәч, Пәхрий ярлиқ вә хатирә соғиларни тапшурди. Андин сөз новити баш қошуш иштракчилириға берилди. Биринчи болуп сөзгә чиққан Алмута шәһәрлик Жигитбашлири кеңишиниң рәиси Сабит һаҗим Йүсүпов гезит сәһипилиридә йоруқ көрүватқан мақалиларниң көпчилик көңлидин чиқип келиватқанлиғини һәм келәчәктиму шундақ болидиғанлиғини ейтти. – Асасий мәхсәткә көчүштин бурун, қиммәт вақтини бөлүп, мошу баш қошушқа келип олтарған, жүригидә оти бар жигитбашлириға рәхмәт ейтқум келиду, – дәп сөзини давамлаштурди у. – Чүнки силәр һәрдайим мәтбуатимиз, сәнъитимиз, маарипимиз вә башқа саһалиримизниң проблемилирини йешиш үчүн паалийәтчанлиқ көрситип келиватисиләр. Әнди гезитимизға муштири топлаш мәсилиси һәққидә ейтсам, жигитбашлири бу ишқа һәр жили дегилик қатнишиватиду. Чүнки «Уйғур авази» уйғур хәлқиниң соғулмас булиғи, әнди миллий маарипимиз болса, можутлуғимизниң мәнбәси. Шуңлашқиму гезитни қоллап-қувәтләш һәрбир уйғурниң пәрзи һәм қәрзи дәп ойлаймән. Абдурешит Мәхсүтов билән Горный Гигант мәһәллисидә биллә ишлигәндә, иккимиз хелә қоюқ арилаштуқ . Рәмити дайимла «Уйғур авази» гезити муштирилириниң санини 20 миңға йәткүзүш арминим бар» дәйдиған. Шу жили жигитбашлириниң көп күч чиқириши түпәйли, муштирилар санини 15600гә йәткүзгән едуқ. Әпсус, бийилқи жили униңдин чүшүп қалди. Немишкә шундақ? Миллитимиз азийиватамду яки муштирилар сани кемип кетип барамду? Шуниң үчүн мошу баш қошушқа кәлгәнләр «Бир яқидин баш, бир йәңдин қол чиқирип», муштирилар санини көпәйтишниң амал-чарилирини ойлаштурушимиз керәк. Бийил барлиқ күчимизни сәпәрвәрликкә кәлтүрүп, муштирилар санини 20 миңға апиралмисақму, кам дегәндә 16-17 миңға йәткүзүшкә һәрикәт қилишимиз керәк. Шуниңдин кейин уйғур тилида билим беридиған мәктәпләргә 2019 –2020-оқуш жилиға бала топлашқа тәйярлиқ ишлирини жүргүзүш мәсилиси бойичә ҖУЭМ йенидики Уйғур тилида билим беридиған мәктәпләр ассоциациясиниң рәиси, Алмута шәһәрлик мәслиһәтниң депутати Шавкәт Өмәров сөзгә чиқти. – Башқа милләтләрдә «гезитқа йезил, балилириңларни ана тилидики мәктәпкә бәргин», дәп тәшвиқат қилмайду. Улар гезитқа өз ихтияри билән йезилиду, балилирини ана тилидики мәктәпләргә өзлири йетиләп апириду. Йезиливатқан гезитлириниң тиражи нурғун, қазақ мәктәплиридә һәр жили 15 – 22 синип ечиливатиду. Биз, Қазақстанда истиқамәт қиливатқан 250 миң уйғурниң, гезитиниң тиражи аз, уйғур мәктәплиригә келиватқан балиларниң саниму чағлиқла. Бая Сабит һаҗим ейтқандәк, «Биз азийиватимизму яки көпийиватимизму, йә йоқап кетиватимизму?». Бу соалға дайим җавап издимисәк болмайду. Бизниң гимназиядә, өзәңлар билисиләр, Достлуқ мәһәллисиниң чоң жигитбеши Инәмҗан Худайбәрдиевниң пенсиягә чиқиши мунасивити билән, униң орниға Азат Ибрагимовни сайлиған чағда, биз риясәтчиләрниң сөзи арқилиқ бүгүнки күндики жигитбешиниң орнини йәнә бир қетим ядиңларға салдуқ. Уларға қоюлидиған тәләпму жуқури. Бүгүнки күндә Жигитбашлири Кеңиши җәмийәтлик институт сүпитидә рәсмий ройхәттин өткүзүлүп, паалийитини җанландуруп келиватиду. Демәк, бүгүнки бизниң жигитбашлириниң орни түнүгүнки жигитбешиниң орниға тамамән охшимайду дегән сөз. Бүгүнки жигитбашлиримиз пәқәт өлүм-житим, той-төкүнләргила әмәс, бәлки мәнавиятимизға даир ишларғиму йеқиндин арилишип келиватиду. «Қуръан Кәримдә «Сән өзгәрмисәң, Алла таала бәрмәйду», дегән гәп бар. Биз бүгүнки күндә көзқаришимизни, өзимизниң тутқан йолумизни өзгәртмәйдиған болсақ, бизгә Алла тааламу, һечкимму бәрмәйду. Баримиздин айрилип қелишимиз мүмкин. Шуңлашқа бүгүнки күндә гезитқа йезилиш мәҗбурий әмәс, ихтиярий түрдә , йәни сәвийәмизниң кәңийиши арқилиқ меңиши керәк. Маңа немә үчүн кочамниң жигитбеши келип, «гезитқа йезил» дейиши керәк. Әслидә әшу гәпниң өзи мениң үчүн уят иш болуши керәк. Бизниң даиримиз шундақ болуши һаҗәтки, мәсилән, «гезитқа йезил» десә, «мән аллиқачан йезилип болдум», дәйдиған әһвалда болушимиз тегиш. Әгәр биз «йезил!», дәп мәҗбурий гезитқа йезилдурсақ, «қил!», дәп бир ишни қилғузсақ, «балаңни уйғур мәктивигә бәргин» десәк, шу чағда биз немә, малай шәклидики хәлиқ болуп қалдуқму?! Немишкә биз өзимизниң сәвийәмизни кәңәйтмәймиз!? Алимларниң тәкитлишичә, милләтниң даириси кәңәйгәнсири, шу милләтниң ана тилиға болған муһтаҗлиғи кәңийип, ана тилиға болған көзқариши иҗабий тәрипигә өзгиридекән. Бүгүнки күндә, йәни XXI әсирдә башқилар космосни егиләп, тәтқиқ қиливатқан пәйттә, биз немишкә өзимизни өзимиз пәслитимиз?! Әнди жутларда миллий һис-туйғуни ойғитидиған, милләткә болған көзқаришини өзгәртидиған ким?! Әлвәттә, жигитбашлири болуши керәк. Сәвәви, бизниң башқа һечкимимиз йоқ. Биз өзимизниң жутдашлирини, балилиримизни, холум-хошнилиримизни қандақ тәрбийилишимиз керәк? Қандақ қилип биз сәвийәмизни кәңәйтишимиз керәк? Немишкә биз өзимизниң тилимизни қәдирләп, баһалимаймиз? Әгәр биздә тил қәдрийити көтирилидиған болса, тилға болған һөрмәт-иззитимиз ашса, уни гөһәрдәк сақлап, қенимизға сиңдүрәлисәк, пәқәт өзимизгила әмәс, аилимизниң, әвладимизниң, холум-хошнилиримизниң, дост-бурадәрлиримизниң қәлбигә яхшилап сиңдүрәләйдиған болсақ, шу чағда биз уларға «Уйғур авазиға» йезил», демәймиз, өзи йезилидиған болиду. Андин Шавкәт Нияз оғли бийил уйғур мәктәплиригә барған балилар сани, тил қәдрийәтлирини сақлаш, мәктәпләргә бала топлаш, оқуш қураллириға алдин-ала буйрутма бериш мәсилилиригә әтраплиқ тохтилип өтти вә жигитбашлири тәрипидин қоюлған соалларға җавап бәрди. Мәҗлис давамида уйғуршунас алимлар А.Камалов, Р.Кәримова, Н.Кәрими тәрипидин йезилған «Оттуз оғул иҗтимаий институти: тарих вә бүгүн» китави тонуштурулди. Бу мәсилә бойичә китап муәллиплириниң бири, тарих пәнлириниң доктори Абләһәт Камалов сөзгә чиқип, мәзкүр китапниң йезилиш тарихини әтраплиқ чүшәндүрди. Новәттә сөзгә чиққан «Инайәт» ассоциациясиниң рәиси Сүлфи Мәшрәпов, медицина пәнлириниң доктори Турған Сопиев, Талғир наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң Ақташ йезисидики шөбисиниң рәиси Шерипҗан Илияров, җамаәтчилик ишлириниң активисти Әбәйдуллам Қәмәев күн тәртивидики мәсилиләр бойичә өз ой-пикирлири билән ортақлашти. «Туран дунияси» җәмийәтлик фондиниң мудири Карлин Мәхпиров өз пикрини төвәндикичә изһар қилди: – Өзәңларға мәлум, бийил җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи Уйғур алфавитини латин йезиғиға көчириш, Уйғур мәтбуатиниң 100 жиллиғини нишанлаш вә «Ату» паҗиәсиниң 100 жиллиғини хатириләп өтүш мәсилилирини көтирип, униң һәммисиниң һөддисидин чиқти. Бу һәқиқәтән бизниң һаятимиздики чоң бурулушлар җүмлисидиндур. Бу нурғун кишиләргә билинмиши һәм униңға бәзиләр анчә әһмийәт бәрмишиму мүмкин. Амма, бу көзи очуқ, мәсилини ениқ чүшинидиған адәмләр үчүн интайин чоң әһмийәтлик ишлардин болуп һесаплиниду. Әнди бүгүн қариливатқан үч мәсилиму биз үчүн интайин муһимдур. Буниңдин он жил илгири жигитбашлири жиғинларни өйләрниң һойлилирида өткүзәттуқ. Һә, һазир болса, чоң дөләтләрниң рәһбәрлири баш қошидиған мошундақ һашамәтлик бенада мәҗлис өткүзүп, өзимизниң мәсилилирини муһакимә қиливатимиз. Бу неминиң бәлгүси? Әлвәттә, тәрәққиятниң бир ипадиси. Биз бүгүн бир команда болуп ишлишимиз керәк. «Бөлүнгәнни бөрә йәйду», дәйду даналар. Жигитбашлири, оттуз оғул бар йәрдә, уйғурлар интайин өм, мәнавиятимизға аит ишларму өз йолида меңиватқан. Мән бурун минбәрләрдә милләтпәрвәрлик, вәтәнпәрвәрлик тоғрилиқ мәйдисини уруп сөзләватқанларни көрсәм, зоқлинаттим. Мениң үчүн бу бир өлчәм еди. Һазир мениң бу өлчимим қәтъий өзгәрди. Һазир мән әйнә шундақ кишиләрни көргәндә, улардин «Ака, балилириңиз яки нәврилириңиз қайси мәктәптә оқуйду?» дәп сораймән. Униңдин кейин, униң вәтәнпәрвәрлиги, милләтпәрвәрлигигә баһа беримән. Уйғур наһийәсигә, Яркәнткә, Челәккә барған вақитлиримда, айрим уйғур аилилириниң өйлиридә «Уйғур авази» гезитини көргиниңдә, мошу аилиниң гезит оқуйдиған, өзиниң ана тилини һәқиқәтән қәдирләйдиған аилә екәнлигигә көз йәткүзисән. Әнди бәзи аилиләрдә, гезитму, китапму көрүнмәйду, һәтта издәпму тапалмайсән. Әгәр биз ана тилимиздики мәктәпләргә балилиримизни бәрсәк, у өзимиз үчүн пайдилиқ. Мәсилән, әтә-өгүн кимду-бири өйүмизгә телефон қилип қалса, телефон ногийини көтәргән балимиз яки нәвримиз уйғурчә җавап беридиған болиду. Демәк, бүгүнки бизниң әһвалимиз өзимизниң қолида. Шуниң үчүн гезитниң, мәктәплиримизниң мәсилилирини һәл қилишниң йоллирини издәштүрәйли. «Оттуз оғул иҗтимаий институти: тарих вә бүгүн» китавини нәширдин чиқарған Сүлһи Мәшрәпов үч миң нусха билән чиққан ушбу китапни сетип, тапқан пулини үчкә – бир бөлүгини “Инайәт” ассоциациясигә вә Уйғуршунаслиқ мәркизигә, йәнә бир бөлүгини «Уйғур авази» гезитиға муштири топлашқа бөлидиғанлиғини ейтти. Шуңлашқа биз бу жигитни һәртәрәплимә қоллап-қувәтләп, мәзкүр китапниң сетилишиға йеқиндин ярдәм қилишимиз лазим. Ахирида ейтарим, бүгүнки мәҗлисниң давами сөзсиз болуши керәк. У Яркәнт тәвәсидә, Уйғур, Әмгәкчиқазақ вә Талғир наһийәлиридә җәзмән өткүзүлүши тегиш. Шуниму алаһидә тәкитләш зөрүрки, мәктәплиримизгә балиларни җәлип қилиш бойичә изгү ишларни қиливатқан Шерипҗан Илияров охшаш “милләтпәрвәр жигитлиримизни қоллап, уларни қәдирләшни билишимиз керәк. 2019-жилға муштири топлаш, уйғур тилида билим беридиған мәктәпләргә 2019 – 2020-оқуш жилиға бала топлашқа тәйярлиқ ишлирини жүргүзүш мәсилилиригә беғишланған мәҗлисни Ярмәһәммәт Кибиров хуласиләп, мәҗлис қатнашқучилириға миннәтдарлиғини изһар қилди. Учришиш ахирида барлиқ жигитбашлири «Уйғур авази» гезитиға 2019-жилға муштири топлаш мәвсүмигә бир кишидәк қатнишип, бар имканийәттин пайдилинип, муштирилар санини көпәйтишкә һәрикәт қилидиғанлиғи, уйғур тилида билим беридиған мәктәпләргә 2019 – 2020-оқуш жилиға бала топлашқа тәйярлиқ һазирдин башлап җиддий қолға елинидиғанлиғи, жигитбашлириниң «Оттуз оғул иҗтимаий институти: тарих вә бүгүн» китавиниң сетилишиға йеқиндин ярдәм қилидиғанлиғи һәққидә үч пункттин ибарәт қарар қобул қилинди.