• Һекайә
• 11 Қазан, 2018

Бәхтигүлниң ирадиси

Гүлназ Сәйдуллаева, 1980-жили Уйғур наһийәсиниң Ардолата йезисида туғулған. 1997-жили Кичик Дехан оттура мәктивини, 2002-жили Абай намидики Алмута дөләт университети филология факультетиниң Уйғур бөлүмини тамамлиған. Гүлназ кичигидинла иҗадийәткә қизиқип өсти. Униң бирмунчә нәсрий вә нәзмий әсәрлири ана тилимизда йоруқ көридиған нәширләрдә елан қилинди. Бу қетим гезитханлар диққитигә Гүлназ Сәйдуллаеваниң “Бәхтигүлниң ирадиси” намлиқ һекайисини һавалә қиливатимиз. Бәхтигүлгә вуҗудини чулғавалған тәшвиш арам берәр әмәс. Амал йоқ, қериндиши ялғуз оғлини өйләватиду. Тойға бармиса йеқинлири рәнҗийду. Аридин узақ вақит өтсиму, қәлбидә тартуғи қалған өтмүш ярилирини ким чүшәнсун?! У бүгүн амалсиз йолға чиққан еди. Сәпәрдашлири йол тәрәддути билән болуп, түрк киносиниң новәттики сериясини көрәлмигән екән, “йоллар қисқирисун” дегән ойда кино қәһриманлириниң тәғдирлирини муһакимә қилишқа өтти. Кино сюжетиға асас болалиғидәк өмрини әскә салған йоллар Бәхтигүлниң хатирисини деңиздәк давалғутуп, уни қолвақсиз хиял кәлкүнигә ташлиди... *** У жиллири ана мәктивини әла баһаларға тамамлиған Бәхтигүлниң келәчәк һаятиға нисбәтән реҗилири көп еди. Балилириниң атисидин әтигән айрилип, яшла тул қалған анисиниң үмүтлирини ақлашқа тиришатти. Алий оқуш орнида оқуп, қолиға дипломини алса, ишләп пул тепип, аписи билән инисини шәһәргә йөткәвелиш мәхсити яш қизни алға дәвәт қилатти. Йеқинлирини ялғуз ташлап кетишкә қиймисиму, өзигә қойған жуқури тәливи уни жирақ шәһәргә башлап маңди. Мәктәптә билимни пухта алған Бәхтигүлниң ошуғи алчу чүшүп, өзи арман қилған алий оқуш орниға қобул қилинди. Бу хуш хәвәрни аниси билән инисиға йәткүзүшкә алдирап жутиға қайттидә, таки язниң ахириғичә өйниң еғир-йеник ишлириға қаришип, биринчи сентябрьға үлгирип шәһәргә атланди. Қизлар билән ятаққа орунлаштидә, бир күн ач, бир күн тоқ қалсиму, оқушини әла баһаларға оқуди. Бир-бирини қоғлишип өткән жиллар һәш-пәш дегичә төртинчи курсниң босуғисиға апирип қоюпту. У мошу кәмгичә жүрәк сөзлирини қәдди-қамити келишкән түрк жигитиниң диққитидә болуп жүргинини байқап қалди. Үч жил биллә оқусиму, бу жигитниң сирлиқ беқишиға диққәт бөлмигән Бәхтигүлниң жүригини әндиликтә сехирлиқ бир сезим чирмавалди. Елимизниң шәрқидин келип билим еливатқан Кәмранниң кәмтарлиғи өзигә тарттиму, әйтәвир, икки яш бош вақтини биллә өткүзүшни адәткә айландурди. Жигитниң сипайә муамилиси, Бәхтигүлгә беғишлап язған шеирлири қиз көңлини юмшитип, өзигә рам қиливалди. Көптин күткән күн келип, дипломлирини қолиға алған яшларниң хошаллиғида чәк йоқ. Ятақханиға жиғилғандин кейин Кәмран билән ағинә болуп кәткән Руслан топдашлириға Кәмранниң ана жутиға меһманға бериш тәкливини бәрди. Бир-бирини қиялмай турған яшлар көп ойланмайла разилиғини беришти. Бәхтигүлниң көңли ғәш: бармай десә, сөйгинини қиймайду, барай десә, аписиниң йолға қарап сарғийиши турған гәп. Қизлар көндүрдиму, йә Кәмран билән узағирақ биллә болушни халидиму, у әтиси топдашлири билән дәл мошу узун йолни бесип, мәнзилгә қарап йол тутти. Немишкиду, йол бойи Бәхтигүл жүригини искәнҗидәк чулғавалған әнсирәш сезимидин қутулалмай кәлди. Көңүл дегән туйидекән, әндишиси Кәмранларниң һойлисиға қәдәм басқанда қар көчкинидәк улғийишқа башлиди. Шетил Русланниң «келин әкәлдуқ» дәп җар селишини униң новәттики чақчиғи дәп билгән қиз пәрәңдәк қизирип, өзини йошурар җай тапалмай қалди. Амма бу сөзләрниң чақчақ әмәслигини чувалишип, өйгә елип киришкән достлири тәбрикләшкә башлиғанда ениқ билди. Кәмран сөйгүсидин айрилишни халимайдиғанлиғини, униңсиз яшалмайдиғанлиғини ейтип, разилиқ беришини өтүнмәктә. Бәхтигүл паңңидә етилип жиғлиди, аписини, инисини ойлап ичи тит-тит болди, ахири муһәббәт күчи йеңип чиқип, ички дунияси астин-үстүн болуватсиму, сөйгининиң райиға көнди. Лекин диққәтчан қизниң нәзәридин сирт қалмиған бир нәрсә – Кәмранниң ата-анисиниң әлпази. Көңүллүк кәйпиятта олтарған достлири әтрапидики ишларға әһмийәт бәрмиди, амма Кәмран бирнәччә қетим ичкәрки ханиға кирип, өз тилида ата-аниси билән көтирәңгү авазда сөзләшкини қулаққа аңлинип туратти. Достлири хошлишип йолға чиқип кәткәндин кейин бу сир ечилди. Кәмранниң ата-аниси оғлиниң өзгә милләт вәкили болған қизға өйлинишигә нарази екәнлигини ейтип, униңсизму қолайсиз әһвалда турған Бәхтигүлгә вәзә оқуди. Яш қиз көз яшлирини тешиға чиқиралмай, ичидә әләмлик бозлиди. Анисиниң қолида әркиләп өскән күнлири көз алдиға кәлсә, өзини йоқитипла қоятти. Бечарә ана, жүригиниң париси – ялғуз қизиниң жирақ бир җайға турмушқа чиққинини аңлидию, лекин әлчиләрни күтүп тақити-тақ болди. Бәхтигүл болса, қаттиқ тәртип-интизам бойичә, гоя пут-қоллирини жипқа бағлап тартип ойнитидиған қочақ охшаш, ят өйдә йеңи турмушини башлиди. У өзини қуллуқ түзүмдә яшаватқандәк һис қилатти. Қейинана вә қейинатисиниң аһанити түгәр әмәс. Кәмран икки отниң арисида, бираз чидап турушини өтүниду, ата-анисиниң унчилик яман адәмләрдин әмәслигини ейтип пайпетәк болиду. Аридин бир айдәк вақит өтти. Қизниң аписиниң алдиға берип, рәсим-қаидини өтәп келиш қудиларниң хиялидиму йоқ. Кәчлик ғизадин кейин аилә түврүги болған қейината гепини башлиди. Кәскин авазидин бирәр көңүлсиз хәвәрни ейтидиғини ениқ. Бәхтигүлгә әриксиз титирәк олашти, униңсизму паракәндә көңлидә тәшвиш улғайди. Қапиғи ечилмайдиған бу кишиниң шувурғанда тәнгә санчилған муз парчилиридәк көз тикишини, һазир ойлиса, жүрәк соқуши тохтап қалғандәк сезиду өзини. Шу күни қейината болғучи бу кишиниң еғизидин чиққан дәһшәтни Бәхтигүл бир өмүр унтумайду... – Амалимиз йоқ, – башлиди у сөзини. – Балимизға әгишип келивалдиң, мәйли сәндә шунчилик көңли баркән, туруңлар, бирақ өзгә милләттин аял алғини биз үчүн аброй әмәс. Бизниң миллитимизниң урпи-адити бойичә, оғлумизни гөдәк чағлиридила өз миллитимизниң қизиға өйләймиз дәп келишип қойғандуқ. У қизниң ата-аниси алдида бизни баш көтәргүсиз қилди бу шум. Хәйир, һели кәч әмәс, бу ишниңму йешими бар. Сән Кәмранни сөйсәң, һәммигә чидайсән, бизму жут алдида баш көтирип жүримиз. Сени Кәмранға иккинчи аяллиққа елип беримиз. Шәнбә күни иккисиниң некасини қийимиз. Шуниңға чидисаң, сән бизниң чоң келинимиз, Кәмранниң ханими. Қарши болсаң, йолуң очуқ, сени тосимаймиз, – дедидә, «гәп тамам» әлпазини көрситип, орнидин ғәзәп билән турди. Деми ичигә чүшүп, өз қулиғиға өзи ишәнмигән Бәхтигүл олтарған орнидин туралмай қалди. Мошу тапта көз алдида һар-номуси дарға есилип, шәхси патқаққа көмүлди. Мундақ хорлуқ ухлиса чүшигә кирмигән, келәчәк һаятиға болған шерин арманлириниң күмпәйкүми чиқти. Һошини йоқитип қойған у өзини қолиға алди, җансиз аяқлирини зорға һәрикәткә кәлтүрүп ханисиға кирди, бирақ жиғлимиди, дәһшәтлик сөзләрдин музлиған жүриги отлуқ вуҗудидики яшлирини тоңлитип ташлиғандәк. Арқисидин жүгрәп дегидәк киргән Кәмранниң тизлинип олтирип ейтқан сөзлири қиз қулиғиға кирмиди, қулақ түвидә «шәнбә күни нека» дегән ибарә җараңлап туратти. Ярилишидин чиң ирадиси бәхитсиз Бәхтигүлгә аҗизлиғини тонутуп, чачлирини жулуп, жиғлашқа йол бәрмиди, у мошундақ еғир әһвалдиму бойиға сиңгән сәвирчанлиғини, бәрдашлиғини йоқатмиди. Шу олтарған пети бир еғиз сөз қилмиған яш қиз мундақ қарарға кәлди: униң виждани сөйгинини башқа бирси билән бөлүшәлмәйду, мундақ дозаққа төзәлмәйду! Ата-ана әң улуқ инсанлар, Кәмранни шуларниң мәйлигә қойған дурус, җапакәш анам маңиму зор үмүт артип, тумшуқлуққа чоқтурмай чоң қилған. Һә мәнчу, атам көрмигән җайларда хорлинип жүримәнму?! Шундақ осалму мән?! Шуни истигәнмедим, апам билән инимға бәргән вәдилирим қени?! Түнниң йеримида ухлиған әлпазға киривалған Бәхтигүлниң үстигә йотқан йепип қойған Кәмрандиму уйқа йоқ, пәқәт таңға йеқин еғир хурсинип, ахири уйқиға кәтти. Артуқчә җаңҗални халимиған Бәхтигүл орнидин аста туруп, һөҗҗәтлири бар сумкисини алдидә, коюн дәптиригә алдираш хәт язди. Өмүрлүк һәмрайи дәп таллиған жигиткә бир пәс тиклинип қарап турди, әриксиз униң чачлирини сийпашқа сунулған қолини дәрһал тартивалдидә, икки пүкләнгән хетини тәһийә үстигә қоюп, өйдин аста чиқип кәтти. «Һаятимниң кукум-талқинин чиқардиң» дәп җедәл чиқармиди, «мени десәң, биллә кетисән» дәп шәрт қоймиди, йеши чоң адәмләргә һөрмәт йүзисидин бир еғиз сөз қайтурмиди, қараңғулуқни пәрәнҗә қилған Бәхтигүл әләмлирини мусапиләргә төкүп, бәхит издәп бәхитсизлик тапқан җайлардин тез кетишкә алдириди. Ана жутиға қандақчә йетип кәлгинини Бәхтигүл мошу күнгичә есиға алалмайду, гоя хатириси базғандәк еғир хиялларни өчәргүч билән өчәргәндәк. Есидә қалғини, дәртлиригә дәрман болған анисиниң қуяш тәптидәк меһри, пуғани қанғичә бешини қоюп жиғлиған иллиқ қучиғи. Қизиниң есәңгирәп қалғандәк қияпитидин чөчигән ғәмгүзар ана өзини һәр ян ататти, бирдә чөпләр билән учуғдиса, бирдә исриқ салатти. Нәччә күн судин башқа һечнәрсә ичмигән Бәхтигүл аста-аста өзини қолиға елип, йеқинлириниң иллиқ муамилиси, қоллап-қувәтлиши уни қайтидин өмүргә әкәлсиму, әмәндин аччиқ тәғдири есигә чүшкәндә җумран қәлби ечишип, гоя қара басқандәк чөчүйду. Ой-хиялини бәнт қиларға бирәр ишқа орунлишип, һәммини унтуп, һаят йолини давам қилмақ койида жүргән күнләрдә, бир түрлүк һалсизлиқни сезинип жүргән Бәхтигүл пат-пат телип қалидиған адәт чиқарди. Сәкпарә ана уни дохтурханиға елип чүшкинидә, қизиниң һамилдар екәнлиги ениқланди. – Нәврә көридекәнсиз чоң апа, – деди дохтур, – бирақ қизиңизда қан азлиқ кесили бар. Сиз керәклирини елип келиң, ағриқханиға ятқузимиз. Бәхтигүл тамдәк татирип, ағзидин бир еғиз сөз чиқармиди. Тәғдирниң бу тәниси, уни аттин жиқилған чавандаздәк, йәргә жиқитти. «Әл-жут алдида апамни баш көтәргүсиз қилдим, ғевәтләрниң баш қәһримани болимән әнди, бу шәрмәндичиликтин қутулар амал барму? Шәрмәндә болдум мән!» – дегән ойлар җенини йәтти. Он күндәк ағриқханида ятқан Бәхтигүл хелә яхши болуп қалди, “балини алғузуветәй” дегән ойидин дохтурлар қайтурди, «өмрүңгә ховуп туғулиду» дейишти улар. – Жиғлима, қизим. Алдандиң балам, амал йоқ. Тәғдириң шундақкән, наресидидә турған немә гуна? Раст дәйсән, хәқниң гепи тирик өлтүриду, шуниң үчүн шәһәргә көчимиз, иниң Бәхтиярму чоң болуп қалди, ишләйду. Бир жилдин кейин өзәң ишқа чиқисән, балиға мән қараймән, – дәп аниси қизиниң башлирини сийпап бәзлиди. Анидәк меһриван қайда?! Пәриштәдәк анисиниң юмшақ дили, ғәйрәт берәр тили Бәхтигүлниң өмүр сүрүш истигини пәйда қилип, келәчигигә үмүт яққан еди... Шәһәргә көчүп келип тартқан җапалири ейтип түгәткүсиз, иҗаригә елинған зәй өйләрдә турди, қайнақ суға қаттиқ нан чилап йеди, лекин яхши күнләргә ишәнди. “Бәхитсизмән” дәп зар жиғлап кечиләрни таңларға улиған Бәхтигүл, иңәләп дунияға кәлгән қизини бағриға басқандила, анилиқ меһри муз болуп қатқан жүригини еритип, өмүргә болған муһәббитини қайтидин туташтурған еди. Бовақ һиди бу аилигә йеңи тиниқ һәдийә қилип, бәрикәт вә хошаллиқ елип кәлгәндәк болди. Қаш-кирпиги төкүлүп турған, бөләкчила чирайлиқ омақ қизға “Ирадә” дәп исим қоюлди. Вақит дегән алдираңғу, күнләрни қоғлишип күнләр, жилларни қоғлишип жиллар өтүвәрди. Ирадә гөзәл болупла қалмай, әқиллик қиз болуп өсти. Аписиниң пәхри, момисиниң ярдәмчиси, кичик дадисиниң әркә қизи. Бәхтигүл иккинчи қетим турмуш қурушқа тамамән қарши болғачқа, қизчақ кичик дадисини «дада» дәп өсти. Ирадә мәктәпни аписи охшаш әла баһаларға тамамлиди, арман қилған алий оқуш орниға чүшүп, инглиз тилиниң тәрҗимани мутәхәссислигини егиләп, ишқа орунлашти. Интайин кичик пейил, тәрбийә көргән жигитни учритип, ятлиқ болди. Йолдиши Ержан алий билимлик медицина хадими, кәспини чәксиз сөйиду. Иккиси пак муһәббитигә тайинип, яш аилисиниң зиммисигә чүшкән еғирчилиқларни йеңип, тәғдир синақлириға бәрдашлиқ берип келиватиду. Бәхтигүлниң өз өмригә шикайити йоқ, алликимләрни гунакар санап хапа болған әмәс, өзини аяп зарланмиди. Мустәһкәм ирадиси алға қарап меңишқа дәвәт қилип, һәрқандақ вәзийәттә қәддини тик тутти. Ирадә турмуш қурған жили Бәхтигүлниң аниси вапат болди, чәврә көрүш арминиға йетәлмигән мома, җенидин артуқ көрүп баққан нәврисигә яхши сөзини, алий тилигини қалдуруп мәңгүгә көз жумди. “Аллаға яхшилар керәк” дәйдекән, «апамниң бизниң аилә бешиға кәлгән күлпәтләрни көрмигини дурус болди. Жүрәклири зедә болуп, қериғинида ичи көйүп түгишәтти», дәп ойлап кетиду Бәхтигүл. Қизиниң аилә қурғиниға үч-төрт жил болған еди, пәрзәнт сөйәлмигән Ирадә билән Ержанға дохтурлар шипа тапалмай аварә, шундиму уларниң пак муһәббити еғир синақ зәрбисигә бәрдашлиқ берип, бир-биригә болған меһри совумиған. Мөҗүзә күтүп жүргән күнләрниң биридә, жигити һамилдар қилип қоюп, ташлап кәткән, икки өй нери туридиған хошнисиниң қизи толғақтин җенини қояр җай тапалмай, Бәхтигүлниң өйигә жүгрәп кирипту, ағриқханиға бармай, қосиғини тартип бағлап йошурун жүргән қизниң тәлийигә шу күни аписини йоқлап Бәхтигүл билән Ержан кәлгән еди. Күйоғли әһвални чүшинип, қийниливатқан қизға ярдәм көрситишкә башлиди. Аридин бир сааттәк вақит өтүп, бовақниң чеқирап жиғлиған аччиқ үни аңланди. Дунияға йеңи көз ачқан қизчақниң киндигини кәскән Ержан, өзиниң ейтқини бойичә һәммини тәйярлап турған қейинаниси билән аялиға бовақни закилап бәрдидә, яш туғутлуқ аниға диққитини бөлди. Көзини чиң жумғиничә ачмиған яш қиз балисиға нәзәр салмиди, әксичә, өзини қачуруп, амал болса, орнидин тез туруп қечип кетиш истигидә ятатти. Аяллар әлләй билән бәнт, Ержан хошна қиз билән сөһбәтләшмәктә, хелә вақиттин кейин күйоғли уларниң йениға чиқти: – Ирадә, қизимиз қандақ? Биз уни яхши бақимиз, Яратқучиниң бизгә бәргән әң чоң аманити бу, – авази титирәп, Ержан сөзини давамлаштуралмай қалди. Һәқиқәтән, өз рисқиси билән туғулған бовақ бу аилигә бәрикәт вә амәт елип кәлди. Бәхтигүлниң хошаллиғида чәк йоқ. Лекин бу дәқиқиләр узаққа созулмиди, татлиқ қилиқлири чиқип, бир яштин ешип қалған қизчақ тола ағрийдиған болуп қалди. Үч жил мабайнида йәрлик дохтурлар задила ениқ диагноз қоялмиғандин кейин, паракәндә болған ата-ана қизини Һиндстанға елип бериш қарариға келиду. Балини һәртәрәплимә тәкшүргән у яқниң дохтурлири дәл диагноз қоюп, балиға тез арида сүйәк мейини алмаштуруш бойичә мурәккәп операция қилинмиса, униң һаятиға ховуп туғулидиғанлиғини ейтиду. Шуниң үчүн ата-анисиниң қайсиси донорлиққа ярайду, тез арида ениқлап, операцияни кечиктүрмәс керәклигини чүшәндүриду. Башлири төвән саңгилиған Ержан билән Ирадә бар әһвални уларға ечип ейтишқа мәҗбур болди. Өзи дохтур Ержан әһвални интайин ениқ билип турғачқа, вақитни қолдин бәрмәй Бәхтигүлгә телефон қилди. Бу хәвәрни аңлиған ана жүриги моҗулуп, хелиғичә олтарған орнидин туралмиди, әс-һошини жиғип ялаңғидақ хошнисиниң өйигә өзини атти. Зарини ейтқан анини тиңшиған хошниси, қизиниң һазирқи йолдишиниң мүҗәзи яманлиғини, униң үстигә аялиниң бошинип, балисини беривәткәнлигидин хәвәр тапса, қизини өйдин қоғлайдиғанлиғини ейтип, дәртлик яшлирини төкти. Шундиму Бәхтигүл ялвуруп жүрүп, нәврисиниң туққан анисиниң алақә номерини алдидә, телефон қилип: “Ичиңдин чиққан балаңғу, бир яхшилиқ қилсаңчу. Алла рази болсун сениңдин, көз алдиңда жүргән пәрзәнтлириң соғ тегип ағрип қалса, җениңни қояр йәр тапалмайсән. Бизни чүшәнсәңчу. Қизимиздин айрилип қалидиған охшаймиз, бар үмүтимиз сәндә”, дегән налиси беһөддә болди. Болумсиз аниниң һазирқи йолдишидин айрилип қелишни халимайдиғанлиғи, ярдәм бериш хаһиши йоқ әмәс, гәп шу йолдишида екәнлиги мәлум болди. “Сәвәп қилса, севәттә су тохтайду” дәп бекар ейтмаптекән конилар, Алмутиға дәрһал йетип кәлгән Ержан буниңғиму амал тапти. Қизиниң һаят қелиш пурсити болған туққан анисиниң телефониға «Сиз сетивалған һинд чейиниң ичидин чиққан лотерея номери баш соғиға еришти. Һинд чейиға болған муһәббитиңиз Һиндстанға бәшкүнлүк, лекин биркишилик сәпәргә чиқиш мүмкинчилигини яритип бәрди. Тәбрикләймиз. Соғиңизни әтидин қалмай рәсмийләштүрүң», дегән учур әвәтти. Алла өзи кәчүрсун, пәрзәнт һаяти үчүн ейтилған ялған гуна саналмас. Һәммини чүшәнгән хошна қиз йолдишиниң рухситини елип, һөҗҗәтлирини рәтлидидә, Ержан иккиси алдираш Һиндстанға учти. Учақ мәнзилгә қониши билән Ержанниң көңлидә әнсирәш улғайди, тәшвишлик ойларни нери қоғлиса, салҗидәк чаплишип арамини қойматти. Ирадиниң телефони немишкиду җавап бәрмәйду. Шеригини меһманханиға орунлаштуруп, униң узақ йолдин кейин бираз дәм елишиға мүмкинчилик бәрди. Шу арида Бәхтигүлгә йәнә телефон қилди, җим-җитлиқ. «Мәйли, тәсадипи соға болсун», дәп өз өзини хатирҗәм қилди Ержан. Ятақханиға барғичә сәпәрдашлар үн қатмиди, һәрким өз ойлири билән бәнт. Һаяҗандин сиртқа аңлиниватқандәк жүрәк соқушини басалмиған иккиси керәклик қәвәткә көтирилди. Һәмширә қизлар Ержанни хуш қарши елишип, уларниң үстигә мәхсус кийимләрни япти. Ержанниң чаққан қәдәмлири уни қизи ятқан бөлмигә елип кәлди. – Ирадә, – дәп ишикни улуқ ечип киргән у, бош орунни көрүп арқисиға сәнтүрүлди. – Ирадә, қени силәр? Биз кәлдуқ, қизим қени, – кесилгән авази бошлуққа сиңди. – Кечә қизчақниң әһвали еғирлишип, җан сақлаш бөлүмигә йөткидуқ. Аялиңиз шу йәрдә, – деди сус авазда һәмширә қиз. Өзини қизи таман атқан Ержанни чирайидин пәришанлиқ йеғип турған гәвирлик дохтур тохтитивалди. – Қолумиздин кәлгинини қилдуқ. Өзиңизни тутуң, бир Яратқучиниң қолидики иш. Он бәш минут болди тиниғи үзүлди... Ержан дохтурниң ейтқан сөзлириниң айиғини тиңшимиди. Җан сақлаш бөлмисигә оқтәк учуп кирди, чачлири чугулған, әләмлик яшлардин йоған көзлири ишшип кәткән Ирадә гоя ухлаватқандәк ятқан қизини қучақлиған һаләттә олтиратти. – Үлгирәлмидуқ, Ержан, үлгирәлмидуқ. Немә гуналиримиз үчүн, нареседимиздә турған немә гуна барди?! Әнди қандақ яшаймиз?! Алланиң ичи ағримиди бизгә, шәпқәтсиз әҗәл дуниядики бирдин-бир хошаллиғимизни тартивалди. Қандақ яшаймиз, қандақ яшаймиз, – дәп Ирадә тәкрарлиған пети аччиқ яшлирини ялғуз қизиниң тамдәк татирип кәткән назук үзлиригә төкти. Тамға йөлинип туруп қалған туққан аниси тиңирқап, йә қизини қучақлап датлап жиғлишини, йә бешини едәнгә урушини билмәс еди... Шум хәвәрни аңлиған Бәхтигүл көзи қуримай жиғлиди, налиси асман көкни йерип, аңлиған адәмниң жүрәк бағрини езәтти. Ахирқи үмүти алдамчи болуп, балилири арман қилғинидәк қизини бап төгиләң қилип әмәс, бәлки мәхсус рейста елигә елип кәлди. Тәңшәлмигән аләм, “биригә өлүм, биригә көрүм” дегән расткән, униңсизму жүрәклири езилгән пәрзәнтлири қизиниң мурдисини өз елигә йәткүзүш үчүн төлинидиған хираҗәт миқдарини толтуруш үчүн өйини сатти. Шу тапта бешиға чүшкән қайғудин көзлири қараңғулашқан ата-ана үчүн һәммә нәрсә мәнасини жүтәргән еди. Мундақ дәртләрни дүшмәнгиму салмисун, “балам” дәп бозлап, һаятлиқ қизиғини ялғуз қизиниң йениға көмүп кәлгән Ержан билән Ирадә Бәхтигүлниң өйигә көчүп кәлди, һаманәм Бәхтияр аилиси билән күздә селинип болған йеңи өйидә туруватиду. Көңүлсиз күнләр бир хил давам қилмақта, яшлар пәрзәндини сақайтишқа алған несийә пуллирини төләш үчүн амалсиз ишқа берип қайтиду. Бәхтигүл зиммисигә чүшкән дәртләргә бәрдашлиқ берәлмигән саламәтлигини банә қилип ишидин вақитлиқ дәм елиш алди, балилири йоқ чағда яшлирини төкүвелип, улар келәргә тамақ тәйярлайду. Қиш пәсли болидиған, кәчлик ғизасини йәп болған аилә әзалири өз хияллири билән бәнт. Бир пәс сирттин иштниң қавиғини аңланди. – Мөшүк киривалдимекин, немигә шунчә һавшуп кәтти бу, – дәп деризидин қариди Бәхтигүл. Шу тапта уни бирси қолидин йетәкләп дегидәк талаға елип чиқти, қараңғуда һечнәрсә илға қилинмайду. Дәрвазиниң ишиги улуқ ечилған. – Балилар илмаптудә, – сиртқа қарап маңған пети бир нәрсигә путлашқили тас қалди Бәхтигүл. – Бу дасни ким бу йәргә қойди? – дегән ой кәлди вә иңишип чәткә еливәтмәк болуведи, дас ичидә ятқан йөгәкни байқап қалди. – Ержан! – үнлүк вақиравәтти Бәхтигүл. Жүгрәп сиртқа чиққан күйоғли икки чамдапла йениға йетип кәлди. Дасни ликкидә көтирип, йоруққа елип киргән Ержан: “Бу балиғу, апа” деди һодуқуп. Раст баликән, дәрһал иссиқ өйгә елип киришти. Ержан алдираш балиниң тиниғини тәкшүрүп, йөгигини йешип қариди. Соғда узақ ятмапту, амма йеңи дунияға кәлгән оғул қәрәлдин сәл авал туғулған екән, “тез ярдәм” чақирип, ағриқханиға апиришқа тоғра кәлди. Шу қараңғу түн бәхиттин үмүтини үзгән аилә әзалириға қуяш парлиған күндинму йоруқ туюлди, наресидиниң жиғиси уларниң үзлиридә тәбәссүм әйлитип, һаятқа қайтидин елип кәлди. Ағриқханида Ирадә оғли билән биллә ятти, Ержанму күндә дегидәк шу йәрдә. Керәклик һөҗҗәтлирини тоғрилап, Бәхтигүлниң нәврисини өйигә елип чиқти. “Бала көйүги бесилсун” дедиму, бешиға чүшкән синақлар һәссисигә берилгән һәдийәму, әйтәвир, Алланиң бу аилигә нури яғди. Нәвриси бийил бәшкә толди, билмәйдиғини йоқ, инглиз тилида аписи билән әркин сөзлишиду. Дадиси охшаш мүҗәзи юмшақ, һечкимниң көңлини ағритмайду, мана бүгүнму тойда инглизчә тәбрик ейтмақчи ака-һәдилиригә. Һөрмәтлик дәм елишқа чиққан Бәхтигүл балилириға қол-қанат болуп, нәврисигә қарап, хатирҗәм һаят қойнида өзини бәхитлик сезәтти. Өткән өмриниң бәзи язмишлириға көйүнүши бар, амма өкүнүши йоқ Бәхтигүл бешидин өткән иссиқ-соғниң һәммисигә көнди, бәрдашлиқ бәрди, пак виждани, полаттәк ирадиси уни һаман алға башлиди. Бүгүнки күнигә “миңқатлиқ шүкри” дәп яшаватиду. *** Йоллар, ойлар... мәнзилгә йәткән машина қудиларниң өйи йенида тохтиди, иллиқ қияпәттә меһманларни күтүвалған сайипхан уларни мәхсус тәйярланған ханиларға тәклип қилди. Бираз һадуқ елип, чай-пай ичишкәндин кейин һәммиси тойға меңишти. Дит билән кийингән, чирайлиқ ясанған меһманлар сорунға алаһидә роһ берип жиғилишқа башлиди. Бәхтигүлләрни қудилар төрдики орунларға һөрмәт билән орунлаштурди. Адәм лиқ толған залда тонуш-билишләр саламлашса, қудилашқан тәрәп бир-бири билән тонушмақта. Бир чағда “қудилар билән көрүшүп қояйли” дегән нийәттә бир топ әр-аял уларниң алдиға һөрмәт билдүрүп кәлди. Бири “қара” дегәндәкла қилип қалди. Бәхтигүлниң көзи, иллиқ күлүмсирәп, новәт билән меһманларға салам берип келиватқан кишигә чүшти. Өз көзигә өзи ишинәр әмәс, мүмкин охшайдиғанду?! Мундақму боламду, шүбһисиз, Кәмран бу. Жиллар изнасиз өтмисиму, Бәхтигүл бу тәбәссүмни бир өмүр унтуған әмәс. Шундақму болидекән, мундақ учришишни ким күткән, Кәмран ким болуп келиду биз еливатқан келингә? Тәғдирниң қандақ тәниси бу йәнә?! Чақмақ тезлигидә өткән хияллар Бәхтигүлни мәңдитип қойди, Кәмран толуқ кәлгән аял билән униңға қариму-қарши туратти. Һәр иккиси бир-бирини тониди, амма лам-җим дәп еғизини ачмиди, гоя биринчи қетим көрүшүватқан натонуш адәмләрдәк соғ саламлашти. Арилап көзлири тоқунушуп қалиду, зувансиз болғини билән диллири сайрап туриду. Той башлинип, хелидин кейин оғлини йетәкләп Ирадә билән Ержан кирип кәлди. Елип қойған орунлириға олтиришқан улар мәрикә кәйпиятиға шуңғуп, оюн-тамашигә арилишип кетишти. Ирадә ишиктин кириши биләнла униңдин көзини алалмай қалған Кәмран өз көзигә өзи ишинәр әмәс. Униң гумани дурустиму? Бу қиз ким? Тәнәпусни тақәтсиз күткән Кәмран уссул ойнаватқан яшларниң арисидин өтүп Бәхтигүл билән Ирадиниң қешиға кәлди. Униң һәқиқәтни билиши керәк. Бәхтигүлниң көзигә тик бақти. – Әһвалиң яхшиму Бәхти? Өзгәрмәпсән... хуш кәпсән... сениң қизиңму бу? Йеши нәччидә? – бағлинишсиз нутқи қаттиқ һаяҗандин дерәк берип туратти. Көзлиридә «гуманим растму?» дегән соал ениқ әкис етилгән. Бәхтигүл сөзләшни унтуп қалған адәмдәк, көзлирини жумувалди, “һә, шундақ!” дегән ишарини билдүрүп, бешини төвән салди. Алдираш янчуғидин янфонини чиқарған Кәмран өзиниң номерини сақлап қоюшни өтүнди. Бәхтигүл үнсиз қияпәттә номерини терип, сақлап қойди. Бәхтигүл тойниң қандақ аяқлашқинини сәзмиди, әнди қизиға немә дейишиниму билмәйду. Һәр һалда Ирадигә һәқиқәтни ейтишқа тоғра келиду. Немила болса “өйгә беривалайли, кейин һәммини чүшәндүрүп ейтимән” дегән қарарға кәлди у. Алмутиға Ержанниң машинисида қайтти, йол бойи аписини қолайсиз әһвалға қоймас үчүн Ирадә һечнәрсә соримиди. Өйгә кәлгән кечиси ана вә пәрзәнт арисида болған сөһбәт таң йоруғичә түгимиди. Гаһ жиғлап, гаһ бир-бирини бәзләп сир елишқан дәртмәнләрниң ич-қарни йеникләп қалған еди. Көп өтмәй Бәхтигүлгә Кәмран телефон қилди, һал-әһвал сораштидә, һазир туруватқан өйиниң макан-җайини беришини өтүнди. Бәхтигүл қарши болмиди. Икки күндин кейин Кәмран чоң оғлиниң машинисида уларниң өйигә йетип кәлди. Ирадә билән Ержан меһмандостлуқ тонутуп, уларни хуш чирай қарши алди. Ирадиниң ата бир төрт қериндиши баркән. Кәмран балилириниң арилишип өтүш истигини билдүрүп, хелә несиһәтләрни қилди. Бәхти кәткән шу кечиси өмриниң мәниси кәткәнлигини, издәй десә аччиғи чос дадисиниң «кәтсәң өлгән баламниң бирисән, апаңниму айимаймән», дегән сөзлиридин қорқуп осаллиқ тонутқанлиғини, кейин пушайман алидиған қача тапалмай жүргинини тәкрар-тәкрар ейтатти. – Хәйир, тәғдиргә тән берәйли, муһими, Ирадә мени чүшәнди, ини-сиңиллири билән инақ өтсун. Бизниң һаятимиз әнди мошу пәрзәнтлиримиз вә нәврилиримиз әмәсму, – хуласилиди ата. Тәғдиргә тән берип, бәхтидин айрилған йәнә бир дәртмән кәлгән күниниң әтиси дилини көйдүргән хатирилирини һапашлап жутиға янди. Бәхтигүлләрни меһманға чақирип, макан-җайини қалдурди. Ирадә билән Ержанниң оттурида туруп қол шилтип хошлашқан нәврисигә қарап өпкиси өрүлгән Кәмран, көзлиридин әриксиз домулиған яшлирини йошуруп, машиниға тезликтә олтиривалди. Оттуз бәш жилдин кейин тепилған қизини, оттуз бәш жил бурун мәңгүгә жүтәргән бәхтини қиялмай қайта-қайта арқисиға бурулған Кәмранниң қәлби өртәнмәктә... Бирхил иштикликтә келиватқан машина бөшүктики балини тәвәткәндәк Кәмранниң қәлбини бәзлимәкчи, дадисиниң ойлириға кашила болмас үчүн муңлуқ нахшини пәс авазда қоюп қойған оғлиниң диққити йолда. Еһ йоллар, йоллар, йәнә бир мусапирниң дәртлиригә қулақ салғин, мусапиләргә төкүлгән сирлирини бағриңға сиңдүрүп, ғәмкин хияллириға ортақлашқин. Хошаллиқ вә ғәмләргә гувачи болуп, бирәвләрни учраштуруп, бирәвләрни айриған бу узун йоллар Кәмран билән Бәхтигүл арисини йәнә жирақлатти, лекин Бәхтигүлниң Ирадиси бу икки җанни бағлаштуруп туридиған муһим васитә болуп қалғуси.