• Әхбаратлар еқими
• 24 Қазан, 2018

Европа – Азия диалоги

Қазақстан Президенти Нурсултан Назарбаев “Европа – Азия” (АСЕМ) форуминиң 12-саммитиға қатнишиш үчүн Бельгия Корольлуғиниң пайтәхти Брюссельда болди. Дәсләп Нурсултан Назарбаев Бельгия монархлириниң қараргаһида Король Филипп билән музакириләрни өткүзүп, Қазақстан вә Бельгияниң сәясий, ихтисадий һәм мәдәний-гуманитарлиқ саһалардики һәмкарлиғиниң һазирқи әһвали вә истиқбалини, шундақла муһим хәлиқара мәсилиләрни муһакимә қилди. Қазақстан Президенти Брюссельдики рәсмий учришиштин кейин Европиниң 20дин ошуқ чоң компаниялири вә малийә институтлириниң рәһбәрлири билән учрашти. Дөләт рәһбириниң учришишта тәкитлишичә, Европа әллири Қазақстанниң муһим сода-ихтисадий вә инвестициялик шериклиридин болуп һесаплиниду. – Мустәқиллик жиллирида Европидин Қазақстанға 180 миллиард долларға йеқин уттур инвестиция җәлип қилинди. Биз Европа Реконструкция вә тәрәққият банки билән қоюқ һәмкарлиқ жүргүзүватимиз, мошу вақит ичидә банк умумий баһаси 7 миллиард доллардин ошуқ болған лайиһини мәбләғ билән тәминлиди, – деди Нурсултан Назарбаев. Президент Қазақстан вә Европиниң сода-ихтисадий һәмкарлиғиниң һазирқи әһвали тоғрилиқ гәп қилип, кейинки жилда товар муамилисиниң турақлиқ өскәнлигигә диққәт ағдурди, шундақла бизниң мәмликәттә Европа капиталиниң қатнишиши билән үч миңға йеқин карханиниң түрлүк саһаларда ишләватқанлиғини әслитип өтти. – Бизниң чоң шериклиримизниң арисида “Альстом”, “Линде Груп”, “Эр Ликид”, “Данон”, “Викат”, “Хайдельбергцемент” компаниялири бар, улар утуқлуқ ишләватиду, заманивий ишләпчиқириш орунлирини ечиватиду, иш орунлирини вуҗутқа кәлтүрүп, пайда еливатиду, – дәп тәкитлиди Дөләт рәһбири. Президент инвестициялик әһвални яхшилаш вә тиҗарәтни жүргүзүш үчүн яхши шараит яритиш мәсилилиригә айрим тохталди. – Қазақстан Ихтисадий һәмкарлиқ вә тәрәққият тәшкилатиниң Инвестицияләр комитетиниң бирләшкән әзаси болуп һесаплиниду вә Хәлиқара инвестицияләр тоғрилиқ декларациягә қошулди. Биздә Президент йенида Чәт әл инвесторлири кеңиши ишләватиду, униңға әза болған 33 чәт әл компаниясиниң 13и Европиниң вәкиллири болуп һесаплиниду. 62 мәмликәтниң, җүмлидин 33 Европа мәмликитиниң гражданлири үчүн визасиз тәртип җарий қилинди, – дәп тәкитлиди Нурсултан Назарбаев. Дөләт рәһбири ихтисат саһалирини рәқәмләштүрүшниң вә инновациялик экосистемини тәрәққий әткүзүшниң муһим екәнлигини тәкитләп, “Рәқәмлик Қазақстан” дөләт программисини әмәлгә ашуруш мәсилилиригә диққәтни җәлип қилди. Нурсултан Назарбаев униңдин ташқири Қазақстанниң чоң компаниялириниң IPOға чиқиши вә дөләт-хусусий шериклик даирисидики һәмкарлиқта Европа инвесторлири иқтидариниң муһим екәнлигини тәкитлиди. Қазақстанда аграр-санаәт комплексини тәрәққий әткүзүшкә алаһидә диққәт бөлүнүватиду. Президент тиҗарәтчиләргә аграр-санаәт комплексини тәрәққий әткүзүш дөләт программиси даирисидә йеза егилиги мәһсулат йетиштүргүчилирини қоллап-қувәтләш чарилири тоғрилиқ сөзләп бәрди вә йеңи технологияләрни җарий қилиш арқилиқ әмгәк үнүмини ашурушниң вә йеза егилиги мәһсулатини қайта ишләп, уни экспортқа чиқиришниң мошу саһадики асасий йөнилишләр екәнлигини тәкитлиди. Қазақстан Президенти шундақла ЭКСПО инфрақурулуми базисида ишләйдиған вә мәмликәттә һәм регионда “йешил” лайиһиләрни әмәлгә ашурушқа ярдәм қилидиған Хәлиқара “йешил” технологияләрни тәрәққий әткүзүш вә инвестициялик лайиһиләр мәркизи тоғрилиқ сөзләп бәрди. – Бизниң пайтәхттә “Астана” Хәлиқара малийә мәркизи ишини башлиди. Униң һоқуқ мәртивиси конституциялик қанун билән бәкитилгән, инглиз тили иш тили болуп һесаплиниду. “Астана” Хәлиқара малийә мәркизиниң қатнашқучилириға 50 жилғичә селиқ имтиязлири берилди, аддийлаштурулған валютилиқ, визилиқ вә әмгәк тәртиплири көздә тутулди. Бу паалийити инглиз һоқуқиға асасланған региондики бирдин-бир мәркәз. Силәрниң компаниялириңларниң “Астана” Хәлиқара малийә мәркизиниң ишиға қатнишишқа тәклип қилимән, – деди Нурсултан Назарбаев. Дөләт рәһбири тиҗарәтчиләргә мураҗиәт қилип, Брюссельдики учришишниң Европиниң тиҗарәт саһасиниң вәкиллирини Қазақстан билән техиму йеқинлаштуридиғанлиғиға ишәнчә билдүрди. Өз новитидә тиҗарәтчиләр Қазақстан тәрәпкә тиҗарәтни жүргүзүш үчүн һәқиқәтәнму яхши шараит яратқанлиғиға миннәтдарлиқ билдүрди, Нурсултан Назарбаевқа өзлириниң мәмликитимиздики паалийити вә истиқбалға бәлгүләнгән планлири тоғрилиқ сөзләп бәрди. Президент уларниң һәммисини диққәт билән тиңшиди, пикирләшти, соалларға җавап берип, Қазақстанниң Европа компаниялири билән өзара пайдилиқ һәмкарлиққа мәнпийәтдар екәнлигини тәкитлиди, униң билән Брюссельға кәлгән Һөкүмәт делегациясиниң инвесторлар билән ишләшкә тәйяр екәнлигигә диққәт ағдурди. Дөләт рәһбири бизнес-форум даирисидә Хәлиқара сода мәркәзлири ассоциациясиниң (WTCA) башқарма рәисиниң орунбасари Рольф Драак вә Nest Investments HOLDINGS компанияләр топиниң корпоратив хизмәтләр бойичә мудири Мехран Эфтехар билән учришип сөһбәтләшти. Андин кейин Нурсултан Назарбаев “Европа-Азия” (АСЕМ) форуминиң новәттики, 12-саммитиға қатнашти. Барлиғи болуп саммитқа АСЕМ тәркивигә киридиған 51 (20 Азия вә 31 Европа мәмликити) мәмликәтниң дөләт вә һөкүмәтлириниң рәһбәрлири кәлди. Қазақстан Президенти мундақ чоң чарә-тәдбиргә иккинчи қетим қатнишиватиду. Саммитни ечиш мәрасими Europa Buildingта – Европа кеңиши орунлашқан беналарниң биридә өткүзүлди. Европа кеңишиниң рәиси Дональд Туск жуқури дәриҗилик меһманларға илтипат билдүрүп, АСЕМниң мәмликәтләрни, регионларни вә умумән дунияни бәхитлик һәм бехәтәр қилиш үчүн Европа билән Азияни бирләштүридиған надир форум екәнлигини тәкитлиди. У форумға киридиған мәмликәтләрниң сәйярә аһалисиниң 60 пайизиға вә аләмшумул ихтисатниң 65 пайизиға вакаләтлик қилидиғанлиғини, демәк, мошу әҗайип күчни аләмшумул проблемиларни һәл қилиш үчүн пайдилинишниң зөрүр екәнлигини тәкитлиди. Икки күн давамлашқан саммитта дөләтләр вә һөкүмәтләр рәһбәрлири, миллий делегацияләрниң башқиму жуқури дәриҗилик башлиқлири икки умумий сессия өткүзүп, уларда һәм Азия, һәм Европа әллири үчүн муһим болған сәясий, ихтисадий, иҗтимаий мәсилиләрни муһакимә қилди. Умумий сессияләрниң биридә сөзгә чиққан Қазақстан Президенти тоқунушлуқ әһваллар, бир-биригә қарши чарә көрүш вә сода урушлири өсүватқан шараитта хәлиқара сәясәтниң наһайити кәскинләшкәнлигини тәкитлиди. – Биз “Азия-Европа” форуминиң бу қетимқи саммитини мошу проблемиларни һәл қилиш үчүн пайдилинишимиз зөрүр. Әпсус, һазирқи басқучта дунияда үнүмлүк диалог вә өзара чүшәнчиниң йетишмәслиги байқалмақта. Биз һәммимиз өткән әсирниң 1960-жиллиридики Кариб боһрини билән селиштурушқа болидиған ихтисадий һәм сәясий қариму- қаршилиқниң гувачиси болуватимиз, – дәп билдүрди Қазақстан Президенти. Нурсултан Назарбаев саммитниң дунияни моҗут ихтилапларни биртәрәп қилиш қарарлирини издәп тепишқа чақириши керәк екәнлигини қәйт қилди. – Әгәр Сирия, Украина вә башқа әлләрдики проблемиларни биртәрәп қилиш билән шуғулланмисақ, әһвал пәқәт начарлишиду. Баллистикилиқ ракетиларни тарқитиш ховупи моҗут екән, хәлиқара терроризм асасий проблема болуп қалиду, – дәп билдүрди Нурсултан Назарбаев. Қазақстан Президенти дуния ихтисадидики әһвал начарлишиватқан шараитта бирқатар кәмбәғәл мәмликәтләрдики вәзийәтниң техиму мурәккәплишип, пүткүл инсанийәт үчүн җиддий ховуп туғдуруватқанлиғини атап көрсәтти. – Мәмликәтләрниң рәһбәрлири һәм Иккинчи дуния урушидин кейин тил тепишқан, һәм терроризмға қарши күришиштә зич һәмкарлашқан еди. Мән АҚШ, Россия, Хитай, шундақла Евроиттипақ әллириниң лидерлирини диалогқа чақиримән вә муһим проблемиларни муһакимә қилиш үчүн Астана музакирә мәйданини пайдилинишни тәклип қилимән. Бу мәсилиләрни шундақла БМТ Баш Ассамблеясиниң мәхсус сессияси даирисидиму қарашқа болиду, – дәп тәклип қилди Дөләт рәһбири. Ахирида Нурсултан Назарбаев Қазақстанниң Азиядики вә Европидики аләмшумул ховупларға қарши турушқа қаритилған шерикликкә паал қатнишишқа тәйяр екәнлигини тәстиқлиди. Учришиш йәкүни бойичә новәттики 13-саммитни өткүзүш орни тоғрилиқ қарар қобул қилинди. Саммит 2020-жили Камбоджида өткүзүлиду. *** Қазақстан Президенти Брюссельда өткән саммит даирисидә Япония Премьер-министри Синдзо Абэ, Корея Җумһурийитиниң Президенти Мун Чжэ Ин, Хитай Хәлиқ Җумһурийити Дөләт Кеңишиниң Рәиси Ли Кэцяна, Россия Федерациясиниң, Италия Җумһурийитиниң Премьер-министрлири Дмитрий Медведев, Джузеппе Конте, Европа комиссиясиниң рәиси Жан-Клод Юнкер билән учришип сөһбәтләшти.