• Һекайә
• 19 Желтоқсан, 2018

«Ақ ейиқ һекайиси»

(Давами. Беши өткән санда). Назгүлму дегән җайға дәл вақтида йетип кәлди. Талант мәһбубисиниң икки қолини тутуп қандақту-бир муһим гәпни ейталмайвататти. Назгүл жигитиниң немә демәкчи екәнлигигә анчила ерәң қилмай, өзиниң ойидики гәпләрни униңға йәткүзмәкчи болди. – Алдин мениң гепимни аңлаң, сөйүмлүгүм, мән сизгә һаятимиз үчүн әң муһим болған бир гәпни ейтмақчимән, дәп әркилигән бойи униң ағзини алиқини билән бесип туруп гепини давам қилди. – Мени сиз диққәт билән тиңшайсиз дегән үмүттимән, – деди. – Шунчилик муһим гәп болса ейтиң, қулиғим сиздә,– пурсәт бәрди жигит. – Әгәр бизниң муһәббитимиз әстаидил болса, демәк, биз һечқачан айрилмаймиз, һәрқандақ шараитта! – Шундақ болмай, – деди өзигә ишәшсиз һалда жигит. – Асасий гәпкә көчүңа. – Биз, акам билән чәт әлгә тамамән кәтмәкчи болдуқ, сизниң мән билән биллә кетидиғиниңиз һәққидә гуманда болуп, нәччә кечә-күндүз арам алалмайватимән. Қисқиси, сизму биз билән кетәрсиз, дегән үмүттимән. У яққа барғанда Европичә той қилимиз. Европичә? – күтүлмигән гәп уни бираз гаңгиритип қойди. – Болмиса, мәшәдила некадин өтүп кетәйли, униңға акамму қарши әмәс, бу һәқтә униң биләнму сөзлишип қойдум, – деди қизчақ алдираш вә әнсизлик билән. Бу гәпләр Талантниң ой-мәхсәтлирини, ейтмақчи болған гәплирини, қилва шамили дога саманни учирип чечип ташлиғандәк, бит-чит қилди. «Мән буни Европиға кетиштин ялтайтай десәм, әксичә, у мени өзи билән кетишкә сайә қиливатидиғу». Шу мәһәл Европа униңға гоя бир-биригә ашиқ икки жүрәкниң оттурисиға үнгән шум буядәк билинди. Өз сөйгүсиниң, ана-йәрни тәрк етиш ғайиси, ғурури бәләнт вәтәнпәрвәр жигитниң тәпәккүридин өтмиди, әлвәттә. Назгүлниң бу ишларға йүзәки қарап, мәсилиниң теги-тәктигә чөкмәйла, бир қарарға кәлгәнлигигә һәқиқәтән хапа болди. Кетәй десә, ана йәр, қалай десә, хуш нигар. Икки кеминиң оттурисида қалғандәк азапланмақта еди. Вәтән сөйгүси күчлүкму, нигар сөйгүси күчлүкму? Бу мурәккәп пәлсәпәлик соалға җавап тапалмай ашиқ жүрәк һәқиқәтән азапланмақта еди. Жигитиниң алдиға чоң бир муәммани қойғанлиғини чүшәнгән яш қиз, мәшуғиниң муһәббитигә гуман билән қарашқа башлиди. Акисиниң «У сени яхши көрсә, биз билән кетиду» дегән сөзини есигә елип, мәшуғиниң тәпәккүригә болған гуман техиму күчәйди. – «Ғерип-Сәнәм», «Пәрһат-Шерин» кәби – ривайәтләрдики ашуқ-мәшуқларниң муһәббитиниң ялған болғиниму? Чин сөйгүниң әрзимәс бир тосқунни бузуп өтәлмигәнлигиму? У чағда ашуқ-мәшуқлар һәққидики әсәрләрни йезишниң немә һаҗити бар еди? Хиял деңизиға чөккән қизниң диққитини жигит өзигә ағдурди. – Назгүл, немә ойда қалғиниңизни чүшиниватимән. Мениң сизгә болған муһәббитимниң мөлдүрдәк сап екәнлигигә һечқачан гуман қилмаң. Чәт әл тоғрилиқ сизму ойлиниң, мәнму ойлинай. Иккимиз бәрпа қилған муһәббәт дегән «җанан чинини» сундурувалмиғичә бу йәрдин кәткинимиз хоп болар. Җүрүң, мән сизни узитип қояй, – деди Талант сипайилиқ билән. Назгүлму пүтүн вуҗуди билән ишниң яхши тәрәпкә меңишини халиғачқа, үнсиз қәдәм ташлиди. “Истраһәт беғида һемишәм мәйрәм болувәрмәйдиған охшайду”, дегән ой каллисиға кәлгән ашиқ жигит, аста-аста яхши тәрипигә тәңшиливатқан мәнивий муһитни бузувелиштин әнсирәп, назук нигариға җүп болуп, аста қәдәм ташлап, бағу-бостанлиқтин узап кәтти. *** Марат йол һөҗҗәтлири тәйяр болғичә, чәт әлгә кәткән ағиниси Қасим билән компьютер, телефон арқилиқ алақә бағлап турди. Қасим һәр қетимда Маратқа қәйәргә, кимгә йолуқуп, ким арқилиқ һөҗҗәтләрни һәл қилишни, ким арқилиқ у ишларни җедәллитиш йоллирини ейтип турди. Қанчә тез кәтсәк, шунчә яхши дегән нийәттә, ағинисиниң һәрбир көрсәтмиси бойичә һәрикәт қилип, тезирақ йол тәрәддутини көрүшкә башлиди. Сиңлиси Назгүлниң «Ака, алдиримай оқушум түгигәндирәк кәтсәк болмамду, найти үч-төрт айла қалдиғу диплом елишқа» дегинигә қаримай, «Сениң дипломиң у тәрәпләрдә карға яримайду», дәп өз ишини чапсанлитишниң йеңиамаллирини издәштүрүшкә киришип кәтти. Назгүл биртәрәптин тәғдир қошмақчи болған жигитини ташлап кетишкә қиймиса, иккинчидин, оқушини пүтирип, диплом еливалса артуқ болматти, мабада ишлар оңидин кәлмәй қайтип кәлсәк, өз йеримиздә йәнила һәмширә болуп ишлишимгә болидиғу дәп ойлатти. Һәр һалда, Европиға кетиш истиги бесим болғачқа, Талант билән бирнәччә қетим болған учришишлардики талаш- тартишларда «Европа кесилини» өзи таллиған жигитигә жуқтуруш үчүн қилған урунушлири дайим мәғлубийәт билән аяқлишатти. У “ата маканимдин атлап чиқмаймән” дегән сөзидин қайтмиди. Өз ашиғиниң ана топриғини ташлап кәтмәслигигә һаман ишинәтти. Лекин тәғдир тәқәзиси вәтәнпәрвәр шаирниң тәрипини алалмиди. Һәр қетимқи висал дәмлири икки чүшәнчә, икки уқумниң талиши билән башлинип, бир-бирини сөйгән икки жүрәкниң оттуриға тиғ санчилғандәк аяқлишатти. Әзәлдин шаирларда ватәнпәрвәрлик роһи үстүнғу. Яш әдипму шуларниң бири, халас. Әлвәттә, бу тәрәплиридин нази бәләнт Назгүлниң чүшәнчиси йүзәки еди. *** “Вақит алдираңғу сақлап турмайду” дегәндәк, күндин-күнгә чәт әлгә «еғиш» қәрәли илгирилигәнсири, туққанларниң айрилиш пәйти йеқинлишивәрди. Қадир қәдир-қаяшлиридин айрилип, өзи ялғуз қелиштин әнсирәтти. У йәттә атисиниң маканини ташлап, қәврилирини тәнһа қалдурушни бирәр қетим хиялиғиму кәлтүргән әмәс. Униң күни әшундақ ғәмханә ойлар билән өтүвататти. Әшундақ пәйтләрниң биридә, шәһәрдин жирақ бир наһийәдин келип оқуған студент ағинисиниң ейтип бәргән ривайәтсиман бир вақиәси есигә чүшүп кәтти... Бир күни «Ачиноқа» дегән мәлидики бир адәм таққа отунға чиқмақчи болуп йолға җабдунупту, шу пәйттә хошна аял кирип, “мениң оғлумниму өзиңиз билән елип кетиңа” дәп илтимас қипту. “Мәйли атисиз өскән оғулғу, таққа барғуси келидиғанду, һәмра болар” дәп, хошнисиниң балисини әгәштүрүвапту. Улар мәлидин хелила узап, қариғайлиқниң ичигичә берипту. Отунлирини жиғип, тәйярлап болғичә чүшму болуп қапту. Улар сайдики еқин су бойиға чүшүп, ғизалиниш үчүн дөңдин шундақ пәскә қариғидәк болса, сайдики өстәң бойида бир йоған ақ ейиқ балисини суға чөмүлдүрүватқидәк. «Балам көрдүңму, төвәндә ақ ейиқ балисини чөмүлдүрүватиду», дәпту һелиқи отунчи хошнисиниң балисиға. У бала «Бизниң бу тәрәпләрдә ақ ейиқниң болуши мүмкин әмәс, ака, ақ ейиқ шималий қутуп тәрәпләрдә болиду” дәпту бала. «Сән яхшилап қариғина, әву ғар ташниң йенида» бала синчилап қариса, һәқиқәтән ақ ейиқтәк бир җаниварниң кичик балисини жуюндуруватқанлиғини көрүпту. Әву адәм таққа чиққанда дайим милтиғини елип чиқаттекән, бирдин милтиғини бәтләп, «Етип чүширәйму?» дәпту балиға. Һелиқи ейиқ әҗайип меһриванлиқ билән балисини әркилитип, су чечип чөмүлдүрүватқидәк. «Атмаңа ака, оқ анисиға тәгсә балиси житим қалиду, оқ балисиға тәгсә дәһшәт, аниси иккилимизни бир дәқиқидә йоқ қилиду, атмаң» дәпту бала. «Сән өзәң дедиңғу, бу биз тәрәпниң ейиқлириға охшимайду, демәк, бу чәт йәрдин кәлгән қоңур әмәс, әксичә, ақ, демәк, етиш керәк» дәп милтиғини оқлап, һелиқи ақ ейиқни чәнләпту. «Ака сиздин илтимас, атмаңа, балиси анисиз житим қалидиғу, билисизғу, мәнму атисиз өстүмғу ака, атмаңа. Улар бизниң тағларға ятқу. Демәк, улар бу йәрдә житим. Кәлгән житимларниң маңлийидин сийпимай атса боламду?! «Болди, тола қахшима» дегиничә, қошавуз милтиқниң қош тәпкисини бирақла бесиветипту. Етилған оқ ана ейиққа тәгдиму, балиға тәгдиму бәлгүсиз, амма иккилисиниң ақ җугиси қизил қанға боюлупту. Ана ейиқниң җан аччиғида жиғлап вақириған авази пүтүн қариғайлиқ тағни титиритиветипту. Отунчи батурлуқ қилип тәпкини басқини билән, ейиқниң һөкүришини аңлап, қорққинидин һәммини ташлап, қуйруғини хада қипту. Буни аңлиған бирқанчә мәлә очилири вақиә йүз бәргән җайға ат чаптуруп берипту, лекин ақ ейиқниң өзиниму, изиниму тапалмапту. Бу һекайини есигә алған Қадир, у йезиниң тағлирида һәқиқәтән бир тилсим қудрәтниң барлиғидин яки бу әшу тәвә адәмлири тәсәввур даирисиниң кәңлигидин әшундақ тоқулған ривайәт болса керәк. Бу әслидә әқил таразисиға селип болмайдиған, өлчими йоқ бир пәлсәпә екәнлиги талашсиз. Ривайәткиму ятқузуп болмайдиған бу һекайә әшу дияр адәмлириниң хиял дәриясиниң улуқлуғидин келип чиққан бир вақиә болса керәк, дегән қарарға кәлди. Шу мәһәл Қадир: “Акамларму Европиға барса, әшу сәрхил рәңлик маканда ақ ейиққа охшап қалмасму, рәңгигә қарап баһа беридиған «отунчиларға» учрап қалмасму?”, дегән әндишидә қалған еди. *** Мана, һәммә рәсмийәтләр пүтүп, «кетәрмәнләрниң» кетидиған күниму йеқинлашти. Марат әң йеқин ишәшлик туққанлиринила хошлишиш мәрасимиға тәклип қилди. Уларниң ичидә Талантму бар. Назгүл сөйүмлүк адиминиң өз илтимасини рәт қилмай кәлгинигә бәк хуш болди. Униң қәлбидә “у хошлишишқа кәлди, демәк, иккимизни бағлиған ришти техи үзүлгини йоқ“ дегән ой чақмақ тезлигидә өтти. Шундақла “биз Европиға берип орунлашқандин кейин, кәйнимиздин издәп келиши мүмкин” дегән үмүт учқунлириму пәйда болди. Талант Назгүл билән иллиқ саламлашти. Бу кәйпият қизчақниң қәлбидики учқунни ялқунға айландурувәтти. Қадир арилиқта, бир пурсити кәлгәндә, һелиқи бир мәлидики ақ ейиқ вақиәсини ейтип бәрди. Һекайиниң вақиәлигидин тәсирләнгән меһманлар бир пәскә шүк болуп қелишти. Буни байқиған Марат, меһманларниң диқитини өзигә ағдурушқа тиришти. – Наһайити қалтис чөчәк екән. Һөрмәтлик меһманлар, баятин ейтқан алий тиләклириңларға миң тәшәккүр. Мән у яққа берип орнишивалғандин кейин, һәрқайсиңларниң илтимаси бойичә «виза» әвәтип, у тәрәпләргә беришиңларға ярдәм қилишқа тиришимән... “Алди билән визаңни Қадир иниңға әвәтәрсән” дәп қалди бирси. Қадир орнидин ирғип туруп. – Мән визиға муһтаҗ әмәсмән, чақирсиму бармаймән. Мениң у яқта ақ ейиқ болғум йоқ! – деди ишәшлик һалда. – Немишкә бармайсән? – дәп қалди бири, – һәйран болған аһаңда. – Кишиниң жутида султан болғичә, өз жутуңда ултан бол, – дәп гепигә чекит қоюп «кәчүрисиләр» дегән бойи чирайи солғун һаләттә сиртқа чиқип кәтти. Һәммә алақзадә болушти. Мәйрәмлик кәйпияттики муһит бузулуп, өй ичини сөрүнлүк түс қаплиди. Бу нақолай җим-җитлиқни бузған Марат мундақ деди. – Инимниң мүҗәзини билисиләрғу, у өзи чүшүп қалған «ақ ейиқ» қапқинини бузушқа қадир әмәс. Белиқ чоңқур йәрни, адәм яхши йәрни дәйдиғу, һаятқа бир келимиз, бир! – Һаят бир болса, Вәтәнму бир! – дәп орнидин турди ғәзәпкә ғәриқ болған шаир. – Талант! – дәп вақириди нази қачқан Назгүл, «ақ ейиққа етилған оқ» қәлбини рәшқ угилиған қизниң жүригигә санчилғандәк болди. У әтрапидики чоң-кичикниң барлиғини әстин чиқирип: – Муһәббәтчу, йоқма?! – деди аччиқ һәсритидә. – Талант өзини җәмләп туруп: – Сөйгүгә болған муһәббәтниң учқунидин, Вәтәнгә болған муһәббәтниң ялқуни күчлүк, –дедидә, ағинисиниң кәйнидин ташқириға маңди. “Хошлишиш мәрасими” шундақ көңүлсүз нотида ахирилашти... Маратларниң чәт әлгә берип дәсләптә алған яхши тәсиратлири тез арида ана топрақни кинәш сезими билән алмашти... Назгүлгә шаир достидин телефонму кәлмиди, учурму кәлмиди, пәқәт униң ейтқан ахирқи җараңлиқ сөзлири қулиғидин һаман кетәр әмәс... «Сөйгүгә болған муһәббәт учқунидин, Вәтәнгә болған муһәббәт ялқуни күчлүк!».