• «Уйғур авазиниң» сәйилгаһи
• 16 Қаңтар, 2019

Чиғриқ

Чиғриқ ـــ әҗдатлиримиз кевәз (саман ғоллуқ өсүмлүк) терип, әмәлиятта пайдилинишни билгәндин башлап иҗат қилинип, чигит билән пахтини айришта ишлитип кәлгән сайманлиримизниң бири. Униң тәркивини гәвдә, пут (пачақ), тоқмақ, тәпкә, чатқа (тизлиқ), оқ, пуза, қулақ (айландурғуч), мухәк вә илғуч қатарлиқлар тәшкил қилиду. Чиғриқниң асасий гәвдисини ясашта алди билән ғоли чоңирақ сөгәтниң яки мевилик дәрәқниң яғичи таллинип, униң узунлуғи тәхминән 1,5-1,6 метр, кәңлиги 40 – 50 сантиметр, томлуғи 15 – 20 сантиметир әтрапида келиду. Тоқмиғи үчүн талилириниң зичлиғи вә еғирлиғи жуқури дәриҗидики үҗмә яки өрүкниң яғичи лазим болиду. Униңдин узунлуғи 70-80 сантиметр, томлуғи 10 – 12 сантиметр әтрапида, икки учи томирақ болған икки данә тоқмақ ясилиду. Андин икки тоқмақ чақпеләк шәклидә бир-биригә кириштүрүлиду. Шуниңдин кейин кириштүрүлгән җайидин оттурисиға төшүк ечилип, төмүр яки 70-80 сантиметр әтрапидики чоюндин ишләнгән оққа четилиду. Пуза ـــ чиғриқниң оқ билән яндишип айлинидиған йәнә бир қисмидур. У қариғайниң яки мевилик дәрәқниң яғичидин ясилип, оқтин қисқирақ, амма томлуғи оқ билән тәң келиду. Униң икки учи оқ билән яндаштурулиду вә тизлиққа орунлаштурулуп, қулақ бәкитилиду. Қулақ пузини оқ билән маслашқан һалда айландуруш үчүн пайдилинилиду. Чиғриқни башқурғучи адәм мәзкүр сайманниң гәвдисигә минип олтирип, бир пути билән тәпкини тепип, тоқмақниң тәсиридә оқни айландуруш арқилиқ, бир қолида қулақни чиң тутуп, пузини оқниң һәрикитигә мувапиқ айландуриду. Шуниң билән бир мәзгилдә йәнә бир қолида оқ вә пузиниң арисиға кевәзни удуллуқ селип бәрсә, чигит билән пахта бир-биридин айрилип чиқиду. Илгәрки заманларда әҗдатлиримиз чигит билән пахтини айришта жуқурида қәйт қилинған чиғриқтин үнүмлүк пайдилинилинип кәлгән. Әпсус, һазирқи заманда тәрәққиятқа әгишип пәйда болуватқан йеңи технологияләр түпәйли қедимий әнъәнивий сайманлиримиз пәйдин-пәй өзиниң еһтияҗини йоқатмақта.