• Қәлб төридики инсанлар
• 30 Қаңтар, 2019

Мәрипәткә сaдақәт

Даналардин бирси инсан өмрини қуш уйқисиға охшатқан екән. Мундақ охшитиш, бирқаримаққа, мубалиғидәк туюлсиму, чоңқур ойлап көргәндә, униңда чоң мәна бар екәнлигигә көз йәткүзүшкә болиду. Инсан әйнә шу «қуш уйқисидәк» бир муддәттә һаят кәчүрүш давамида өзидин муәййән дәриҗидә һаят излирини қалдуруп кетидекән. Бу излар – униң әмәлгә ашурған яхши ишлирида, адәмләр қәлбидә қалдурған иллиқ тәсиратларда муҗәссәмләнгән болиду. Әйнә шу қилинған ишлар, қалдурған тәсиратлар вақти-саати келип яки инсан у аләмлик болуп кәткинидә «хатирә» дәп атилидиған чүшәнчә әтрапида җәмлинидекән. Мана шундақ өзидә яхши хатирә қалдуруп кәткән мәрипәтчилиримизниң бири – Һаким Мәшүровтур. Һакимҗан акиниң кишини бирдин өзигә тартивалидиған пәзилити – адәмләр билән муәмилә қилиш мәдәнийитиниң наһайити жуқури дәриҗидә екәнлиги еди. Униң башқилар билән сәмимий сөһбәттә болуши, өзини әркин тутуши, авазиниң җараңлиқ чиқиши һәрқандақ кишини өзигә җәлип қиливалатти. Һаким Мәшүров 1929-жили Уйғур наһийәсиниң Ғалҗат йезисида туғулған. Балилиқ чеғи Улуқ Вәтән уруши жиллириға тоғра кәлди. Ғалҗат йезисидики мәктәптә муәллим болуп ишләватқан акиси Худабәрди, чоң һәдисиниң йолдиши Мәсим өз ихтияри билән урушқа атлиниду. Аилидә балилар билән нәвриләргә Мәшүр бовай билән Һаким ака егә болуп қалиду. Худабәрди билән Мәсимниң қаза болғанлиғи һәққидә «қара хәт» кәлгәндә, чоң аилидә Мәшүр бовайниң оғул-қизлири билән келини вә ондин ошуқ нәвриси қалиду. Кичик чеғидинла зерәк өскән Һаким дадиси билән биллә қолиға кәтмән тутуп, колхозниң етиз-ериқ ишлирида ишләйду. Уруш жиллири Ғалҗат йезисида оттура мәктәп болмиғанлиқтин, бирқанчә сәпдиши билән дәсләп Кәтмән йезисидики, андин Чоң Ақсу йезисидики билим дәргаһлирида тәһсил көриду. Ана жутиға қайтип кәлгәндин кейин наһийәлик маарип бөлүминиң йолланмиси билән Ғалҗат йезисидики мәктәпкә тарих вә география пәнлиридин муәллим болуп ишқа орунлишиду. 1948-жили Абай намидики Қазақ педагогика институтиниң тарих факультетиға оқушқа чүшүп, уни әла баһалар билән тамамлайду. Оқушини түгәткәндин кейин, институт униңға аспирантуриға йолланма бериду. Лекин Улуқ Вәтән урушидин кейинки еғир жилларда өз жутиға берип әмгәк қилишни мәхсәт қилған Һаким ака Кәтмән йезисиға қайтип келиду. Дәсләп мәзкүр мәктәпниң илмий мудири, андин мудири хизмәтлирини атқуриду. Бу әһвалдин чәксиз хошал болған Һаким акиниң ата-аниси «Бизниң муәллим балимиз Худабәрдиниң орнини басти», дәп дайим мәғрурлинип, униң ишлириға утуқ тиләтти. Шу жиллири оттура мәктәп мәсилиси хелила мурәккәп болғанлиқтин, әтраптики Ғалҗат, Чоң Дехан, Кичик Дехан, Ақтам, Узунтам, Дардамту йезилиридики оқуғучилар 10-синипни Кәтмән оттура мәктивидә оқатти. Мундақ әһвалда Һаким акиға мәктәп мудири сүпитидә наһайити җавапкәр вәзипиләр жүкләнгән еди. Муәллимләрниң ишлиши үчүн шараит яритиш, жирақ йезилардин кәлгән оқуғучиларни орунлаштуруш вә уларниң оқуши үчүн имканийәт яритип бериш охшаш ишлар шулар җүмлисидин еди. Һаким ака шу жиллири Кәтмән йезисидин наһийәлик кеңәшкә икки қетим депутат болуп сайлинип, җамаәтчиликниң көплигән мәсилилирини һәл қилишқа қатнашти. Кейинирәк у иш бабида Алмутиға кәлди. Дәсләп вилайәтлик хәлиққә билим бериш бөлүмидә, кейинирәк Маарип министрлигидә уйғур мәктәплири бойичә чоң инспектор болуп хизмәт қилди. Бу лавазимларда ишләш җәриянида миллий маарипимизниң муһим мәсилилирини һәл қилиш үчүн көп күч чиқарди. Шу жиллири Һаким ака шәһәр, йезилардики уйғур мәктәплиригә берип, уларниң әһвалидин хәвәр елип турди. Моҗут мәсилиләрни министрлик арқилиқ йешишкә һәрикәт қилди. Әйнә шундақ тиришишлар, издинишләр нәтиҗисидә илмий-аммибап вә публицистикилиқ мақалиларни йезип, өз ой-пикирлирини кәң аммиға йәткүзүп турди. Мәктәпләр паалийитини яхшилаш мәхситидә программа вә дәрисликләрниң сүпитигә алаһидә көңүл бөлди. Шәхсән өзи «Қазақстан тарихи» дәрислигини уйғур тилиға тәрҗимә қилди. Һаким Мәшүров министрликтә чоң инспектор хизмитидә жүрүп, аспирантурида сирттин оқуди. Тәтқиқ қилған илмий ишлири асасида өткән әсирниң йәтмишинчи жиллири униң «Уйғур мәктәплириниң тарихи вә һазирқи әһвали» намлиқ китави йоруқ қөрди. Бу әмгәккә педагогика пәнлириниң доктори, профессор Абдухамид Сембаев вә филология пәнлириниң доктори, профессор Мурат Һәмраев жуқури баһа бәрди. Кейинирәк Һаким ака “Қазақстан маарипиниң әлачиси” намиға сазавәр болди. СССР вә Қазақстан Маарип министрликлириниң Пәхрий ярлиқлири билән тәғдирләнди. Шу нәрсиниму тәкитләш керәкки, һазирқи күндә Уйғур наһийәсиниң Ғалҗат йезисидики чоң кочиларниң бири Һаким Мәшүровниң намида атилиду. У һөрмәтлик дәм елишқа чиққандин кейинму уйғур мәктәплириниң һаятидин, җамаәтчилик ишлиридин қол үзгини йоқ. Дәсләп җумһурийәтлик Уйғур мәдәнийәт мәркизи қурулған вақитта униң Маарип кеңишини бирнәччә жил башқурди. Шу жиллири айрим қийинчилиқларға қаримай, зиялилиримиз, жут активистлири билән һәмкарлиқта җай-җайларда уйғур синиплирини ечишқа өз һәссисини қошти. Болупму, 1990-жили Заря Востока йезисидики башланғуч рус-уйғур мәктиви асасида уйғур оттура мәктивини тәшкил қилишқа Һаким акиниң қошқан төһписи интайин чоң болди. Униңға атақлиқ алимимиз Мурат Һәмраевниң намини бериш йолида қилған һәрикәтлиримизму бекарға кәтмиди. Хуласиләп ейтарим, шу чағларда хәлқимиз иззәтлигән-һөрмәтлигән Һаким Мәшүровтәк акилар билән сәпдаш болғиним билән дайим пәхирлинимән, чүнки уларниң қатарида жүрүп, чоң һаят даванлирида тавландуқ әмәсму! Музәппәр ЗАЙИТОВ, пешқәдәм устаз.