• Әхбаратлар еқими
• 06 Ақпан, 2019

Ата еқидисини ақлиған оғул

(Медицина пәнлириниң доктори Нурлан Әкбәров — 60 яшта) Алим сүпитидә шуни ишәшлик ейтимәнки, илим-пән билән шуғуллиниватқан адәмләр өзара сөһбәттә болуп қалсақ, худди һәммимиз келишивалғандәк, медицина саһаси, униң ичидә болупму балилар хирургияси наһайити қийин, шундақла чоңқур билимни, бай тәҗрибини тәләп қилидиған саһа екәнлигини бир еғиздин қәйт қилимиз. Мундақ пәйтләрдә көз алдимизға Нурлан Әкбәров келиду. У — елимиздики атақлиқ балилар хирурги, исми дуния педиатрлириға тонуш инсан. Әйнә шундақ атақлиқ врач билән жутдаш вә униң мәрһум дадиси Нурка мениң әң йеқин ағинәм болғанлиғи билән һәқлиқ йосунда пәхирлинимән. Нурлан Уйғур наһийәсиниң Кәтмән йезисидин. У мошу жутта 1959-жили 12-февральда туғулди. Бу күн һеликәм мениң ядимда. Ағинәм Нурка дәсләпкиләрдин болуп маңа хушхәвәр ейтқан еди. Униң “Тунҗам оғул пәрзәнт болди, өзәм қанчә арман қилсамму, алий билим елиш мәхситимгә йетәлмидим, Худайим буйриса, мошу балам мениң үмүтүмни ақлайду” дәп ейтқинини һазир пат-пат әсләймән. Һәқиқәтәнму Нурлан дадисиниң еқидисини ақлап, униң арминини рояпқа чиқарди. Нурлан 1976-жили Кәтмән оттура мәктивини әла баһаларға тамамлап, шу жили Алмута дөләт медицина институтиниң педиатрия факультетиға оқушқа чүшти. Студентлиқ дәври пәқәт оқуш-издиниш билән өтти. Өзи билим еливатқан алий билим дәргаһиниң нами пүткүл Кеңәш Иттипақиға мәлум болған илмий өмигигигә паал қатнашти, шу өмәктә студентларға рәһбәрлик қилди. Нәқ әйнә шу өмәк униң илимға болған хуштарлиғини техиму ашурди. Институтни тамамлап, илмий иш билән шуғуллиниш – униң көңлигә пүкүп қойған мәхсәтлириниң бири еди. Бирақ бу һаятта һәммә нәрсә өзәң ойлиғандәк болувәрмәйдиғу. Нурланға институтни пүтәргән 1982-жили Алмута вилайәтлик мәркизий ағриқханиға балилар хирурги болуп ишқа орунлишишқа тоғра кәлди. Мошу йәрдә ишләп жүрүп, дуния медицинисиниң атақлиқ алимлириниң илмий мақалилирини издәп оқушни өзигә әмәк қиливалди. “Издәп” дәватқинимниң сәвәви, у жиллири мундақ илмий мақалилар пәқәт рус тилидила йезилатти вә уларни тепиш асан әмәс еди. Униң үстигә һазирқидәк Интернетму йоқ, пәқәт саһалиқ китапханилардин издәш керәк, бу йәрдә йоқ болса, шу китапхана арқилиқ буйрутма бериш тәләп қилинатти. Әйнә шундақ издиниш билән аридин сәккиз жил өтиду. Чоңқур илмий нәзәрийәгә егә Нурлан 1990-жили Алмута шәһиридики медицина хадимлириниң билимини мукәммәлләштүрүш институтида икки жил оқуйду вә уни тамамлиғандин кейин өзи әмгәк паалийитини башлиған ағриқханиниң хирургия бөлүмигә рәһбәрлик қилиду. Институтта әла оқуған студентларни устазлириму унтумайду әмәсму! Нурланниң устази – исми җумһурийтимизгә мәлум атақлиқ хирург, медицина пәнлириниң доктори, академик Камал Ормантаевниң тәшәббуси билән Алмутида җумһурийәтлик Педиатрия вә балилар хирургияси илмий мәркизи ечилип, униңға Камал Саруар оғлиниң өзи баш мудир болуп тайинлиниду. Атақлиқ алим мәркәзгә яш кадрларни топлашқа башлиғанда, дәсләпкиләрдин болуп өзиниң шагирти Нурланни тәклип қилиду. Нурлан буни, худди көптин бери күтүп жүргәндәк, зор иштияқи билән қобул қилиду. Чүнки униң студентлиқ дәвирләрдә көңлигә пүкүп қойған илмий иш билән шуғуллиниш арминиға йетишкә әҗайип шараит яритилған еди. Йеңи ечилған мәһкиминиң намида “илмий мәркәз” дегән ибариниң болушиниң өзи Нурланниң армининиң рояпқа чиқишиға капаләтлик қилип туратти. Шундақ қилип, Нурлан бу мәркәзгә ишқа кәлгән дәсләпки күндин башлапла хирургия бөлүмини ечиш тәрәддутиға киришип кетиду. Бөлүмгә илмий тәтқиқат билән шуғуллиниватқан балилар дохтурлирини тәклип қилиду вә уларниң илмий тәҗрибилиригә рәһбәрлик қилишни давамлаштуриду. Өзиму илмий-тәтқиқат ишлирини қизғин қолға алиду. Бу йәрдә шуни алаһидә тәкитләш керәкки, әмәлиятта синалған илғар тәҗрибиләрни илим-пән билән бағлаштуруш көп издинишни, чоңқур билимни, шундақла қолға елинған барлиқ тәҗрибиләрни илмий җәһәттин испатлаш тәләп қилинидиғанлиғини Нурлан яхши һис қилатти. Әйнә шуниң ақивити болса керәк, аридин үч жил өтүп, йәни 1997-жили намзатлиқ диссертациясини утуқлуқ яқлап, медицина пәнлириниң намзити атилиду. Тәкитләш керәкки, бу йеңидин ечилған җумһурийәтлик Педиатрия вә балилар хирургияси илмий мәркизи хадимлири арисида яқланған дәсләпки намзатлиқ диссертация болди. Аридин алтә жил өтүп, Нурлан Әкбәров медицина пәнлириниң доктори илмий дәриҗисигә егә болди. Униң бу әмгиги пәқәт җумһурийитимиздила әмәс, бәлки йеқин вә жирақ чәт әлләрдики врач-алимларниң, саһаниң бүйүк мутәхәссислириниң жуқури баһасиға еришип, Нурланниң исми дуния медицина әһлиниң арисида алаһидә тилға елинидиған болди. Бу қуруқ сөз яки Нурланни һәшләргә көтирип махтиғанлиқ әмәс, һәқиқий әмәлият шундақ. Униң мисаллирини кәлтүрүп өтсәм, ахирқи бирнәччә жилниң ичидила Нурлан Нурка оғлиниң Россия, АҚШ, Түркия, Германия, Голландия, Испания охшаш педиатрия яхши тәрәққий әткән алп дөләтләрдә педиатрия саһаси бойичә өткән хәлиқара илмий конференцияләргә атақлиқ алим сүпитидә қатнишиватқанлиғини, университетларда балилар хирургияси бойичә лекцияләрни оқушқа тәклип қилиниватқанлиғини атап көрсәтсәк, шуниң өзи купайидур. Әнди униң медицина саһасидики онлиған аммибап гезит-журналларда 150тин ошуқ илмий мақалисиниң елан қилинғанлиғи, җүмлидин үч монография (балилар хирургияси бойичә атлас вә методикилиқ тәвсийәләр), он бәш кәшпият дунияниң бирмунчә медицина университетлирида дәрислик сүпитидә қоллиниливатиду. Нурланниң әмгигиниңму мунасип баһалиниватқанлиғини тилға елиш орунлуқ дәп ойлаймән. Униң атақ-унванлирини, алған мукапатлирини бир-бирләп тизип чиқсақму болатти, лекин униң наһайити кәмтар инсан екәнлигини нәзәрдә тутқан һалда, уларниң ичидики пәқәт айримлиринила атап өткүм кәлди. У “Қазақстан Җумһурийитиниң саламәтликни сақлаш әлачиси” намиға еришти. “Қазақстан уйғур меценатлири клуби” тәсис қилған “Илһам” мукапитиниң лауреати аталди, педиатрия бойичә Европа академиясиниң президиуми (Германия) тәсис қилған Роберт Кох медалиға сазавәр болди. Ейтиш керәкки, бу медальға егә болуш педиатрия илимида әң егиз чоққини егилигәнлик болуп һесаплиниду. Өткән жили Нурлан Әкбәров Америкида нәшир қилинидиған хәлиқара “American Journal of Pediatrics, AJP” журналиниң редколлегия әзаси болуп сайланди. Уқушсам, әнди мошу журналда пүткүл Азия дөләтлиридики балилар хирургияси бойичә илмий-тәтқиқат ишлирини елип бериватқан алимларниң мақалилири пәқәт Нурланниң тәһриратидин кейинла елан қилинидекән. Мошу фактниң өзила, жуқурида мән ейтип өткән дуния медицина саһасидики Нурланниң аброй-инавитиниң нәқәдәр үстүн екәнлигиниң йәнә бир испати болса керәк. — Мән йезида туғулуп өскәчкә болса керәк, әтималим, маңа йеза адәмлири бәк йеқин. Шуңлашқа болса керәк, әгәр илмий мәркизимизгә кәлгән бемар йезида истиқамәт қилса, мениңдә бөләкчила бир тәвриниш һиссияти пәйда болуп, қолумдин кәлгән ярдимимни илдамирақ беришкә алдирап кетимән, — дегән еди бир қетим маңа Нурлан өзиниң һиссиятини изһар қилип. Униң бу ейтқанлири жүрәк қетидин чиқиватқанлиғини мән чоңқур һис қилдим. Чүнки наресидиниң яки өсмүрниң һаятини аман елип қелиш, биринчидин, хирургниң маһаритигә яки униң алтун қолиниң сехирлиқлиғиға бағлиқ болса, иккинчидин, дохтурда бемар-гөдәккә болған муһәббәт һис-туйғуси дайим җош уруп туруши шәрттур. Мундақ пәзиләт Нурланниң қәлбидә “мана мән” дәп туриду. Мундақ дәп кесип ейтишимға сәвәп, Нурлан тәрбийиләнгән аилидики муһиттур. Хәлқимиздә “Атиға қарап оғул өсиду” дегән мақал бекар ейтилмиған. Нурлан атиси Нурка билән аниси Раһиләмниң меһир-шәпқитини гөдәк пәйтидила өз қәлбигә сиңдүрүп өсти. Шундақла пүткүл Кәтмәндә тилға елинидиған әр-аял Нурка билән Раһиләмниң бир-биригә болған иззәт-һөрмитиниң пәрзәнтлиригиму алаһидә тәсир қилғанлиғи ениқ. Әпсус, Нурланниң ата-аниси униң бүгүнки утуқлирини көрүшкә несип болмиди, бирақ улар оғлиниң илим-пән чоққисида егиз пәрваз қилидиғанлиғиға ишәнгән еди. Нурлан өз новитидә уларниң үмүтини ақлашни билди. Мақаләмниң ахирида Нурланниң қолға кәлтүргән утуқлириға толуқ шәрт-шараит яритип бериватқан өмүрлүк җүпти Дилбиримгә алаһидә миннәтдарлиғимни изһар қилғум келиду. Улар аилидә бир қиз, бир оғул тәрбийиләп, қатарға қошти. Һәр иккилиси алий билимлик мутәхәссисләр. Улардин үч нәврә сөйгән Нурлан билән Дилбиримни мән, худди Нурка билән Раһиләм охшаш, әң бәхитлик аилиләр қатариға киргүзимән. Илаһим, дайим шундақ болуп қалғай! Мәһәмәтҗан АБДУЛЛАЕВ, йеза егилиги пәнлириниң доктори.