• Әхбаратлар еқими
• 06 Ақпан, 2019

Дәрт-әлими мисраларға қачиланған

(Көрнәклик шаир Савут Искәндәровниң туғулғиниға - 80 жил)

Шеир – шаир тәнһа ойлинип олтарғанда, йәрдин үнүп чиқмайду, худди Қуръан айәтлиридәк, ғайиптин назил болуп чүшиду. Шу пәйт илһам кәлгән пурсәт болуп, шаирниң ой-пикирлири мисраларға мәрвайиттәк тизилиду. Һәқиқий шеир әйнә шундақ ғайиванә пурсәттила туғулиду. Қәләмдаш бурадирим, бу күнләрдә туғулғиниға 80 жил толуватқан көрнәклик шаир, мәрһум Савут Искәндәров билән мениң пешанәмгә ләвһулмәһпузда (тәғдир пүтүлгән дәптәрдә) шаир болуш пүтүлгән екән, Худа бизни қериндаш Қазақ елиниң гөзәл Алмута шәһиридә – уйғур миллий мәтбуатиниң ана бөшүгидә – «Уйғур авазида» учраштурди. Биз бу хасийәтлик дәргаһниң босуғисидин атлап кирип, өмрүмизниң тәң йеримини сәрип қилип, униң төригә чиқип, әшу иссиқ угидин учум болдуқ. Шуңлашқиму бизгә қанат пүткән бу хасийәтлик орун көзүмизгә Мәккидәк муқәддәс болуп көрүнәтти. Жиллар өтүши билән биздики изгү мәхсәт-муддиаримизниң охшашлиғи Савут билән мени қәдинас дост қилип қойди. Сүрүштүрсәм, Савут муқәддәс Или дәриясиниң у қанитида – Җағистайда 1939-жили туғулуп, Әхмәтҗан Қасимий намидики дарилмуәллиминдә оқуған, рәзил «стиль түзитишниң» касапитидин «милләтчи» атилип, Ләнтәйзә хеңиға ишләшкә паланған екән. Тәғдирниң тәқәзаси билән киндик қени төкүлгән Ана-вәтәндин айрилип, қериндаш Қазақ елидин баш-пана тапқандин кейин, 1960-жили Абай намидики Қазақ педагогика институтида тәлим елип, дәсләп Заря Востока мәһәллисидики оттура мәктәптә муәллим болуп, андин «Уйғур авазиға» кәлгән екән. Мәзкүр нәширниң қошумчиси «Йеңи һаят» гезитиниң мәдәнийәт бөлүмини башқуруп жүргән чеғида гезитта «Дутаримниң сири шу» дегән шеири елан қилинди. Оқуп чиқип, һаяҗанимни басалмай, тәбрикләш үчүн униң бөлүмигә кирдим. – Ахир мениң улуқлиғимни тән елип, алдимға егилип кирдиңму? – деди у чақчақ қилип. – Раст, саңа қол қойдум, адаш! Шунчә чоң гәпни шунчә қисқа ипадилигиниң үчүн мән саңа қайил! – дедим. Муһтәрәм, гезитхан, у шеирни силәрниң нәзәриңларға сунай: Чалғинимда дутаримни зоқ билән, Қазақ достум, еғир нәпәс алдиң сән. – Нечүк шунчә беши йоған, муңлуқ дәп? – Маңа беқип, соал қоюп қалдиң сән. Растиму шу, муңлуқ мениң дутарим, Тарихимни сөзләйду бу қош тарим. Сиңип кәткән һәмдәм болуп униңға, Әсирләрдин бери чәккән аһ-зарим. Дутаримда аян хәлқим тәғдири, Сирлар төкәр пәдиләрниң һәрбири. Беши кичик болса әгәр ичигә, Сиғмас еди уйғурумниң дәртлири... – Савут, төгидәк бәстиң болған билән, түгмидәк әқлиң бар-йоқини бир синап бақай, мән билән мушаиригә чүшәмсән, дедим. У қақаһлап күлүп кәтти. – Һой, мону тайчақ ат болуп кетиптиғу, чүшсәм, чүшәй, ишттин қорққан гадай әмәс! – Мушаирә дутар һәққидә болса, разимусән? Мән икки мисра ейтимән, сән давамлаштурисән. – Разимән, қени оқи!. Мән ойлинип туруп мундақ дедим: – Дутарниң тари иккидур, Бири азлиқ қилар, достум. У анчила ойланмайла дәрру мундақ деди: – Кишиниң жутида жүрсәң, Өдәк ғазлиқ қилар, достум! Мән икки қолумни көтирип, қайил болғинимни – ләл болғинимни иқрар болдум. Савут иккимиз бир дәм елиш күни пешқәдәм шаир Турсун Ваһидини йоқлап қоймақчи болуп маңдуқ. Йол авусун дедиму, у “йәнә бир қетим бәл тутушмаймизму?” дәп күлүмсириди. «Ялаңғидақ судин қорқмайду, мақул», десәм, у «Бу қетим мән башлай, мавзуси хотун һәққидә болсун!», деди. – Қиш зимистан бостини – Қуруқ болса отунуң. Бу җаһанниң раһити – Яхши болса хотунуң! – дәп маңа қариди. – Яман болса хотунуң, Ичидидур түтүнүң. Түтәп-түтәп өләрсән, Һеч қалмастин пүтүнүң... – девидим, у қақаһлап күлүп кәтти. Мәнзилгә илдамла йетип бардуқ. Турсун ака ишик алдида бизни күтүп, тамака чекип олтарған екән. «Әзиз меһманлирим мән мусапирни йоқлап кәпту” дәп хошал болуп, ағзи қулиғиға йетәй дәп қалди. Патиһәдин кейин көңли сунуқ ғерип акимиз билән күн патқичә параңлаштуқ. Болупму униң шу күни ейтқан бәзи сөзлири һелиғичә ядимда қалди. У Савут билән мени икки йенида олтарғузувелип, өзиниң хәлиқ қошиғидин икки миңни ятқа билидиғанлиғини, Тейипҗан Илиевниң төрт миң қошақ билидиғанлиғини, Лутпулла Мутәллипниң Или хәлиқ қошақлириниң һәммисини ядқа билидиғанлиғини тәкитләп, “хәлиқ қошақлири түгимәс-ғәзнә. Уни билмәй болмайду. Уйғур классик әдәбиятини оқуп, тәшналиғиңларни қандурмисаңлар, бу узун йолда асқап қалисиләр» дәп несиһәт қилған еди. Савут униң «Мушаврәк» муқамида көптин буян ейтилип келиватқан «Ашна болғин» дегән ғәзилини оқуп беришни сориведи, Турсун акам дәс туруп, тамда есиқлиқ турған дутарни Савутқа тутқузуп, өзи тәмбирни сазлидидә, чаза қуруп олтирип муқамни башлиди. Муқам мәрғули билән түгигән чағда «аһ!» дәп чоңқур тинип, бир һазағичә үн-түнсиз олтирип қалдуқ. Савут пешанисидики тәрини қоляғлиғи билән сүртүп: «Турсун ака, мошу ғәзәлни язған қоллириңға дәрт кәлмисун, бизниң бәхтимизгә сениң өмрүң узун болсун, рәхмәт саңа!», дәп һаяҗанлинип, қой көзлиригә яш алди. Шу күнки олтириш һаятимиздики унтулмас ғенимәт дәм болуп сақлинип қалди. Пешқәдәм устазниң өйидин чиқип келиветип, «Савут, сән уқушмай гезитханида ишләп жүрмигәнсән, адаш? Қолуңда гүлдәк чалғучилиқ һүнириң бар екәнғу, пүтүн вуҗудуң билән киришип, дутар билән сирдишип, шундақ муңлуқ, шундақ қулаққа йеқимлиқ чалисәнкәна. Уйғур театри аңлап қалса, әкетиду җуму...» десәм, «Акаң қариғай дегән...» дәп тохтап қалған еди. Савут әдәбият сепигиму қуруқ һәвәс биләнла әмәс, қәлб әмри билән өзлигини беғишлап киргән еди. Мәшһур шаир Һезим Искәндәровниң илкидә жүрүп, униң отлуқ шеирлириниң тәсиригә учриғанлиғи Савут үчүн күтүлмигән бир амәт болған еди. Униң көп ойлинип, аз йезишлири, язған шеирлиридики пикир билән һиссиятниң гирәлишип кетидиғанлиғи, тилиниң раванлиғи Һезим акиниң шагирти екәнлигини әскә салатти. Уста көрмигән шагирт һәр муқамға йорғилайдиғу, Савут болса, һаятниң синақлиридин өтүп, өзи көзлигән нишанға қарам еғир карвандәк дадил қәдәм басти. Улуқ Абай «Шеир — сөзниң падишаси» дәп, аллиқачан даналиқ билән ейтип болған. Савут болса, «Шеирниң күчи оқтинму күчлүк, оқ йетәлмигән йәргә шеир йетиду, шуңа уни байқап ишлитиш керәк, адаш!» дәйдиған. Өзи болса, сөзигә итаәт қилип, бисатида бар сөз җәвһәрлиридин таллап, чирайлиқ гүлдәстә тизидиған. Савут Искәндәровниң бизгә ялдама болған «Кәчүр мени, диярим» намлиқ ахирқи топлими мону рубаий билән башлиниду. Өзгигә беқинда болуп қалған әл, Тәғдири хорлуқта өтәр һәр мәһәл. Мәһкүмлүк ториға чүшкән бүркүттин У әркин қарғиниң күни миң әвзәл. Дәрһәқиқәт, реаллиқ Савут ейтқандәк әмәсму?! У һәқ гәпни һағдадиға йәткүзүп ейтип, бизни хурсән қилди. Шаир үчүн һәқ гәпни ейтиш шәрт: һәқ гәпни ейтмиған шаир әмәс! Миң яшап аләмдин өтүптәк Луқман, Һә, шундақ һечкимгә бақи әмәс җан. Бир сиқим топа боп ана топраққа, Қошулуп кәтсә тән йоқ еди арман! «Һуббил Вәтән – минәл иман – Вәтәнни сөйүш Иман җүмлисидин» дегән бу айәт Улуқ «Қуръан Кәримдә» бар. Вәтәнни сөйүш иман җүмлисидин болидекән, униңға әмәл қилиш һәрбир мусулманға пәриз һә бойнимизға жүкләнгән пәризни өтәш бизгә қәриз. Һәммидин Вәтән әла болғини үчүн қолумиздин кәлсә, униң үчүн чоңирақ бир иш қилиш борчимиз. Өмримизниң тәңдин-толиси «Йеңи һаят» гезитиниң тәһриратида Савут билән биллә өтти. Бир күни у әтигәндә «уйғурниң улуқ шаири кәлди, орнуңлардин туруңлар!» дәп бөлүмимизгә кирип кәлди. Саламлишиш үчүн орнимиздин турдуқ. У удул мениң йенимға келип, қолумни алдидә, кәң көксигә бесип, чиң қучақлиди. Көзлири қизирип, қапақлири сәл ишшип қапту. «Немә болдуң?» десәм, у, «Немә болаттим, ухлалмидим шу!» деди. – Немигә ухлалмидиң? – Таң атқичә сениң «Уйғурстан» дастаниңни оқуп ухлалмидим. Уни язғичә өзәңмиғу нәччә кечә ухлалмиған болғедиң. Әкәл қолуңни! Сәндәк оғул балини тапқан атаңға рәхмәт. Һәммә дәрдиңни төкүвапсән, көзлигән чоққаңғиму чиқивапсән, болди қил әнди. Буниңдин кейин шеир язма! Шеирни әнди биз йезип мүкчийип кетәйли... – деди. – Сәнму оғул балидәк дәллиң гәпни ейттиң, сениң раст гепиң мениң һадуғумни чиқарди. Мән сән ейтқан әшу бир еғиз иллиқ гәпкә муһтаҗ едим, адаш! Бу ейтқан сөзүңни өмүр бойи унтумаймән!.. – дедим рази болуп. Бир күни чиңқи чүштә идариниң йенидики истираһәт беғида айлинип жүрүп, униңдин соридим: – Савут, чечиңға ақ арилап қапту, шаир болуп әлгә тонулдуң, немигә тартишип жүрисәнкин билмидим, қачан Язғучилар иттипақиға әза болисән? – Улуқ Абайму әза болмиғанғу, у қазақниң улуғи болса, мән уйғурниңкиғу... – дәп чақчаққа айландуруп җавап бәргән еди.. Даналар, өлималар тирикләрниң пат-пат қәбирстанлиққа берип, өлгәнләрниң роһиға атап дуа-тәгбир қилип турушни соваплиқ изгү ишлар дәп һесаплайду. Қәбирстандики сүрлүк сүкүнат «Сәнму җаһанға түрүк болмайсән, келидиған йериң мошу» дегәндәк сехирлиқ сивирлап, һәрқандақ һакавурниңму гедәйгән бешини егиду. Мән йеқинда Заря Востока мәһәллисиниң қәбирстанлиғида қәләмдишим Савутниң муңлуқ қәбригә дуа-тәгбир қилип, кәтким кәлмәй бир һаза олтирип қалдим. Өмүрлүк рәпиқиси Патигүл башлиқ әзиз пәрзәнтлири Гүлназ, Иҗат, Назугум атисиға атап мәрмәрдин хатирә таш қоюпту. Савут улардин рази болғандәк күлүмсирәп турупту. Мәрмәр ташқа оюлған мону бир рубаийи униң бир өмүрбойи ана диярини күйләп өткәнлигигә шаһит болуп турғандәк: Өкүнсәм һәсрәттә Вәтәнни кинәп, Һамақәт биригә яқмиди бу гәп. Җудалиқ дәрди шу һәтта қәбрәмдә – Тил пүтсә, ейтармән: Вәтән, Вәтән дәп... Шундақ бир вәтәнпәрвәр қайтмас оғланниң қәдинас ағинәм болғанлиғи билән пәхирлинимән. Униң бу әрлиги Лутпулла Мутәллипниң қанлиқ җаду алдидики батурлуғини, Абдухалиқ Уйғурниң сүрлүк қиличтин әймәнмәй, «Ачил» нахшисини ейтқан қәһриманлиғини ядимға салди. Сөйүмлүк қәһриманлиримизниң Савуттәк вәтәнпәрвәр избасарлири турғанда, уларни өстүргән улуқ уйғур хәлқиниң дуниядин йоқап кетишигә һәргизму ишәнмәймән. Савуттәк вәтәнпәрвәр шаири бар милләт йоқалмайду... Абдуғопур ҚУТЛУҚ, шаир. Уйғунлуқ вә маһарәт Бир юлтуз асмандин көчүп чүшкәндәк, Сәпәрдә бир пәллә бесип өткәндәк. Һәҗәпму қисқикән бу өмүр чеки, – Бир данә сәрәңгә йенип-өчкәндәк, – дәп, инсан өмүр мәнзилиниң бәкму котилиғиға көйүнүп, уни һәйяманә тил билән изһар қилған шаир вә журналист Савут Искәндәров әшу хәнҗәрниң бисидәк өз өмрини меғизлиқ һәм мәзмунлуқ өткүзүшкә, җаниҗан хәлқигә мүмкинқәдәр көпирәк хизмәт қилишқа, у ейтмиған, ейталмиған, ейтқузмиған жүрәк сөзлирини ейтишқа җүръәт қилалиди. Биз ушбу орунда, сөз новитини мәрһумниң өзигә беришни мунасип көрдуқ. – Миллий маарипимизни җанландуруш имканийитиниң яритилиши, дәвир өзгиришигә мунасивәтлик, кейинки жилларда қолға кәлтүргән утуқлиримизниң бири болуп қалди. Җай-җайларда пәрзәнтлиримизни ана тилида оқутуш даирисиниң кәңийиши, йеңи мәктәпләрниң ечилғанлиғи – әйнә шуниң дәлилидур. Ушбу орунда гәп – Заря Востока мәһәллисидики рус мәктиви тәркивидин уйғур мәктивиниң бөлүнүп чиқиши, униңға хәлқимизниң мунәввәр пәрзәнди Мурат Һәмраевниң наминиң берилиши һәққидә (“Йеңи һаят” 1996-жил, 10-февраль, 6-сан); – Новәттә, 1936-жили Абдулла Абдулин (бу дәвирдә Яркәнт вилайәтлик комитетиниң кативи болған), Абдурахман Камаловниң (театр мудири) иҗадий һәмкарлиғида йезилған «Омақ-Амрақ» драмисини тәйярлап, сәһнигә чиқириш қолға елинип, Исмайил Аюповқа униңдики баш қәһриман роли – Әлахан Султанниң обризини яритиш тапшурулиду. Қазақстан уйғурлириниң һаятидики чоң вақиәләр, йәни уйғур кеңәш әдәбияти асасчилириниң бири – Һезим Искәндәровниң иҗадий-паалийитиниң он жиллиғи, җумһурийәтлик уйғур тили конференцияси дағдуғилиқ өтүватқан мәрасимларға улишип, көплигән уйғур зиялилириниң қатнишиши билән бу драма сәһнидә қоюлиду. Шундақла униңға драмини тәстиқтин өткүзүш үчүн кәлгән мәхсус һөкүмәт комиссияси вәкиллири, атақлиқ язғучи-шаирлар: Сәбит Муқанов, Җамбул Җабаев, қазақ хәлқиниң булбули аталған Күләш Байсейитова қатнишиду. Өз хәлқиниң азатлиғи, әркинлиги үчүн күрәшкән сәрдар Әлахан Султанниң җасуранә қияпитини мәзкүр драмида һаятий әкис әттүрүп берәлигән яш актерниң нами бу қетим кәң миқияста тонулушқа өткән еди... Мақалә муәллипиниң тәкитлишичә, яш артист Исмайил Аюпов сәһнидә Әлахан Султан симасини яратқанлиғи, өзара сөһбәтләрниң биридә: «Уйғурлар дәрт-һәсрәтлик хәлиқ, шуңлашқа уйғурларниң нахша-музыкилиридин муң-зар төкүлүп туриду» дегәнлиги үчүн 1937-жили онжиллиқ сүргүнгә палиниду (қараң: «Йеңи һаят» 1996-жил, 11-сан). – Һәрбир шәхсниң қәдир-қиммити өз лаяқити билән кишилик җәмийәттә тутқан орни, ениғирақ ейтқанда, хәлқи үчүн қилған хизмәтлири билән өлчинип баһалиниду. Кишиләрниң қабилийәт, ихтидари бир хил болмиғинидәк, уларниң йәткән дәриҗисиниңму һәрхил болидиғанлиғи тәбиий. Лекин иҗадийәт, сәнъәт саһасида муваппәқийәтлик пәллисигә көтирилиш үчүн пәқәт истәк, интилишниңла болуши купайә әмәс. У хил шәхсләрдә туғма талант қабилийити болуши шәрт, – дәйду С.Искәндәров истедатлиқ актер Алимҗан Әйсаев тәвәллудиниң 50 жиллиғи мунасивити билән язған «Сәһнидә ипадиләнгән һаят көрүнүшлири» намлиқ мақалисида («Йеңи һаят», 1996-жил, 21-декабрь). Нәқил кәлтүрүлгән үзүндиләрдин көрүнүп турғинидәк, икки әл, икки түзүмни көргән, өзигә хас дуния қариши шәкилләнгән парасәтлик журналист-әдип, әң авал хәлқимизниң мәктәп-маарипи, пән мәдәнийити, әдәбият-сәнъити вә телиққан турмуш-тирикчилигигә зәң салди һәм уларни тәпсилий тәһлил қилған һалда қәләм тәврәтти. Пикримизчә, шаирниң алаһидә бир пәзилити – униң башқилар көрәлмигән бәк назук тәбиий гөзәлликләрни көрәлиши, өзгиләр илға қилалмиған бәкму мәһзун һәм дилраба каинат навалирини аңлалиши вә һечбир адәм тәсәввур етәлмигән илаһи тавушлардин пасаһәтлик сөз җәвһәрлирини җулаландуруп, улардин туйғун тәпәккүр тамчилирини вуҗутқа кәлтүрәлишидидур. Әқил әҗдатлиримизниң: «Гәвһәр ятиду сайда, тонумисаң нә пайда» дейишиму шуниңға ишарә. Мәмтимин ОБУЛҚАСИМОВ, шаир. Дутариға һәсрити җор болған Шаир Савут ака вә униң рәпиқиси Патигүл һәдә билән тонушлуғум буниңдин 33 жил муқәддәм институтни түгитип, Заря Востока мәһәллисидики оттура мәктәпкә ишқа орунлашқинимдин башланған еди. Ата-анам Уйғур наһийәси Ават йезисидин болғачқиму, йә Һезим Искәндәров билән чоң дадам Олалим Мәхсәтов җан ағинә болғанлиғидинму, әйтәвир, Савут ака мениң иҗадийитимни дайим күзитип, көргән йәрдә яхши пикир-инкаслирини айиматти. «Диянәт» топлимим йоруқ көрүш алдида «Уйғур авази» гезитида мәзкүр китавимдин орун алған «Йоллар чақириду» намлиқ поэмамдин парчә берилгәндә, биринчиләрдин болуп йәнила Савут ака өйгә телефон қилип: «Қизка, ярайсиз, давамини қачан оқуймиз?» дәп тәбриклигини һели ядимда. Бүгүн 10-синипқа беғишланған «Уйғур әдәбияти» дәрислигини йезиш җәриянида мән Савут Искәндәровниң шеирийәт алимидә юлтуз кәби чақниған вәтәнпәрвәр шаир Абдухалиқ Уйғурниң һаятиға беғишланған «Зулмәттә йоруған юлтуз» поэмисини тәкрар-тәкрар оқуп, шаирға иллиқ инкасимни билдүрәй десәм, миңларчә әпсус, у йоқ... Шаирниң «Кәчүр мени, диярим» топлимиға йезип қалдурған «Қәләмдаш сиңлим Патигүл! Иҗадимдин жүрәк нәпәсимгә қулақ селип көрүң» дегән қолтамғиси мениң ойлиримни тәғдиргә бойсунуп туғулған жутидин айрилған, елиниң азатлиғини, хәлқиниң әркинлигини бир өмүр кинәп, тәшналиқта яшиған, әлниң қайғусини өз қайғусиға айландурған дәртмән шаирниң шеир мисралириға башлиди. Вәтәнгә болған муһәббәт, иптихар, хәлқиниң тәғдиригә болған ечиниш, арзу-арманлар билән суғирилған «Кәчүр мени, диярим», «Илтиҗа», «Бемарлиғим сири шу», «Дәрди йоқ дәмсән мени» вә башқиму көплигән шеирлирини оқуп, шаирниң җүръитигә қайил болимән. Әдәбиятта “Дәртмән” тәхәллусини таллавалған шаирниң бирқатар шеирлирида, рубаийлирида дутарни дәрт-һәсрәтниң рәмзигә айландурғанлиғи, һис-туйғу, қайнақ сезимларни шаиранә ихчам жуғирип бәргәнлиги ярқин байқилиду. Шаирниң «Дутаримниң сири шу» дегән шеирини оқуғинимда, көз алдимда зор бәстилик, бөдрә чач Савут ака беши йоған муңлуқ дутарини буғулдитип челип, бир өмүр жүрәк-бағрини езип өткән, қәлбигә сиғмиған дәрт-һәсритини шеирға қачилап, пүткүл аләмгә аңлитиватқан қияпәттә гәвдиләнди... Өзи йоқ болсиму, Савут Искәндәров иҗадийитигә қулақ селип, шаирниң жүрәк нәпәси тохтисиму, тәшна қәлбләргә мәнивий озуқ болидиған шеирийәттики нәпәси мәңгү екәнлигигә көз йәткүздүм. Қулиғимға һаман муңлуқ дутариға һәсрити җор болған шаир шеиридики һиҗран күйи аңланмақта... Патигүл МӘХСӘТОВА, шаирә. Мәрипәт чириғини яққанларниң бири Савут Искәндәров 1975-жили Алмута шәһириниң Заря Востока мәһәллисидә ишқа орунлашқинимда көрүп, йеқиндин тонушқан едим. Атақлиқ шаиримиз Һезим Искәндәровниң Савут акиниң чоң дадиси екәнлигини кейинирәк билдим. Яш болғанлиғим үчүнмекин, Савут акиниң иҗадийитидин бехәвәр екәнмән. У чағларда Савут ака уйғур тили вә әдәбияти пәнлиридин дәрис берәтти. Мошу мәһәллидә Савут Искәндәров көрнәклик шаирлиримиз Абдукерим Ғәниев, Илахун Җәлилов билән биллә ишләп, дәсләпки уйғур синиплириниң ечилишиға өз үлүшини қошуп, мәрипәт чириғини яққанларниң бири болди. Уйғур синиплирида оқуватқан 120 оқуғучиниң вә уларниң ата-анилириниң исми-шәрипилирини, аиләвий турмуш әһваллирини наһайити яхши биләтти. Дәсләпки жилларда маңиму иш йүзидә мәслиһәтләрни берип, яр-йөләк болған. Мәктәп коллективи һәм жут ичидиму устаз вә шаир сүпитидә иззәт-һөрмити үстүн еди. Униң һәрбир дәрисидин өз кәспигә болған садақитини рошән байқиғили болатти. Чүнки у дәрис программилирини һәм өтүлидиған барлиқ оқуш китаплирини ядқа биләтти. Шуниң үчүнму мәктәп мәмурийити Савут акидин күндилик иш планини анчә тәләп қилип кәтмәтти. Уйғур тили вә әдәбиятидин муәллим болуп кәлгән яшларға ғәмхорлуқ қилип, уларға дәрис өтүш методикисини үгитиштин һелиқмайдиған. Биз кәсипдаш сүпитидә ака-укидәк қәдинаслардин болуп кәттуқ. 1985-жилниң ахирида Савут ака маңа: «...Укам, мән буниңдин кейин иҗадий ишлар билән шуғуллинай дәп үмүт қиливатимән. Мени «Йеңи һаят» гезитиға мухбирлиққа тәклип қиливатиду. Мениң жутдаш һәм тәңтуш, шаир-язғучи ағинилирим шу йәрдә ишләватиду. Мениң орнумға бу жили оқушни пүтәргән Патигүл Мәхсәтова келиду. Сән буниңға қандақ қарайсән?» дәп сорап қалди. Мән униң иҗадийәт дуниясиниң адими екәнлигини билгәчкә, қарши болмидим. Шундақ қилип, Савут ака өз орниға яш муәллимни елип кәлди. Савут ака көплигән шаир вә язғучиларни мәктәпкә башлап келидиған. У чағларда әдәбият дәриси наһайити қизип кетәтти. У ана тил вә әдәбият бойичә өмәк қуруп, униң ишини җанландурди. Мәктәпкә Һезмәт Абдуллин, Зия Сәмәди, Қуддус Ғоҗамияров, Илия Бәхтия, Қурван Тохтәмов, Җамалидин Босақов, Һезим Бәхниязов, Мөмүн Һәмраев, Маһмут Абдурахманов, Әхмәтҗан Һашири, Турған Тохтәмов, Илахун Җәлилов охшаш язғучи вә шаирлиримиз тәклип қилинип, ата-анилар вә оқуғучиларниң қатнишишида давамлиқ учришишлар өткүзүлүп, әдәбий кәчләр уюштурулатти. Савут Искәндәров башлап бәргән бу ишлар та һазирғичә өз әксини тапмақта. Савут Искәндәров «Йеңи һаят» гезитиға дәсләп мухбир, андин мәдәнийәт бөлүминиң башлиғи лавазимида ишләшкә башлиғанда, униң тинимсиз иҗадий издинишигә кәң йол ечилди. Шуниң нәтиҗисидә шеирдин шеирға, топламдин топламға иҗадий җәһәттин өсүп, әдәбиятимизниң ғоллуқ шаирлириниң сепидин орун алди. Әгәр шаирниң һәрхил жилларда йоруқ көргән «Течлиқ илһамлири», «Түгимәс арман», «Ким күчлүк?», «Ғенимәт дәмләр», «Дәрди йоқ дәмсән мени», «Кәчүр мени, диярим», «Жүрүптимән сәйлә қилип Вәтәнни» қатарлиқ топламлирини көздин кәчүридиған болсақ, бу җәриянниң, һәқиқәтәнму, шундақ болғанлиғиға толуқ көз йәткүзәләймиз. Шаирниң бүгүнки уйғур шеирийитидә асаслиқ орунларни егиләватқан рубаий, ғәзәл, баллада қатарлиқ шеирийәт шәкиллиригә дадиллиқ билән мураҗиәт қилғанлиғини көрүмиз. Абдухалиқ Уйғурға беғишлиған әсәрлири шаир иҗадий издинишлириниң мәһсулидур дәп қараймән. Һәрқандақ қәләм саһиби иҗадиниң қәдир-қиммити мавзулуқ йөнилиши арқилиқ ипадилинидиғанлиғи муқәррәр гәп. Шуни үзүп ейтиш керәкки, бүгүнки уйғур шаир-язғучилириниң һәммисигила охшаш, Савут Искәндәровму һаятиниң та ахирқи дәқиқилиригичә милләткә болған садақитини йоқатмиди. Буни униң һәммә китаплирида дегидәк учришидиған чоңқур ички тәвриниш вә қайнақ һиссият билән йезилған нурғунлиған шеир-рубаийлири рошән дәлилләйду. Шаирниң өзигә «Дәртмән» дәп тәхәллус таллавалғанлиғиму тәсадипи әмәс. Чүнки шаир пүткүл иҗадийити давамида милләтниң қайғу-һәсрити, дәрди билән яшиди. “Буниң билән Савут Искәндәровниң иҗадийити өз миллити мәсилилири биләнла чәклинип қалған” дегән биртәрәплимә хуласә чиқиришқа болмайду, әлвәттә. Шаир умуминсаний проблемилар нуқтәий нәзәридин хәлиқләр достлуғи, течлиқ, сөйгү-муһәббәт, садақәт охшаш мавзуларға мураҗиәт қилип, нурғунлиған һәм һәр җәһәттин мукәммәл әсәрләрни яратти. Мана шуниң үчүнму Савут Искәндәровни уйғур поэзияси тәрәққиятида мунасип из қалдурған көрнәклик шаир вә салаһийәтлик педагог дәп ишәшлик ейтишқа болиду. Музәппәр ЗАЙИТОВ, пешқәдәм устаз.