• Һекайә
  • 06 Наурыз, 2019

Мәнсәп

Әхмәтҗан ИСРАПИЛОВ (Ахири. Беши өткән санларда). Һошуңдин кетип жиқилип ятсаңму, «мәс» болуш керәк дәп пәрваму қилмай өтүп кетиду. Улар чүштә ресторанниң икки кишилик кичик ханисида олтирип, ләззәтлик таам, есил шарапларни ичишти. Шу кечиму Һәйдар Майсариниң йенида қалди. Мана шундин буян баққандәк үч жил өтүп кәтти. Майсарә толуп, бойиға тартип, түнүгүнки мәлидин чечини иккигә өрүп кәлгән қиз бүгүн йенидин өткән әрләр бу яқта турсун, қизларму һәвәс, қизғиниш билән қарайдиған пәригә айланди. Униң кәйнигә чүшкән жигитләрниңму сани йоқ еди. Лекин у икки әркәккила садиқ болуп қаливәрди. Көңли, меһри Имәргә тәәллуқ болса, бәдинини Һәйдарға тәсәддуқ қилди. «Буниң һәммиси вақитчә, – дәп ойлатти қиз. У аяққа тик турувалсунчу, әркәк нәсилликниң талийи униң тапини астида болиду». Һечнәрсә билмигәндәк болувалған Имәрму қизниң үмүтигә техиму май қуюп жүрүвәрди. Ишдашлири, тонушлири үчүн болса, улар икки туққан қериндашлар еди. *** Адәмләрниң тәбиити толиму чигич вә қизиқ. Немишкиду, өзини башқилардин әқиллик санайду. Һәйдарниң хизмити өрләйдиғини һәққидики «сир» Мамут билән униң тағисидин башқа, йәнә бир адәмгә аллиқачан мәлум еди. Бу адәм йәнә мошу Имәр. Қув, әқиллик, шетил жигитниң башқармидиму ишәшлик әл-ағиниси йетип ашиду. Әву үчи таш саниса, Имәр қум санайду. Достлиридин учур елиши биләнла у Мамуттин илгирила «чивисини һимдашқа» киришип кәткән еди. Мәхситигә йәткүзидиған икки қол чоқмиғи тәйяр. Уларниң бири – Имәр башлиқ болған тәғдирдә орунбасарлиқтин үмүт күтүп жүргән Абдул болса, иккинчиси – йеқин келәчәктә өзини әнди йеңи башлиқниң, чин сөйгүсиниң ашниси әмәс, қануний аяли болидиғини ишәнчә артип жүргән Майсарә. Шундақ қилип, бу күнләрдә һәрқайси үч кишидин ибарәт икки топниң арисида ғайиванә күрәш овҗ алмақта еди. Бирақ ахирқиси ғәлибигә йеқинирақ. Чүнки биринчи топ өз риқабәтчисиниң барлиғидин тамамән бехәвәр. Униң үстигә, бир тәрәптә асасий күч ялғуз Мамут болса, қарши тәрәптә һәрбири өз мәнпийитини көзләйдиған, бир-бирини һазирчә явға бәрмәй жүргән, бир идариниң үчөтәк ғоллуқ хадими туратти. Уларниң һәрикити Мамутниңкидин дадил һәм бир қәдәм илгири еди. Бу топниң башчиси болған Имәр сәпдашлириға вәзипиләрни, әһвалға қарап, ениқ вә дәллиң тәхсим қилди. Мәһкимидики көпчиликни тәшкил қилидиған гараждикиләрниң асқақ-чолиғи Абдулға, идаридики аял-қизлар вә Һәйдар билән Мамутниң һәрбир қәдимини күзитиш Майсаригә жүкләнди. Өзи болса, наһийәләрдики мәһсулат тәйярлиғучи һәм экспедиторларни, шундақла башқармидики, кимниң қолтуғи дөң болса, шуниң гепини қилидиған аптаппеләзләрни һөддисигә алди. Бир пайму оқ етилмиғини билән, амма қувлуқ-шумлуқ, бәғәрәзлик, алдаш, пара бериш вә башқиму паскина илләтләргә толуп-ташқан шерин «уруш-җәң» раса әвҗигә чиққан еди. Мана әнди уму аяқлишип, бүгүн-әтә бу күрәшниң ғәлибә вә мәғлуплири ениқлинидиған қәрәлму йәтти. Бу кечә Мамут түзүккинә ухлалмиди. Паһ, униң узақлиғичу! 22-декабрь – календарь бойичила әмәс, адәмләр үчүнму шундақ узаққу? Мамутниң пүтүн һаяти көз алдидин күздә иссиқ яқларға учуп кетидиған қақирилардәк сәп түзүп өтти. Әйни чағларда йүз берип, кейин унтулуп кәткән ишларму хиял көлиниң левигә ләйләпла чиқти. Пәқәт сүвәгә йеқинла көзи уйқиға кәтти. У ғәлитила чүш көрди. Сүп-сүзүк көлдә қолвақ билән үзүп жүргидәк. Товва, немә дегән сүзүк су! Көл астидики ташлар очуқла көрүнәтти. Һәрхил белиқлар сойлап, бир-бирини қоғлап, ойнап жүриду. Асманму сүп-сүзүк. Бир парчә көкүч булут нәқ бешида ләйләп, униң шолиси қолвақниң йенидила үзүп жүрәтти. Шола бир чағда судин суғирилип чиқтидә, җамали айдәк җананға айлинип, униң қаршисиға олтарди. Синчилап қариведи – Майсарә екән. Қолида икки тал палақ. Қиз палақларни тез урушқа башлиди. Қолвақму қирғақтин шундақла тез жирақлимақта еди. У, ахир, Майсаригә көптин бери ейталмай жүргән сөзлирини ейтмақчи болди. Бирақ үлгирәлмиди. Майсарә бирдәмдила аппақ чачлири чугулған, бир ғерич саңгилап кәткән иңиги үстидики мор очақтәк очуқ ағзида икки чиши һиңгирап турған мистан кәмпиргә айландидә, қолидики палақ билән Мамутниң бешиға бирла уруп, қолвақтин алқитивәтти. У «вай, җан» дәп вақиравәтти. – Вуй, әшу җениң чиқип кәткүр дөйүз, – дәп униң билән тәңла вақирап туруп кәткән Үнчәм ерини раса тиллиди. – Йәнә қара бесипту, хотун, кәчүр, – деди Мамут Үнчәмниң қарғишиға пәрваму қилмай. У байиқи дәһшәтлик вақиәниң оңи әмәс, чүши екәнлигидин хошал еди. – Вай, немә бала кәлди? – нериқи өйдин анисиниң һәшләргә кәткән үнидин өй-ичидикиләр түгәл туруп кетишкән еди. – Немә болатти, мону балиңиз мениң билән күндүзи җедәл қилғинини аздәк, кечисиму уйқа бәрмәс болди, – даритти Үнчәм. – Вай, җеним баламәй, мән бүгүн исриқ селип, жит селиветәй. Әрвалар яғсирап қалдимекин, – пай-петәк болатти ана байқуш. – Апа, қойсаңчу йоқ гәпни. Һә, десила жит салимән дәп. Чүшкә немә кирмәйду дәйсән. Һазир немә чүш екәнлигиниму унтуп қалдим, – деди Мамут, аялиға қарап: “Болди, болди. Чейиңни тәйярла. Ишқа меңишим керәк” дедидә, жуюнуш бөлмисигә кирип кәтти. Келин билән қейинана бир-биригә мәнилик қарашқиничә бираз туруштидә, момай адити бойичә нашта тәйярлаш үчүн ашханиға, җуган болса, чала қалған уйқисини қандуруш үчүн йенип өз бөлмисигә қарап маңди. Жуюнуп, таринип, қосиғини тойғузған Мамут кечә Үнчәм дәзмаллап, идитлиқ есип қойған сим-костюм, көйнигини айландуруп көздин кәчүргәндин кейин, алдиримай кийинишкә башлиди. Андин йеп-йеңи галстукни қолиға алдидә, ойлинип туруп қалди. Әсли достниң кониси, кийимниң йеңиси яхши”, дәйдиған. Бирақ шу тапта өзи яхши көридиған, мәйрәм-сорунларда тақайдиған қизил галстуги есигә кәлди. – Үнчәм, һай Үнчә, қизил галстугим нәдә? – дәп вақириди. – Йеңисини чиқирип қойдумғу! У қизил шалдамиға неманчә имрақту бу? – котулдиди аяли. – Чатиғиң болмисун! Нәдә дәватимән? – Қара яхшилап, көзүң тамниң төшүги болмиғандин кейин. – Вақиримисаң балам, маниғу. Ана нәвриси оюнчуқ машинисиға ағамча қилип бағлавәткән қизил галстукни йешип, қоли билән сийпап түзлигәч елип чиқти. – Оввай, йеңисини қадәвәрмидиңму, балам... – Апа, бу аддий галстук әмәс. Өзи қизил болғини билән ақ йоллуқ, – деди Мамут өйдин алдираш чиқип кетиветип. Демисиму, Мамут мошу қизил рәңгә бөләкчә имрақ. У мәктәптә, 3-синипта оқуватқанда әлачи оқуғучилар қатарида мәйдисигә пролетариат даһисиниң бала вақтидики, йәни кичиккинә Ульяновниң рәсми бар, бәш юлтузлуқ қип-қизил төшбәлгү қадап қоюшқан. Шу қетим дадиси «Мана, чоң болди дегән мошу, балам» дәп оғлиға қип-қизил велосипед һәдийә қилған еди. Башланғучни пүтирип, 5-синипта оқуватқанда у пионерлар сепигә қобул қилинди. Бойниға пәрәңдәк қип-қизил галстук асти. Көп өтмәй униң гөдәк қәлби һаяҗанда тепирлашқа башлиған еди. У алдидики партида олтарған қизил бантик таққан синипдаш қизни көрсә, өзини йоқитип қойидиған қилиқ чиқарди. У онинчи синипта оқуватқанда, дәристә үлгирими начар болғанлиқтин, башқа балилардин сәл кичигирәк болсиму, комсомол сепигә қобул қилинди. Шу қетим һелиқи қизил бантик тақайдиған қиз «тәбрикләймән» дәп униң қолини дәсләпки қетим тутуп, қисип қойди. Бу қетимму мәйдисигә йәнә қизил бәлгү қадиди. Униңдин әнди гөдәк Ульянов әмәс, қәдимки чоң, һәқиқий даһи Ленинниң симаси қарап туратти. У шофер болуп ишләватқан жиллириму талай рәт планини ашуруп орунлиғини үчүн «Социалистик мусабиқә ғалиби» дегән үчбулуңлуқ вымпель-соғиларни алди. Уларниң рәңгиму қип-қизил еди. Кейин у тәйярлиғучи, андин экспедитор болуп ишләп жүргән күнлириниң биридә тағиси уни чақиривелип, вәсийәт қилди: – Сән партиягә өтүвал. Оқушуңму пүтәй дәп қалди. Әтә-өгүн пайдиси бар. Йә, өй көрмәй, йезиму-йеза қатирап жүриверәмсән? Шуниңдин кейин дәрһал коммунистлар партияси сепигә өтти. Шу қетим уни дәсләп тәбриклигән тағиси әшу қизил галстукни соға қилған еди. У йәнила қип-қизил, сиртида баяқи Ленин бовайниң рәсми бар партбилетини көзиниң қаричуғидәк сақлап жүргини нәвақ. Һә, бу «амәтлик» қизил рәңгә мунасивити бир ишлар чачтин тола. Оқушни пүтиридиған жили йезидики тамиридин тум қизил болмисиму қизғуч, тулумдәк қулунни сетивелип, соқумни деканға шуңғутувәтти. Нәтиҗидә «Қизил» дипломлуқ мутәхәссис болдидә, көп өтмәйла орунбасар лавазимиға көтирилди. Шу чағдин етиварән, «ақни» ағзиға алмас болди. Бу, биртәрәптин, хизмити вә абройиғиму мунасип әмәс еди. У пәқәтла қиммәт қизил шарапларни, болупму коньякнила истимал қилатти. «Қизилға» мунасивәтлик йәнә бир мөҗүзә йүз бәргинини унтуш әсла мүмкин әмәс. Шу жиллири пәқәт даңлиқ, атиғи йәр яридиған адәмләрниңму қоли йәтмәйдиған, йетиш үчүн жиллап новәттә туридиған «06» маркилиқ «ВАЗ» йеник автомашинини сетивалди. Йәттә миң рубль қип-қизил ахчини нәқ санап бәрди. Товва, мундақму болидекән! Әшу Жигулиниңму рәңги... қизил еди. Мамут әнди бир Яратқучи күчниң барлиғиға мутлақ ишәнди. Уни қоғдап, пәрвиш қилип жүргән периштәси бар екән! У периштә көзгә көрүнмәйду. Лекин униң әңли җәзмән қизил. Бу муқәддәс рәң Мамутниң бой тумари, әңгүштәригә айланди. У мошу қизил рәңгә чоқунуп, мәдәт тиләп, сиғинип, һәмдә сәҗдә қилип яшар еди. *** Қизил “Жигули” идарә алдиға тохтиди. Мамут алдиримай машинидин чүшти. Бүгүн һойла сүпиридиған Әкрәм көрүнмәйду. Ишини пүтирип кетип қалса керәк. Күндә аччиқ махоркисини сеситип, «өшкә путини» чишләп алдиға чиқидиған Һевул бовайму йоқ. У уттур кабинетиға кирип кәтти. Қелин әлтир чапини билән қундуз терисидин тикилгән қулақчисини кийимилғучқа илип қоюп, деризидин сиртқа қариди. Аппақ қар алдиримай, ләпилдәп, еринип йәргә чүшүвататти. «Һәҗәп, қар қизил болмайдекинә» дәп ойлидидә, күлүп кәтти. «Товва, растинла, қизилға сезик боп қалмиғандимән». Андин иш үстилигә олтирип, түнүгүнки тизимни қолға алди. Йүздин ошуқ ишчи-хадимларниң онға йеқиниғила соал бәлгүси қоюлған еди. Қалғини, униң пәрәзичә, өзиниң адәмлири. «Һә, буларниң кари чағлиқ. Пор көтәктәк өрүветимән» дәп пичирлап қойди. Саатиға қариди. Он минут кам он. Һә, он минуттин кейин мәһкимә ишчи-хадимлириниң умумий жиғини башлиниду. Мәҗлисниң күн тәртиви Мамутқа бәш қолдәк аян. Биринчи мәсилә – Һәйдар Надировични узитиш, иккинчиси – орниға йеңи башлиқ сайлаш. Қандақ боларкин? Һәр һалда, уни намәлум әндишә беарам қилатти. Мамут бираз ойландидә, үстилиниң әң төвәнки тартмисини авайлап ачтидә, униң кәйни булуңиға тиқип қойған сейфниң йоған ачқучини чиқарди. Сейфтин дуниядики җими байлиқлардинму қиммәт әңгүштәрини, папкисини алди. Орниға олтирип, уни авайлап ачтидә, даңқетип туруп қалди. Қәғәз-һөҗҗәтләрниң үстидила йоған, басма һәрипләр билән йезилған хәт ятатти. У алдираш хәтни оқуди. – «...Һәй, мәккар, силиқ чокан, – дәп башлинипту хәт. – Сән бүгүн мудирлиқтин өз ихтияриң билән ваз кечисән! Болмиса, мону «папкаңдики» һөҗҗәтләрниң көчәрмиси прокурорниң алдида ятидиған болиду!..». Мамут алдираш папка ичидин чиққан қәғәзләргә көз жүгәртти. Уларда Мамут Савутовниң 15 жилдин өзгә «билип-билмәй» қилған-әткәнлириниң һәммиси дегидәк тәл-төкүз намайән еди. Қан қисми өрләп, кәйнигә тириңңидә учуп кәтти. Чирайи қип-қизил болуп, бойнидики қизил галстукқа уйқашқан һалда өзини ташлап оңдисиға ятқан Мамутни көргәндә, уни жиғинға чақирғили киргән Майсариниң аччиқ үни жиғин залида олтарғанларниму чөчүтүвәтти... Хатимә Мән бу вақиәни тонушумға сөзләп бәргинимдә, у бешини чайқап, мундақ дегән еди: «Һәй, биз хам сүт әмгән бәндиләрәй. Бирақ, биләмсән, маңа әшу адәмләрниң бир қилиғи, йәни паалийәтчанлиғи бәкму яқти. Мабада, улар әшу әқил-идриги, тапқурлуғи вә тиришчанлиғини яхши ишлар үчүн сәрип қилса, қандақ яхши болар еди, һә! Әң болмиғанда, әшу кичиккинә Вәтини болмиш аилисидә болсиму бәхтияр, хошал-хорам, шат яшимасмеди!..».

187 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы