• “Мәнму уйғур мәктивини таллидим”
• 13 Наурыз, 2019

«Келиңлар, достлар, көлгә барайли...»

Қазақстан Композиторлар иттипақиниң әзаси, көрнәклик композитор Исмайилҗан Исаевниң дәсләпки нахшиси әйнә шундақ башлиниду. «Бу нахша қандақ барлиққа кәлди? Уйғур мәктәплиридә немишкә балиларға беғишланған уйғурчә нахшилар йоқ?» дегән соаллар униңға мәктәп партисидила арам бәрмигән екән. Исмайилҗан Исаев 1936-жили Уйғур наһийәсиниң Ават йезисида туғулди. Башланғучни Аватта оқуп, андин Ақсу оттура мәктивигә йөткилиду. Онинчи синипни Чонҗа йезисида пүтириду. – Балилиғимда тартқан җапа-мәшәқәтләрни әскә алсам, көзлиримгә яшқа келиду, – дәйду Исмайилҗан ака. – Чүнки мениң балилиғим Улуқ Вәтән уруши жиллириға тоғра кәлди. Мәктәптин-мәктәпкә йөткилишимгиму шу сәвәп болса керәк. Учимизға кийгидәк кийим йоқ. Мәктәптики шараит униңдинму начар еди. Қәләм тапсақ – қәғәз, қәғәз тапсақ қәләм йоқ. Қолумизға бир гезитлар чүшүп қалатти. Амалниң йоқидин шуниң бош йәрлиригә язаттуқ. Синиплар соғ. Униңдики пәшкә отунни өйдин әкелип қалаттуқ. Қосиғимиз ач. Бир парчә нанға зар болған күнләрни әслигүм кәлмәйду. Шуңлашқа һазир йәрдә нанниң угиғини көрсәм, җеним шеқирап, уни теривелишкә алдираймән. Балилиримға, нәврилиримгә нанниң қәдри һәққидә сөзләп беримән. Уларму маңа охшаш нанни қәдирләйду. Нәврилиримниң йәрдики нанниң угақлирини жиғиватқинини талай қетим көрдүм. Һазир сизниң уйғур мәктиви һәққидики соаллириңиздин кейин ойлинип қалдим. Мошуму шу уйғур мәктивиниң тәсири. Ғәйри тилда оқуватқан бәзи балиларни көрүватимизғу. Нанниң угиғини, алдиға чиқип қалсаң, көрсә саламлашмай, «үсүп» өтүп кетидиғанларму бар. Мән икки оғул, үч қиз тәрбийиләп қатарға қоштум. Башта икки пәрзәндимни русчә бағчиға берип, андин уйғур мәктивигә апардим. Уйғур тилидики бағчилар болмиғанлиқтин, уму балиниң тилини «калләкләштүрүветидекән». Кейинки балилиримни уттур уйғур мәктивигила бәрдим. Он икки нәврәм, бир чәврәм бар. Нәврилиримму өз ана тилида билим алиду. Бәзидә тәңтушлирим, ини-сиңиллар билән уйғур мәктивиниң келәчиги һәққидә талишип, муһакимигә чүшүп кетимиз. Бу йәрдә талишидиған һеч нәрсә йоқ. Мениңчә, уйғур мәктиви – уйғур хәлқиниң келәчиги. Тили йоқ милләтниң өзиму йоқ. Ана тилимизниң келәчигини ойлисам, кечилири уйқум қечип кетиду. Бизниң қолумиздин келидиғини, шу уйғур мәктәплири арқилиқ милләтни сақлап қелиш. Қуруқ қиқас билән жираққа бармаймиз. Униңдин көрә пайдилиқ оқәт қилайли. Уйғурчә оқуған балиниң келәчиги болиду. Мән униңға чоқум ишинимән. Исмайилҗан ака мәктәпни пүтирип, Алмутидики П. Чайковский намидики музыкилиқ училещиға оқушқа чүшиду. Уни муваппәқийәтлик тамамлап, йолланма билән Җамбул вилайитигә ишқа кетиду. – Кишиниң жутида жүрүп, ана тилимни унтуп кетишим мүмкин еди, – дәйду композитор. – Амма мениң тилимни шу вақитта йеңидин йоруқ көргән «Коммунизм туғи» гезити сақлап қалди. Шу гезитни оқуш арқилиқ тилимни сақлапла қалмай, техиму бейитиш имканийитигә ериштим. 1962-жили И.Исаев Алмутиға қайтип келип, Қурманғазы намидики консерваториядә тәһсил көриду. Шуниңдин кейин у өзи билим алған училищеда вә һазир өзи яшаватқан Алмута шәһириниң «Достлуқ» мәһәллисидики уйғур мәктивидә устазлиқ қилиду. Көплигән балилар нахшилирини иҗат қилип, кәлгүси әвлатқа қалдурған көрнәклик уйғур композиторлириниң бири.