• Һекайә
• 19 Наурыз, 2019

Кепинәк

Қасим бовай бүгүн кечиму ухлалмиди. Иккинчи қәвәттики пәтиргә икки оғли билән һелиқи җуган көчүп кәлгәндин бери, униң арами қачқан. Мана һазирму у саявандин шәһәрниң кечилик мәнзирисини күзәткәч, төрт жилдин буян өзини уйқидин безар қилип келиватқан әшу хошниси һәққидә ойлимақта. «Кониларниң «Өй сетивалғичә, хошна сетивал», дегән гәплири интайин тоғра екәндә. Бу гезәндә дәсләп бәкму мулайим мәзлумдәк көрүнүведи. Әҗдатларниң «Жугачниң мүңгүзи ичидә» дегән нәқилиниң дурус екәнлигигә йәнә бир қетим көз йәткүздүм. Қериғанда пешанәмгә пүтүлүп қалғинини қаримамдиған бу пешкәлниң. Я рәббим, бала-чақа, нәврилиримни мундақ әхлақсиз бузуқларниң тәсиридин өзәң сақла!». Таң сүзүлүп келиватиду. Неон чирақлири әтрапни шу қәдәр йорутуп тураттики, һәтта саяванларниң астиға қоюлған машиниларниң номерлири ениқ көрүнәтти. Қәйәрдиду тохтимай чирилдаватқан чекәткиләрниң авазлирини сәһәр сәлкини жирақ-жирақларға елип кәтмәктә. Қасим бовай саяванниң қия очуқ ишигидин бөлмигә нәзәр ташлиди. Момийи Айшәм сүт уйқида. Нериқи бөлмидики қош гезәк нәврилири – алий мәктәпниң студентлири – Зоһра билән Фатиманиң пушулдиши ашкарә аңлиниду. «Товва, – йәнә хиялға берилди Қасим бовай. – Йәтмишниң йәттисигә келип, илгири-кейин мундақ ишларни көрүп бақмаптимән. Йеши хелигә берип қалған, һаятий тәҗрибә топлиған Дилдар уйғур қизлириға хас иппәт-номус, шәрми-һая дегәнләрни мутлақ билмәйдекәндә. Немә дегән шәрмәндичилик. Я Аллаһ! Қутлуқ өйүмдин ташқири». Униң әндишиси бекар әмәс. Мону нәврилири ресидә болуп қалди. Уларму йеңи хошниси – һаясиз чоканниң қилиқлирини көрүп жүриду. «Өрүк өрүкни көрүп ала бопту» дегәндәк, нәврилириниңму әтә-өгүн шундақ бәччиғәрләрдин болмаслиғиға ким кепил? Бовай уссиди болғай, шәпә чиқармай меңип, һашқинға кирди. Музлатқудин алма шәрбитини елип, бирнәччә жутум ичтидә, чоңқур уһ тартти. Юмшақ орундуққа олтирип, йәнила баш-ахири йоқ хиялларға патти. Адәттә, мундақ чағларда Айшәм һәдә уни җемиләп: – Сизниң немә кариңиз у чокан билән. Һәрким қилса, өзигә қилиду. У җугайнимәк сизниң кимиңизди шунчивала сәпрайиңиз өрләйдиған? Җүрүң, яхшиси, арам елиң”, – дәтти. Бовай болса, “Қизиқкәнсән, момай. Балилирини өйгә солап қоюп, әтидин кәч киргичә әйши-ишрәттә жүргән бу чоканниң әхлақсизлиғиға қандақ терикмәйсән. Әву икки наресидиниң қосиғи бир күн ач болса, бир күн тоқ. Мундақ бағри таш неҗисни қандақму ана дегили болсун. Ишләйдиған мәктиви өйидин бир ғерич йәрдә. Арилиқта өйигә кирип, балилириниң һалидин хәвәр елишқа болаттиғу. Ундақ муәллим оқуғучиларға қандақ тәрбийә бәрсун? Авал пәрзәнтлиригә қанитини йейивалсун”. Бурун бовай билән момайниң арисида бу хилдики параңлар пат-пат болуп туратти. Йолдишиға сөзини өткүзәлмигән Айшәм һәдә кейинки чағларда «пәрвайим пәләк» дәп, бу мавзуға гәп ечилса, сөзни башқа яққа бурашқа тиришидиған болувалди. Қасим бовай һәр күни саатлап ишик алдидики бәлдиңдә олтириду. Ким қайси пәтирдә туриду, немә билән шуғуллиниду, хошнилириниң, һәтта чоң йолниң у қанитида туридиғанларниң исми-җисми – һәммиси мөтивәргә бәш қолдәк аян. Навада бу йәрдә бирәр йочун киши пәйда болуп қалса, жипидин жиңнисиғичә сорайдиған адитиму бар. Шуңа уни тәңтуш хошнилири «Коля тәргәвчи» дәп атишиду. Дилдар бу йәргә көчүп келип, бирнәччә күн өткәндин кейин, ишик алдида униң тунҗа оғлини учритип қалған Қасим бовай уни гәпкә тартти. – Балам, исмиң ким? – Азат. – Нәччинчи синипта оқуйсән? – Бәшинчи. – Оқушуң яхшиму? – Икки пәндин үчүм бар, бова, тиришип, кейинки чарәктә зәрбидар болай дәймән. – Барикалла, оғлум! Яхши оқуп, пухта билим алған бала чоқум арминиға йетиду. Ярамлиқ әзимәтләрдин бол! Укаң нәччә яшта? – Укам төрт яшта. Исми – Музат. – Мән сениңдин укаңниң исмини соримидимғу. – Бәрибир сорайсиз, шуңа бирақла дәветәй дедим. – Һашқалла, оғлум! Хелә зерәк бала екәнсән. Апаң, укаң үчиңлар турамсиләр? – Һә. – Апаң нәччидә? – Қириқ үчтә. – Дадаңчу? Дадаң нәдә? – Ата-анам аҗришип кәткән, бова. Дадам бизгә мошу пәтирни елип бәргән. – Бопту, балам, бар, укаңға убдан қара, – деди балиниң көңлигә азар бәргүси кәлмигән Қасим бовай. Шуниңдин бери аридин төрт жил өтүп кәтти. Дилдарниң балилириму чоң болуп, әсқетип қалди. Амма бу жиллар ичидә Қасим бовай күрмиң қетим «товва» дәп, яқисини тутти. Һәммә нәрсә әшу күни башланди. Мөтивәр, адәттикидәк, бәлдиңдә олтиратти. Қириқ бәш – қириқ алтә яшлардики бир киши ишикниң ечилишини күтүп, подъезд алдида хелә узақ туруп қалди. – Сиз бирини издәмсиз? – сориди тақити тақ болған бовай. – Маңа 19-пәтир керәкти. – Туққан йоқлап кәпсиздә? – Ундақ десәм йәнә болмас. Тонуш аялға бир иш билән келиведим. – У аялниң исми барду? – Бар. Дилдар. – Тоғра, 19-пәтирдә икки оғли билән “Дилдар” исимлиқ аял туриду. Һазир мән ачқучум билән подъездниң ишигини ечип беримән, амма сиз машиниңизни сәл нериға тохтитиң. Натонуш киши машинисини от алдуруп, бовай көрсәткән йәргә тохтатти. – Исмиңиз ким? – адити бойичә сүрүштә қилишқа башлиди Қасим бовай. – Меһирдин. – Қәйәрдин сораймиз? – «Айнабулақтин» – Мана тонушупму үлгәрдуқ, Меһирдин. Қени, җүрүң, мән сизгә ишикни ечип берәй. Шу күндин етиварән Қасим бовай Меһирдинни пат-пат учритидиған болди. Меһирдиндин бурун бу пәтиргә келип, бәзидә новәтлишип қонуп жүргән жигитләрниң айиғи тартилди әнди. Мойсәпит: «Бу адәмләр кәлгәндә, Дилдар балилирини нәгә апириветидекинә?» дәп тиңирқап жүргәнди. Өзини узундин бери беарам қилип келиватқан бу соалға йеқинда җавап тапти. Бурнакүн мәктәптин қайтип келиватқан Азатни учритип қелип сориди: – Дәм елиш күнлири задила көрмәймәнғу сени, балам? – Бова, шәнбә-йәкшәнбини мән асасән дадамниң йенида өткүзимән. Мәйрәмләр билән тәтилләрдә укамниму еливалимиз. – Шундақ дегин, оғлум. Демәк, дәм елиш күнлири Музат укаң апаң билән қалидекәндә? – Һә. Азат көздин ғайип болуши билән Қасим бовай әсәбийләшти. Яқисини тутуп, азаплиқ товлиди: «Меһманлирини» балисиға ким дәп тонуштуруватқанду бу хотун? Вуй, номуссиз! Җинсий еһтияҗини қандуруш үчүн өз пуштидин бәзгән лалма! Ләнәт тәккүр кепинәк!». Аридин анчә вақит өтмәй, Қасим бовай Дилдарниң йәнә бир «меһмини» билән тонушти. Бир күни мөтивәрниң сөйүмлүк бәлдиңиниң йениға бир машина топа-чаң тозутуп, шиддәт билән келип тохтиди. Машинидин оттуздин әндила ашқан шалаң бурутлуқ, тоғриси мөшүк бурут, бойи хелила егиз бир жигит чүшти. У подъездға йеқинлишишиға, худди бирси униң келишини күтүватқандәк, ишик ечилип, Дилдарниң қариси көрүнди. У Қасим бовай билән бешини лиңшитип көрүшкән болдидә, һелиқи жигитни әгәштүрүп кирип кәтти. «Абла! Бу ким болди? Новәттики ойнишиму йә? Бәс! «Гуман иманни қачуриду» дәп, көргәнла адәмдин шүбһилинивәрмә, қери қахваш. Буларниң яш пәрқи хелә барлиғи көзгә ташлинип турмамду. Әву мөшүк бурут мону җугайнимәктин кам дегәндә он нәччә яш кичик турса, немә дәп билҗирлаватимән. Анисидәк хотунни ашна қилмас әнди», өзигә-өзи рәддийә бәрди Қасим бовай. Әлмисақтин бери яшинип қалғанлар кам ухлайду. Буниңдин Қасим бовайму истисна әмәс. Түн пәрдиси сүзүлүп, Қуяш өзиниң қизил шәпәқлирини җаһанға тәкши чечишқа башлиши билән, Қасим бовай сөйүмлүк бәлдиңигә алдирайду. Бүгүнму бамдатни өтәп болуп, нашта қиливалған мөтивәр бәлдиңдин орун алди. Пәтирләрдин бирләп-иккиләп адәмләр чиқишип, нәләргиду кетишиватиду. Һә, Қасим бовай болсизә, худди постта турған һошияр җесәкчидәк, әтрапни диққәт билән күзәтмәктә. Бир чағда подъездниң ишиги ечилип, бир-бирини ялаштуруп, мөшүк бурут билән Дилдар чиқип кәлди. Мундақ чағларда тили қичишип, җәзмән гәп башлайдиған мөтивәр һазир таңга чишләвалғандәк җим. Һәтта у әву иккисини көрмигәнгә селивалди. Бовайниң тәтүр қарап олтарғиниға Дилдар хуш. «Уһ! Мону дәллиниң бизни көрмигини зәп яхши болдидә», йеник нәпәс алди у. Дилдар чөшүрини хам саниған еди, әлвәттә. Қасим бовай һәммини көрди. Әнди у һәммини билиду. «Алдимаққа кичик бала яхши, худа урсун қахвашни». «Мөшүк бурутниң йәнә қәйәрлирини ялаштуридекин бу һарсиз? Бир һесапта мону накәсләрни көрмигәнгә селивалғиним яхши болди». Мөтивәр йәнә бир таңни аппақ атқузди. Униң уйқисини оғрилиған кишиниң көңлигә аллиқандақ вәһимә селип, тәшвишлик һувлиған ишт яки миявлиған мөшүк әмәс. Яқ! Йоғуси! Уни кечичә беарам қилған үчинчи қәвәттики 19-пәтирдин аңланған қаһ-қаһлашлар, каравәтниң ғичирлашлири билән Дилдарниң һөзүрлинип вақирашлири еди. «Балиларни дадиси елип кетиптудә» дәп ойлиди Қасим бовай. «Болмиса һашқин билән ятақ өйдин ибарәт кичик-кичик икки бөлмидә мунчилик әркинчилик йоқти уларға». – Дадиси, җүрүң, чай ичимиз, – саявандин Айшәм һәдиниң авази аңланди. Қасим бовай момийи билән алдиримай нашта қилғандин кейин, диванға қиңғайди. Гезит, журналларни варақлаветип, көзлири илинип кәтти. Бир чағда қулиғиға қәйәрдинду жирақ бир йәрдин чиққан аваз киргәндәк болди. «Момай телевизор көрүватса керәк», дәп җәзимлигән мөтивәр оң биқиниға өрүлүп ятти. Амма һелиқи аваз йәнә аңланди. Бу балиниң жиғиси еди. Қасим бовай уйқилиқ көзлирини ечип, орнидин турди. Хаталашмапту. Жиға, тоғриси зарлиқ нида, Дилдарниң пәтиридин чиқивататти. «Демәк, түнүгүн мону бузуқ ләззәтлинип ятқанда, Музат өйдә екәндә. Тфу! Күнләрниң биридә хорланған балилириңниң көз йеши тутидиғу сени ахир». Қасим бовай ойлирини түгәткичә, жиға тохтиди. Йәлкисидики бир тағар жүкни ташлавәткәндәк, йеник һис қилди өзини. Лекин аридин көп өтмәй, жиға йәнә аңланди. Қасим бовайниң қуйқа чачлири тик туруп кәтти. Бу қетимқи жиға алдинқилиридин хелила қаттиқ еди. Бала жиғла-жиғла телиқип қалди болғай, бир чағда җимиди. «Ухлап қалса керәк, пәрәз қилди бовай. – Бәлдиңгә чиқай. Яки мәктәпкә кирип бақайму? Лекин униңдин немә пайда? Дилдар ақ машиниға олтирип кәткинини өз көзүм билән көрдүм. Немила болмисун, чиқип, ишикни күзитәй...». Бовайниң һәрикитидин һеч нәтиҗә чиқмиди. Қараңғу чүшүвататти. Қасим бовай әндила орнидин турушқа тәмшәлгәндә, арқа тәрәптә аяқ тивиши аңланди. Азат екән. – Һәй, балам, нәдә жүрисән? Укаң бүгүн әтигәндин бери өйдә ялғуз, – деди Қасим бовай Азатниң салимини илик алмай. – Бова, мән баскетболдин башқа шәһәргә мусабиқигә кәткәндим. Вокзалда дадам күтүвелип, мана һазир өйгә йәткүзүп қойди. – Өйниң ачқучи барма? – Бар. – Ундақта, өйүңгә жүгәр. Укаң жүрәк алди болуп кәтти тайлиқ... Өйгә киргән Қасим бовай кәчки ғизаға олтарди. – Маву Дилдар дегән билән бирнәччә қетим гәпләшкәндим. Сөз өтмәйдиған таза қағдалма немикәндә. Бир күни: «Кичик оғлуңиз бир күн кәчкичә ачтин-ач олтардиғу» десәм: «Бүгүн шәһәр мәркизидә бир жиғин өткәнди, шу йәрдин келишим мошу» десә, бирдә: «Мәлигә нәзиргә барғандим, йолда машина бузулуп, кечикип қалдим» дәйду. «Машина бузулуп қалдиму, йә өзәң бузулдиңму?» дегүм бар еди. Амма демидим. Айидим. Бүгүн болсизә, қиливатқини мону. – Ов-ваш, йәнә шу гәпма! – Аниси, қағҗирап кәткән йәргә су керәк болғандәк, ишрәтханидин чиқмайдиған, раһәт-парағәт үчүнла яшайдиған, болупму мону Дилдар охшаш миллитиниң муқәддәс урпи-адәт, әнъәнилирини дәпсәндә қиливатқан мәхлуқларға бөшүккә бөләнгәндин башлап тәрбийә бериш лазим. Яхши тәрбийә көргән, убдан оқуған, рәсим-йосунлиримизға қәтъий риайә қилидиған пәрзәнтләрни йетиштүргән милләт муқәррәр ронақ тапиду. Оюн-тамашидин нери болуп, шәрми-һаяға интилғанларниң қәлби бостанлиққа айлинип, риваҗлиниду. Хәлқини сөйүш, иппәт-номуслуқ болуш қуруқ гәп билән әмәс, һәрбир ата-аниниң балилирини оқутуп, ярамлиқ адәм қилип тәрбийилиши арқилиқ әмәлгә ашиду. Дилдар дегән гезәндиниң ата-аниси, демәк, униңға яхши тәрбийә берәлмигән. Униң әву икки оғли ана меһригә тоймай өтүватқини әләм қилиду әмәсму. Айшәм һәдә йолдишиниң бу һәққаний сөзлиригә етираз билдүрәлмиди. Җими һаяти муәллимлик қилиш билән өткән Қасим бовай әтиси Дилдар билән йәнә бир қетим сөзлишип көрмәкчи болди. Бирақ бу нийитидин дәрру ялтайди. Бу бәздин һечнемә чиқмайдиғанлиғини чүшәнди. Шундиму өзи үгәнгән бәлдиңдә олтирип, ич пушуғини чиқириш үчүн талаға маңди. Бовай өз бәлдиңидә олтирип, пат-пат муңдишидиған хошнилирини күтти. Бирақ һечким көрүнмиди. Шуан нерида тонуш машина тохтап, униңдин һелиқи мөшүк бурут чүшти. Жигит бовайни көрмигәнгә селип өтүп кетиватқанда, тақити түгигән мөтивәр уни тохтитивалди. – Һәй, балам, бу яққа кәлгинә. Дадаңдәк, бәлкимба, дадаңдинму чоң кишигә салам қилмай, үсүп өтүп кетип барғиниңни қара. – Байқимай қаптимән, – қопаллиқ билән һеҗайди мөшүк бурут. – Хош, қени, тонушайли. Исмиң ким? – Меһирдин. – Әстәхпурулла! Чақчақ қилма. – Қасим бовай аң-таң. «Товва, бу моху сапла Меһирдин атлиқлар биләнла көңүл көтирәмдекинә? Әву кирпиниңму исми Меһирдинғу...». – Чақчақ қиливатқиним йоқ. Меһирдин мениң исмим, – тәкрарлиди мөшүк бурут. – Шундақ дә. Қәйәрликсән? Дадаңниң исми ким? Бәлки, тонармән. – «Ақсайдин». Дадамниң исми – Халмурат. – Хелә күндин бери бу йәрдә қанат сөрәп қалдиңғу, ука? Меһирдин, әтималим, мөтивәрниң ахирқи сөзлирини чүшәнмиди болғай, зуван сүрмәй, өй тәрәпкә қәдәм ташлиди. Шу мәһәл ишик ечилди, лекин һечким көрүнмиди. Меһирдинниң қариси жүтүши билән, Қасим бовайму орнидин туруп, өйигә кирип кәтмәкчи болуп, подъездниң ишигини ачти. Вай, шәрмәндә! Дилдар өзини билмигән һалда мөшүк бурутни қучақлап, ялаштурувататти. – Һәй, номуссиз әрсирәп кәткән тоймас хотун! Тақәт қилалмидиңма, мәхлуқ! Сениң һайвандин немә пәрқиң бар! Бәлки һайван сәнләрдин яхширақ. Өйүңгә киришип, немә қилишсаң қилишмамсән! – териккинидин пүтүн әзайи титирәп кәтти Қасим бовайниң. Әву икки һарсиз дәрру көздин жүтти. Пешанисидин бужжидә соғ тәр чиққан мөтивәр хелә вақитқичә өзигә келәлмәй, еғир хурсинип, мәхсәтсиз һалда у бөлмидин бу бөлмигә меңип жүрди. У һелидин-һели чоңқур уһ тартатти. «Сениңдәк һаясизни туққан анаңға миң ләнәт! Тәрбийә берәлмигән атаң дозақ отида көйгәй! Саңиму ләнәт, чекидин ашқан һазазул!». Бовайниң чекә томурлири көпүп кәтти. Нәврилири Зоһра билән Фатима бовисини йөләп, каравәткә ятқузуп, дора бәрди. Әтиси өзини хелә убдан һис қилған бовай бәлдиңдә олтарған тәңтушлириниң қешиға алдириди. – Хәйирлик күн! Яхши турдуңларму? Қасим бовай бу тонуш авазни аңлап дәрру қариведи, төрт яшлардики бир балини йетиләвалған Меһирдин бәлдиңгә йеқинлишип қапту. – Биз, қериларни, немә дәйсән, ука, туруп ағрип қалимиз, турупла яхши болуп қалимиз. Өзәңчу? Өзәңниң әһвали қандақ? – деди Қасим бовай қизил “Аудиниң” ғоҗайинини сәнләшкә өтүп. – Хошниңиз Дилдар ярдәмлишивәт, дәп телефон қилған екән. Нәврәмни әгәштүрүп йетип кәлдим, Қасимка. – Нәврәңни аялиңға ташлап қойсаң болматтиму? – Осмақчилиди бовай. – Аялим чәт әлдә. Хелә болди. Немә дәйсиз, йәнә шу җан беқишниң койи. – Пат-пат Дилдарниңкидә қонуп жүргиниңни көрүп, сени бойдақмекин дәптимән техи. – Дилдар маңа: «Йенимда ярдәм бәргидәк һечкимим йоқ. Бир иним мәлидә. Йәнә бири шәһәрдә турғини билән, задила вақти йоқ. Сиңлимниң оқити өзигә йетип-ашиду», дәп маңа мураҗиәт қилиду. Шуңа бу йәргә чапсан-чапсан келип туримән. «Қалтис бахши екән бу. Бир әмәс, бирнәччә адәмни депиға уссул ойнитиветиптудә», дегән ой кәчти бовайниң көңлидин. – Өткәндә Дилдарниң кичик оғли Музат балилар билән әву йәрдә ойнаветиптекән. Йенимға чақиривелип: “Оғлум, өйүңларға келип жүргән һелиқи акаңниң исми ким?” десәм: “Миша акамғу дәйду” қара. “У силәрниң өйдә қонамду” десәм, ” Азат акам йоқ чағда қониду. Йеңи жилда дадам акамни өзи билән елип кәткәндә, уда үч күн, Норуз мәйримидә бәш күн қонди” дәйду. Әнди сән маңа дәп баққә, у қайси Миша? Нәқ әшу күнлири мән сени мәшәдә көргәндәк қилдим. – Қасимка, дедимғу аялим чәт әлдә дәп. Дилдар өйигә тәклип қилди. Кона жилни биллә узитип, йеңисини биллә күтүвалдуқ. Униңда турған немә бар? Униң үстигә у еридин аҗришип кәткән турса. – Йеқиндин бери сениң Дилдариң “Меһирдин” исимлиқ йәнә бири билән еғиз ялишип жүриду. – Шундақму? – деди өңи өчкән Меһирдин. – Қандақларчә? – Һә, шундақ. «Ғунҗун қуйруқ көтәрмисә, буқа зәнҗир үзмәйдудә”, ука! – Мақул әмсә, Қасимка, биз маңайли, – бирдин кәйпияти чүшкән Меһирдин бовайниң қешидин кетишкә алдириди. ...Ақ «Мерседес» Қасим бовайниң мәһәллисигә өзлишип кәтти. Һазирму саяванда туруп, өзигә тонуш машиниға көз ташлиған мөтивәр йәнә хияллар деңизиға шуңғуди. «Балилирини дадисиға бериветип, өзи бәг, өзи хан сувайи-салтаң жүргини әвзәлди бу чоканниң. Чоң оғли өйдә чағда, «Мерседесқа» олтирип кетидудә, таң атай дегәндә қайтип келиду. Мошуму күнму. Бир әрниң пешини тутуп, хәқ охшаш яшиса болмамду. Бирақ «тасма йәп үгәнгән ишт қилиғини ташлимайдудә». Әву күни Дилдарниң ян хошниси кечидә ана-бала оттурисида болған параңни чала-пула аңлап қалғанлиғини ейтип бериведи. Чоң оғли: «Апа, саат он бир болди. Сән йәнә кийиниватисәнғу, ятайличу», десә: «Сениң немә кариң. Кичикләр чоңларниң ишиға арилашса болмайду», дәп балисиға аһанәт қилип, өйдин чиқип кетипту. Йәнә шу аялниң ейтип беришичә, бир қетим түн йеримда: «Мән азирақ танца ойнап келәй дәймән. Силәр хатирҗәм ухлавериңлар. Ишикни өзәмниң ачқучи билән ечип киримән», дәптудәк. Шу күниғу дәймән, шундақ, дәл шу күни, сәһәр саат алтидә қайтип кәлгәнлигини саяванда туруп көргәндим. У көтирилгичә, дәрһал иккинчи қәвәткә чүшүп, униң алдини тосап: «Қизим, бәкму намәһрәм ишларни қиливатисиз. Алди билән өзиңизни, андин балилириңизни айисиңиз болмамду. Шәниңизгә жуюп чиқиралмайдиған дағ чүширип болдиңизғу. Хәлқи-аләм алдида өзиңизни, ата-аниңизни, балилириңизнила әмәс, миллитимизниң абройиниму дәпсәндә қиливатисиз. Хәлқимиз қан жиғлаватқан бу күнләрдә мону ишлириңиз һечбир әндазиға сиғмайду. Өзиңизни тутуң. Биз, бирнәччәйлән, мәктәп мудириға шикайәт қилмақчидуқ. Амма сизни айидуқ”, дегән сөзлиримгә пәрваму қилмай, өйигә кирип кәтти». Күзниң изғирин шамили Қасим бовайниң тенини шүркәндүрди. Асман гүмбизидә сансиз юлтузлар чарақлайду. Парчә булут йоқ. Сүзүк вә мусаппә. «Әтә күн очуқ болидекәндә», пичирлиди бовай. У сәл күйүшкән путлирини әйвәшкә кәлтүрүш үчүн, юмшақ креслодин туруп, хелә узақ тәнһәрикәт қилди. Уйқиси келәр әмәс. Шуңа қайтидин орниға олтарди вә удулидики өйниң биринчи қәвитидә туридиған Һәмраниң өкүнки гәплирини әслиди. Өткән җүмәдә бир топ намазхан мечиттин чиқип, өзара параңлашқач, өйлиригә пиядә қайтишқанди. Имамниң әдәп-әхлақ, гөзәл пәзиләтләр тоғрилиқ ейтқан вәзини аңлап, хелә тәсирләнгән адәмләрниң гепи берип-берип Қасим бовайниң хошниси Дилдарға тақашти. – «Машинамни сатимән дәп, елан бәргәндим, – дәп сөзләп бәргән еди Һәмра. – Кәч киргәндә, бир херидардин телефон келип қалди. Машинини әтә көрүң десәм, өзиниң жирақтин – Қостанай тәрәптин кәлгәнлигини ейтип, йелинип турувалди. Хулләс, херидар кәчки саат он йеримларда йетип кәлди. У күни һава райи һәддидин зиядә совуп кәтти. Машина херидарға яқти. Рәсмийитини әтиси өтәшкә келиштуқ. Херидар билән хошлишипла, өйгә кирип кетишкә үз келәлмидим. У өзиму йеқин аридики бирәр меһманханиға апирип қоюшимни өтүнди. Биринчи Алмутидики өзәм билидиған меһманханиларниң биригә апардим. Орунлаштуруп қоюш үчүн, бенаниң ичигә кирсәм, сизниң, Қасим ака, хошниңиз Дилдар бурутлуқ бир жигит билән қучақлишип, дәлһиздә келиветипту. Мулазимәтчи бир бөлминиң ишигини ечип бәрди. Кирип кетишти. Һелиқи мулазимәтчидин сорисам, уларниң арилап-арилап икки-үч саат «дәм елип» кетидиғинини ейтти. Талаға чиқип, бир ақ «Мерседесқа» көзүм чүшти. Дәрру тонудим. Чүнки мениң машинамму дәл шундақ «Мерседестә»! Бу машинини мән «Айнабулаққа» апиридиған хилвәт кочидики дәрәқләр арисида турғанлиғини бирнәччә қетим көргәндим. Яш дегән яштә. Бу һарам хотун яш жигиткә таза убдан үгинивапту. Бәзидә техи ишини машинидила түгитидиғиниму бар...». ...Дилдарниң кичик оғли Музат оханғичә — тохулар әндила чиллашқа башлиғанда – өйигә қайтип кәлгән Меһирдин «Мерседесини» бош орунларниң биригә тохтаттидә, машинисидин чүшмәйла, хиялға патти. У Дилдар билән хали җайда тунҗа қетим учрашқинини әслиди: «Маңа чәксиз ләззәт беғишлиған шу кечини унтуш тәс, һәтта әсла мүмкин әмәс. Сәһәрдә ечилған гүлләрниң хушбой пурақлири, қушларниң йеқимлиқ сайрашлири, униң юмшақ тени, муғәмбир көзлиридә әләңләп турған учқунлар... Биз сөйүштуқ. О, Тәңрим! Бир дәмдила мени есәңгиритип қойған қандақ сөйүшүшту бу? Бир мәһәл һошумни йоқатқандим шу чағда. Гоя зимин тохтимай пеқираватқандәк теним бошишип, бешим қейип, һөзүр-һалавәткә ғәриқ болғандим. Ялиңач тәнлиримиз бир-биригә чаплишип кәткәнди. Илгири-кейин мән мундақ ләззәтлинип бақмиғандим. Униң маңа беғишлиған парағитидин әршигә чиқип кәткәндәк һис қилғандим өзәмни. Мана маһарәт! У мениң яш тенимдин бәһирләнсә, мән униң маһаритидин һесапсиз һөзүрләнгәндим. Шу күндин етиварән мән уни һәр күни, һәр саат бағримға бесип ятқум келидиған болуп қалдим. Бу немә аламәт? Қандақ сехрий күч мени униңға бағлап қойған? Иккимиз бир-биримизгә тоймаймиз. Хәп, балилири болмиғанда, өйигә киривелип, бир мәзгил раса көңүл ачаттимдә. Һелиму оғуллирини ташлап қоюп, кечичә жүрүватидиғу мениң билән. Шуниңғиму шүкри. Каравәттә бир өмүр унтулмас дәқиқиләрни һәдийә қилалайдиған Дилдарниң бу һүниригә һәрқандақ әр кишиниң апирин әйләйдиғиниға гуманим йоқ. Һазир, аридин икки жил өтүп, Дилдарниң әшу маһаритидин жиркиниватимән. Әйни чағда мән униңға көзгә көрүнмәс инчикә полат сим билән бағлинип қелип, әйши-ишрәт, кәйпә-сапаға толған дозақта яшиғанлиғимни әндила һис қиливатимән. Әгәр у мәндин башқа әр кишиләргиму шундақ һөзүр беғишлап жүргинини билмигинимдә, бәлки, жиркәнмәс едим. Кечиси саат бир боламду, икки боламду, телефон қилсам, учуп йетип чиқиду. Дуниядики җими нәрсини унтуп, бир җан, бир тән болуп кетимиз. Пәтир яки меһманхана яллашқа тақәт қилалмай, бәзидә машинидила ятқан күнлиримизму болди. Һазир, йәнә бири билән ойнап жүргини айдиңлашқандин кейин, көңлүмдә униңға нисбәтән һәм нәпрәт, һәм күндәшлик оти лавулдап көйүшкә башлиди. «Өйүңгә пат-пат келип жүргән ким?» дегән соалимға: «Йеқин туққиним» дәйду һеч қизармай. Ялғанниму қамлаштуруп ейтишни билиш керәктә. Бирақ, бир тәрәптин, мән униңға һаман өйләнмигәндин кейин, бешимни қатуруп немә қилимән. Икки балиси билән кимгә керәкти у. Әву ойнишиниң бала-чақиси бар охшайду. Демәк, Дилдар униңғиму лазим әмәс. Амма қайси күни машинамни яситишқа хелә нурғун пул бәрди. Немәм кетип баратти, һазирчә сениң раст дәп, ахчисини хәшләп, ойнап-күлүп жүривәрмәймәнму. Қалғинини бара көрәрмән...». Мошуларни хиялидин өткүзгән Меһирдин машинисидин чүшүп, өйигә кирип кәтти... – Дадиси, һәй, дадиси, бүгүн бөләкчила ухлап кәттиңизғу. «Йеңи һаят» мәһәллисигә нәзиргә баримән демәпмедиңиз. Унтуп қалмиғансиз? Айшәм һәдиниң хелила қаттиқ чиққан үнидин тәсликтә көзини ачти Қасим бовай. – Бамдаттин кейин ухлап кетиптимән, аниси. Вақит бир йәргә бериптиғу. Йолниң тәрәддутини қилай. Қасим бовай кийинип, талаға чиқти. Кочилар ғазаңға толған. Суваданларниң йопурмақлири һели чекилмәпту. Мөтивәр тәбиәтниң бу талқан- төкти мәзгилини толиму яқтуриду. Яшанғанлар кочиниң икки қасниғини бойлап, сәйлә қилип жүришиду. Қасим бовай йолниң нериқи тәрипидики бекәткә йетип келишигә, бир йеник машина келип тохтиди. – Дада, кәл, машиниға олтар, – деди оттура яшлардики зәбәрдәс жигит машининиң алдинқи ишигини ечиветип. – Келип, өзәм апиримән дегәндимғу. – Һә, Маһмут оғлум, кәлдиңму. Сени аварә қилғум кәлмигәнди. Һава йегәч, автобуста берип кәлсәмму болуверәтти. – Қойә, дада, йоқ гәпни. Келиниң апамниң йениға кирип кәтти. Уларниң тикинчилик қилидиған ишлири бар охшайду. Ата-бала қизиқ параңлар билән бирдәмдила «Йеңи һаят» мәһәллисигә йетип кәлди. Қасим бовай узундин бери көрүшмигән бурадәрлирини учритип, бир яйрап қалди. Болупму қәдинас дости Ғалип ақсақал билән раврус олтирип, жүриги чилашқичә муңдашти. Ағиниләр өтмүшни әслишип, бүгүнниң париңини қилишти. Гәп яшларға йөткәлгәндә, Қасим бовай уштумтут хошниси Дилдар тоғрилиқ ағзи-ағзиға тәгмәй сөзләп кәтти. – Һазирқи яшлар, һәтта оттура яштикиләр һәққидә ейтқанлириң биридин-бири раст, адаш. Мениң “Дилдар” исимлиқ бир хошнам бар. Худайим сақлисун. Мошу яшқа келип, мундақ һар-номуссиз чоканни учритип бақмаптимән. – Қасим бовай қайнапла кәтти. – Өзиниң балилириға шунчиму шәпқәтсизлик қиламду дәймәндә. – Қасим бовай сөзлимәктә, Ғалип ақсақал ағинисиниң гепини бөлмәй тиңшимақта. – Тохта, тохта, Дилдар дегиниңни Җигдилик йезисидин дедиңма? – деди бир чағда Ғалип ақсақал бурадириниң сөзини бөлүп. – Тоғра, хаталашмисам, дадисиниң исмини Давут дегәндәк қиливеди чоң Меһирдин. – Чоң Меһирдин? Ғәлитила исимғу бу? – Биз гепини қиливатқан Дилдарға икки Меһирдин келиду әмәсму. Мән уларниң бирини “чоң Меһирдин”, иккинчисини “кичик Меһирдин” дәп атаймән. Сөзүңгә қариғанда, Давутни тонуйдиған охшайсәнғу? – соал нәзәридә сөһбәтдишиға қариди Қасим бовай. – Тонуғанда қандақ демәмсән! Давут әйни чағларда Бостанлиқта лавазимлиқ хизмәтләрни атқурған. Аялиниң исми – Гүлсүм. Сениң хошнаң Дилдар әшу Давутниң чоң кизи. Бир қариған адәм Дилдарни “бәк мулайим, еғир-бесиқ аял екән”, дәп қелиши мүмкин. Әмәлиятта тамамән ундақ әмәс. Дилдар икки қетим әргә тегип, үчни туғди. Биринчи ери яхши жигит. Униңдин бир қизи бар. У қиз һазир аилә қуруп, пәрзәнтлик болди. – Немә дәйдиғансән? Мошу Дилдарниң нәвриси барма? – Һә. Биринчи еридин аҗришип кәткәндин кейин, он жилчә билгән сәнимигә уссул ойнап жүрди. Андин иккинчи қетим ятлиқ болди. Униңдин икки оғул тапти. – Немишкә аҗришип кәткән? – тақәтсизләнди Қасим бовай. – Немишкә болатти, Дилдар йолдишиниң гепигә қулақ салмай, үгәнгән адитидин задила ваз кечәлмиди. Ериниң өй-вақи, тирикчилиги яман әмәсти. У Дилдарни алиқинида алма қилип бақти. Тунҗа оғлиниң идәси чиқа-чиқмайла, уни өзи жуюп, тазилиди. Қойсаңчу, Қасим адаш, семизлиқни мал көтәргини билән, адәм көтирәлмәйду. – Андинчу? Андин немә болди? Тезирақ ейтқинә, адәмни тола тәқаза қилмай. – Дилдар бир ширкәткә ишқа орунлишип, толирақ кечилик сменида ишлигән охшайду. Бечарә ери оғлини бағчиға апирип-әкелиш, өзи хизмәт қиливатқан идариниң ишини бәҗириш, балиға тамақ етиш қатарлиқларни қилип, дәрдини һечкимгә ейталмай, бешини ичигә тиқип жүрүверипту. Өзидин сәккиз яш кичик хотун алғиниға тоюпту. Андин иккинчи оғул туғулупту. Бирақ Дилдар талаға қарашни ташлимапту. Йезидин кәлгән бири билән ойнаватқанда, ериға тутулуп қапту. Балилирини дәп, ери чишини чишиға бесип бир мәзгил хотуни билән биллә яшиған гәп. Әң ямини, Дилдарниң әзәлдинла талаға амрақлиғини билидиған Давут билән Гүлсүм қизини мутлақ тәртипкә чақирмиған. – Соалимға түзигирәк җавап бәрсәңчу. Немишкә аҗришип кетипту дәватимән? – Ейттимғу, көңли талаға бөлүнүп кәткән дәп. «Докни тавут түзәйду» дегән русниң һекмити нәқ мошундақ чағларда ейтилса керәк. Ахири аҗришип тинди улар. Аңлишимчә, Дилдар у йәр-бу йәргә урунуп, иш орни задила иссимиғандин кейин, дадиси оғуллириниң үзини қилип, мәктәпкә ишқа орунлаштуруп қоюпту. Йеқинда мән Дилдарниң иккинчи ери билән бир сорунда учришип қалдим. Хушхой, кәйпияти жуқури. Балилирини дәм елиш вә тәтил күнлири өзи билән әкетидекән. Дилдарға болуп бәргәнду дәймән. Кашила болидиған һечким йоқ. – Һмм. Мундақ гәпләр бар дә техи. Мән ахмақ Дилдарни һар-номусқа чақирип аварә болуп жүрүптимән. Дәһшәт! Я һәзрәт! «Қан билән киргән, җан билән чиқиду» дегини һәқ. «Суда белиқниң, аялда әр кишиниң изи болмайду» дәп, техила шундақ жүрүватиду бу һарсиз. Һазир өзидин он нәччә яш “кичик Меһирдин” дегән бир кимсәниң ашниси. Чоң Меһирдин болсизә, Дилдарниң пәтиридә, худди өз өйидә жүргәндәк, әркин-азадә жүриду, техи... Мөтивәрләр бир-бирини қиялмай хошлашти. Машина әйнәктәк таш йолда бир хил илдамлиқта келиватиду. Қасим бовай Ғалип ақсақал билән болған сөһбәт тәсиридин һели чиқалмиған. Униң қоруқ басқан үзи ғәмкин. Көңли мәйүс. «Мундақ накәс хотунни мону зимин қандақму көтирип жүридиғанду?». Бовай әнди өйгә йәткичә бу жиркиничлик хотун, униң җапакәш балилири тоғрилиқ ойлимаслиққа тиришти. Өйгә йетип кәлгәндә, қапақлири түрүлгән мөтивәрниң кәйпияти көтирилип, үзигә күлкә жүгәрди. У машинидин чүшүп, өй таман меңишиға, алдидин мүрисигә сумка асқан, қолида чоң халтиси бар Азат чиқип қалди. – Әссаламу әләйкүм, бова. – Ваәләйкүм әссалам, оғлум. Жүкүң хелә еғирғу, жирақ сәпәргә атланмиғансән? – Әнди бирәтола дадам билән яшайдиған болдум. Укам иккиңларни пат-пат йоқлап туримән. Мақул әмсә, бова, дадамни күткүзүп қойдум. – Азат ушшақ қәдәм ташлап, нерида турған машина тәрәпкә меңип кәтти. Шу мәһәл машинидин қиш-яз көккә тақашқан чоққилиридин қар кәтмәйдиған алп тағни әслитидиған ақчачлиқ бир адәм чүшти. «Адаләтлик һаман бир күни тәнтәнә қазиниши керәк еди. Шу күн йетип кәпту мана. Азат өзини қәдирләйдиған, униң үчүн тәр вә яш төкәләйдиған, у күлсә, өзини бәхитлик һесаплайдиған дадисиниң қешиға кетип, җаһан иш қилдидә. От өчүп қелиши мүмкин, амма янартағниң өчмиги тәс. Жүрәк-бағри, җан-җигәри партлиған янартағдәк лавулдап йенип турған ата оғлини чоқум бәхиткә ериштүрәләйду. Күнләрниң бир күнидә кичик оғлиниму еливалар. Илаһим, шундақ болғай», – мошуларни хиялидин өткүзгән вә қәлби шатлиққа толған Қасим бовай йеник дәссәп өйигә кирип кәтти. Мәвлан МӨМИНОВ.