• “Мәнму уйғур мәктивини таллидим”
• 25 Сәуір, 2019

«Йерим падишаниң» әвлади

Бәхтишат СОПИЕВ, «Уйғур авази» Веливайниң туғулған йери, жили һазирғичә ениқ әмәс. Бу һәққидә һәрхил тәхминләр ейтилип жүриду. «Униң теги-тәкти хонихайлиқ» дегән гәпләрму бар. У қайси Хонихай? Язғучи Зия Сәмәди «Истәк вә қисмәт» романида «Или уйғурлиридин чиққан әң нопузлуқ вә инавәтлик бай, һәмдә падиша Россияси вә Мәнчин империяси алдида һөрмәт-етиварға сазавәр болған атақлиқ әрбап Веливай Йолдашев хонихайлиқ болуп, мениң бовилирим: Сәмәт қази, Имирһәмза қази, Һосман болуслар билән нәврә қериндаш екәнлиги түпәйли, хонихайлиқларға ян бесиши тәбиий һаләт, әлвәттә», дәп язиду. Униңға асаслансақ, Веливай Яркәнт тәвәсидики Хонихай әмәс, Или тәвәсидики Хонихайда туғулған болса керәк. Мәнбәләрдә униң 1838-жили дунияға кәлгәнлиги һәққидә мәлуматларму бар. Йәттисудики пәм-парасәтлик байларни бири — Веливай Йолдашевниң қизи Дурнисахан Қасимхан дегән киши билән аилә қуруп, алтә пәрзәнт тапиду. Улар Аблизхан, Пашахан, Руқийәм, Абдурәһим, Кәрим вә Мутәллип. Әнди шу алтә пәрзәнтниң бири, йәни Веливайниң нәвриси Кәрим Хәринсәм билән баш қошуп, йәттә пәрзәнт тепип, қатарға қошти. Улар Мәстүргүл, Ризван, Реһан, Меһрай, Римма, Аблиз вә Ғәзиз. Ғәзиз бүгүнки күндә Көктал йезисидики чоң аилиниң чириғини яндуруп келиватиду. – Тәвәдики әң чоң жутлардин һесапланған Көкталда 430 уйғур аилиси бар. Йезидики жигитбашлири билән ханим-қизлар кеңишиниң әзалири момимизниң һалидин хәвәр елип, мәйрәмләрдә дәсләпкиләрдин болуп тәбриклишиду. Бу қетимму Ханим-қизлар кеңишиниң рәиси Хуршидәм Бағаеваниң рәһбәрлигидә бир топ паалийәтчанлар йезида атап өтүлидиған чариләр һәққидә Дурнисахан анимиздин мәслиһәт сорап келип, дуасини алди, – дәйду Веливайниң чәвриси биз билән болған сөһбәттә. – Момимиз ана тилимизни көз қаричиғумиздәк сақлашқа дәвәт қилиду. «Силәр улуқ адәмниң әвлади, униң исмиға дағ кәлтүрмәңлар, қошқар боваңлар наһайити тәдбирчан, әмгәксөйгүч, әң әвзили, милләтпәрвәр инсанлардин болған» дәп зарлайду у. Сөһбәтдишимиз Ғәзиз Суфиянов — тиҗарәтчи. У йезида қуш егилигини тәшкилләп, өдәк, тоху өстүрүп, жутдашлирини иш билән тәминләп келиватиду. Ғәзизниң 4 пәрзәнди болуп, чоң оғли Қасимхан — наһийәдики кичик вә оттура тиҗарәт билән шуғуллиниватқан яшларниң бири. Кәнҗә оғли Әзим болса, 8-синипта оқуйду. Бизниң мәхситимизни чүшәнгән Ғәзиз: – Өзәм ана тилимда билим алғачқа (у пәйтләрдә Көктал мәктивидә уйғур синиплири болидиған) униң қәдрини яхши чүшинимән. Уйғур мәктиви билән рус мәктивидә оқуғанларниң йәр билән асмандәк пәрқи бар. Буни мән яхши чүшинимән. Балилиримни башланғучта өзәм Яркәнткә тошуп, ана тилида оқуттум. Амма тирикчилик ғемида бәзидә шараит яр бәрмәйдекән. Шуңлашқа мән Көкталда уйғур синипини ечиш тәрәпдари. – Анимиз миллий урпи-адәт, рәсим-қаидиләр һәққидә көп нәрсиләрни сөзләп бериду. «Уйғур авази» — у бизниң сөйүмлүк нәшримиз. Гезит келиши билән дәсләп 90 яшлиқ анам көз жүгәртип чиқиду. Андин кейинла биз оқуймиз, — дәйду Ғәзиз. Һәр җәһәттин үлгә болған ибрәтлик аилиниң чәврилири, әврә-қәврилири удумиға тартса, бу аилидин кәлгүсидә «йерим падишаниң» йетилип чиқидиғини шүбһисиз. Веливайни өз вақтида хәлиқ шундақ атиған екән. Панфилов наһийәси.