• “Дүгләк үстәл”
• 25 Сәуір, 2019

Китап қәдрини тикләш үчүн немә қилишимиз керәк?

Шәмшидин АЮПОВ, «Уйғур авази» Өз қәдир-қиммитини билгән, мәдәнийәтлик хәлиқ әң авал миллий әдәбияти, тәрәққияти, демәк, “китап” дәп аталған муқәддәслик алдида җанкөйәр, таки садиқ қул. Һәқиқитини ейтиш керәк, һазир көпчилигимиз китап оқуштин қалдуқ. Бизниң пикримизчә, адәмләрниң китап сетивелип оқушқа ахчиси әмәс, китап оқуғуси, ениғирағи, хаһиши йоқмекин дәп ойлаймиз. Бәлким, кейинки вақитларда тәсадипи әдипләрниң тәсадипи әсәрлири китапханлар нәзәригә һавалә қилиниватқанлиқтин, көпчилик китап оқуштин қеливатқандәк. Бу, әлвәттә, мениң шәхсий пикрим. Әнди гезитханлиримиз бу хусусида немә дәйду? Биз шуни биләйли дәп бирқатар зиялилиримизни «дүгләк үстәлгә» тәклип қилип, «Китап қәдрини тикләш үчүн немә қилишимиз керәк?» мавзуси әтрапида пикирләштуқ. Гүлбәһрәм ХОШАЕВА, Туран университетиниң чәт әл тиллири кафедрисиниң рәһбири, Қазақстан Язғучилар иттипақиниң әзаси, филология пәнлириниң намзити: – Һәқиқәтәнму бу бүгүнки күнниң еғир, йешилиши мурәккәп мәсилилириниң бири. Бу соалға җавап бериш үчүн китап оқушниң суслишип кетиш сәвәплирини издәп көргинимиз әқилгә мувапиқ дәп ойлаймән. Бу сәвәп узақ өтмүш әмәс, бәлки биздин анчиму жирақ әмәс жилларни өз ичигә алиду. Чүнки 2000-жиллириниң бешида һаятимизға интернет вә янфон йоруқ юлтуздәк кирип кәлди. Бу тәрәққиятниң яхши тәрәплириму бар, әлвәттә. Бүгүнки күндә янфон арқилиқ һәрқандақ хәвәрни тепиш, дунияниң түпкүр-түпкүридики йеқинлиримиз билән халиған вақтимизда алақиға чиқиш, тез арида һаҗәтлик соалға җавап елиш охшаш ишлар әң қолайлиқ васитигә айланди. Амма бу тәрәққиятниң әндишилик тәрипиму пәйда болди. Чүнки инсанийәт бу йеңилиқ билән шунчилик дәриҗидә бәнт болдики, адәмләр 7 яштин 70 яшқичә янфонни қолидин ташлимас болди. Китап оқуш бу яқта турсун, балилиримиз үзимизгә қарап сөзләштин қалғандәк болуватиду. Мана бу «тәрәққиятимиз» китап оқушни тохтитишниң асасий сәвәви болупла қалмай, кәләчигимизни тәшвишкә селип қойған бир әһвалға айланди. Мошу йәрдә “Әһвални җөндәш үчүн немә қилишимиз керәк?», дегән соалниң туғулуши тәбиий. Биринчидин, бу йеңилиқни қәйәрдин үгәнгән болсақ, шу «йәрниң» тәҗрибилири билән тонушишимиз керәк. Нәзәримдә чәт әлләрни тутуватқиним ениқ болса керәк, дәп ойлаймән. Мәсилән, бу хил тәрәққиятни әң чапсан башлиған мәмликәтләрниң бири – Францияни алайли. Франция президенти Макрон президентлиққа сайлиниш лайиһисиниң төртинчи қисимида мәктәпләрдә электронлуқ васитиләрни қоллинишни мәнъий қилиш еди. Әң муһими, у сөзидә турди. Һазир Франция мәктәплиридә башланғуч мәктәпләрдә электронлуқ дәрисләр тамамән елип ташланди. Чоң синиплардиму саламәтликкә алаһидә зиянлиқ санилидиған дәрисләр программидин чиқирилди. Биздиму мана мошундақ тамакиға, һараққа вә наркотикқа қарши күрәш жүргүзгәндәк, мәмликәт дәриҗисидә иш жүргүзүш керәк. Бәлгүлүк саатларда интернет вә янфон қоллинишни мәнъий қилиш қанунини чиқириш артуқлуқ қилмайду дәп ойлаймән. Чүнки, дуния алимлири балиларниң, болупму наресидиләрниң янфон, планшет, смартфон гаджетлириниң пүтүнләй организмиға аләмшумул зиян екәнлигини аллиқачан дәлиллигән. Буниңға наһайити ениқ бирла мисал кәлтүрәйли. 2007-жили инсан һаятиға Apple корпорацияси арқилиқ Іphone телефонини кәшип қилиш қатарлиқ интайин чоң йеңилиқ елип киргән Стив Джобс болди. Әң қизиқ йери, у йеңилиқчи бурадәр өз пәрзәнтлиригә кәчқурунлуғи вә шәнбә-йәкшәнбә күнлири телефон пайдилинишни мәнъий қилған. Униң сәвәвини чүшәндүрүшниң һаҗити болмиса керәк. Иккинчидин, мәктәпләрдә әдәбият пәниниң муәллимлири дәристә әдәбий китап оқушни мәҗбурий тәләп қилип, униң нәтиҗисини муһакимә қилиш арқилиқ назарәткә елиш керәк. (Мәсилән, бизниң заманимизда муәллимимиз Тельман Мәшүров дәл шундақ қилидиған.) Үчинчидин, мәктәпләрдә язғучи-шаирлар билән көпирәк учришишларни, уларниң әсәрлири тоғрилиқ сөһбәтләрни вә мошуниңға охшаш башқиму чарә-тәдбирләрни уюштурушни әқилгә мувапиқ дәп ойлаймән. Чүнки көп аңлиғандин, бир көргәнниң интайин чоң тәсират қалдуридиғанлиғи вә учришиштин кейин җәзмән әдәбиятқа қизиқиш ойғинидиғанлиғи – синақтин өткән тәҗрибә. Рәхмәтҗан ҒОҖАМБӘРДИЕВ, «Мектеп» нәшрияти Уйғур редакциясиниң башлиғи: – Китап қәдрини тикләш үчүн, биринчи новәттә, һәм китап оқуш мәдәнийитимизни өстүрүшимиз, һәм иҗаткар билән китапхан оттурисидики алақә-мунасивәтни күчәйтишимиз лазим. Чүнки китап қәдрини вә уни оқуш адәт-мәдәнийитимизни төвәнлитивелишимизниң сәвәп һәм амиллири көп. Мана шуларниң, мениңчә, муһимлирини тәһлил қилип, пикир-тәкливимизни ейтип көрәйли. 1. Китап оқушқа болған һәвәс-иштияқниң кәскин төвәнләп кетиш тенденцияси пәқәт биз, уйғурларғила, мунасивәтлик иш әмәс, бәлки пүткүл җаһан әһлигә дегидәк хас илләт. У өткән әсирниң ахирилирида башланди. Һазирқи аләмшумуллаштуруш җәрияни, Интернет вә һаказилар уни тезләтти һәм баричә күндилик һаят тәризимиздин җиддий қисип чиқармақта. Униң асасий сәвәплириниң бири сүпитидә – креатив, йәни адәмләргә пәқәт һөзүр-һалавәт, дәм алдурушни дәсләпки шәрт қилған хизмәт көрситиш саһасиниң шиддәт билән еңимизға бөсүп киришини ейтишқа болиду. Һәттаки, шу хил мәзмундики китап оқуш (театр, кино) «мәдәнийитиму» (криминал, әйши-ишрәт, беғәм һаят) шу җүмлидин. Башқичә ейтқанда, тәләп-еһтияҗ —мувапиқ тәклипни пәйда қилиду. Миңларчә әпсуски, бу хил «мәдәнийәт» китап қәдрини тикләшкә әмәс, әксичә, униң йилтизини чепишқа қаритилған. Раст, ана тилимизда бу хил йөнилиш техи йоқниң орнида, бирақ рустиллиқ яшлиримиз шуни әвзәл көриду, өзимиздиму дорамчилиқ йоқ әмәс... 2. Сәмимий вә халис, объектив тәнқит биздә илгириму сус еди, һазир тамамән дегидәк йоқалди. Ихтисатқа тайинипла нәшир қилиниватқан бәзи «әсәрләрниң» сүпити – униңсизму еғир әһвалда турған китап оқуш мәдәнийитимизни техиму төвәнлитип, санақлиқ болсиму йоқ әмәс һәқиқий иҗаткарлиримизниң иҗадийитигә «дағ» чүшәрмәктә. Демәк, яхши әсәрләрни тәрғип қилип, осилини сүзүп чиқириш мәхситидә, илгәркидәк, иҗаткар-оқурмән арисидики мунасивәтни күчәйтидиған учришиш, баш қошушларни җанландурушму бәк муһим тәдбир болғуси. 3. Шаир-язғучи, алим-мутәхәссислиримиздә, мениңчә, заман нәпәсигә аһаңдашлиқ, оқурмәнлиримизниң дит-талғими, мәнивий еһтияҗлирини алдин-ала сезидиған сәзгүрлүк йетишмәйдиғандәк тәсир бар. Башқичә ейтқанда, иҗаткар-китапхан арисидики мәнивий алақә, ришқ-мунасивәт үзүлүп қалғандәк. Демәкчи болғинимиз, иҗаткар дәвир тәливигә һәмнәпәс болуши, хәлиқниң муң вә хошаллиғини алдин-ала сезип, билип туруши лазим. Мәсилән, һазир тилимиз вә кимлигимиз тоғрилиқ мураҗиәт қилидиған мавзу йоқму? Бизчә, мавзу-мәхсәт көп, җүръәт, дадиллиқ йоқ. Һәқиқий иҗаткар атақ-мукапат үчүн әмәс, бәлки хәлқиниң отида пәрванә болуши керәк! 4. Бала-чақа, нәврә-чәвриләргә аилидә миллий муһит яритип, ана тилимизда сөзлишип, хәлиқ еғиз иҗадийитиниң нәмунилирини сәби чеғидинла еңиға қуюшимиз керәк. Булар – хәлиқ чөчәклири, мақал-тәмсил, тепишмақ, ривайәт, драма, дастан, шеир, һекайә вә һаказа. Мошу йөнилиштә миллий театримизму көп ишларни қилишқа тегиш. Мошундақ муһитта өсүп-йетилгән өсмүрлиримиздә ана тилимиздики әсәрләрни оқуйдиған, қәдир тутидиған, китапханлар, гезит-журнал оқурмәнлири, театр тамашибинлири, миллий сәнъәт мухлислири йетилип чиқиду. Бу җәриян анатиллиқ мәктәплиримиздә чиңдалса нур үстигә нур болмақ! Бу хил шараитни қандақ бәрпа қилимиз дегәндә – уйғурларға аит тарихий, бәдиий, драма, илмий вә башқа әмгәкләрни Интернеттин таллап, топлап, өзимиздә барлири билән толуқлап – мәхсус рәсмий торбәт ечишимиз лазим. Уни чоң-кичик һәммимиз, болупму оқутқучилар вә студентлар, мутәхәссисләр һәртәрәплимә қоллап-қувәтләп, тез арида тикләп, униң йемишини – мәктәплиримиздики муәллим-оқуғучилиримиз, һәрқандақ китап мухлиси пайдилинидиған әһвалға, йәни издигинини саһа-мавзу бойичә тапалайдиған мәнбә-архив дәриҗисигә йәткүзүп, тәшвиқ қилишимиз керәк. Бу қолдин келидиған иш! Әлишер ХӘЛИЛОВ, «МИР» нәшрият өйиниң мудири: – Әгәр китап оқуш бойичә милләтләр арисидики рейтингқа нәзәр салидиған болсақ, Қазақстан уйғурлири бу тизимда ахирқи орунда әмәслигигә көз йәткүзимиз. Әпсус, биз алдинқи орунлардиму әмәс. Кейинки оттуз жиллиқта китап, журнал, гезитларни оқуш мәдәнийити хелила төвәнләп кәтти. Тәтқиқатчиларниң мәлуматлириға сүйәнсәк, һазирқи күндә сабиқ Кеңәш Иттипақи әллири аһалисиниң 50 пайиздин ошуғи китап вә журналларни тамамән оқумайдекән. Уйғур аилилиридә китап оқуш өтмүштә қалди. Кейинки оттуз жилда китап оқумайдиған уйғурларниң иккинчи әвлади өсүп йетилди. Уларниң арқисида нәқ өзлири охшаш әвлат өсүп йетилмәктә. 7 яштин 30 яшқичә болған балилириңларниң қанчиси бош вақтини китап оқуш билән, қанчиси Интернет яки телевизор алдида өткүзидиғанлиғиға диққәт ағдуруп көрәйличу? Һазирқи күндә уйғур аилилириниң санақлиқ пайизила шәхсий китапханисиға егә. Мән жигирмә жилдин буян китап вә журналларни нәшир қилиш иши билән бәнт болмақтимән. Достлиримниң, уруқ-туққанлиримниң вә тонушлиримниң өйлиридә шәхсий китапханисиниң бар яки йоқлуғини байқап келиватимән: әгәр уларниң бовилири, ата-анилири китапларни меһманханидики яки шәхсий бөлмилиридики тәкчилиридә сақлап кәлгән болса, яш әвлат һаҗәт әмәс нәрсидәк улардин қутулушқа алдирайду. Буниңдин 35 жил илгири, һәтта йезилардики уйғурларда шәхсий китапханиниң болмаслиғи уят иш һесаплинидиған. Әнди икки-үч қәвәтлик һашамәтлик өйләрни селиш модиға айланған һазирқи дәвирдә уларниң кәң-таша заллири билән меһманханиларда китаплар туридиған тәкчиләргә орун тәгмәй қалди. Чирайлиқ топламлар һәм тарихий әсәрләрниң орнини қиммәт баһалиқ қача-қомуч вә сувенирлар егилиди. Мошуларни көргәндә ”Сәвийәмизниң мундақ сәлбий тәрәпкә өзгиришигә немә сәвәп болуши мүмкин?” дегән соал мени дайим беарам қилиду. Китап, журнал вә гезитларни оқуш мәдәнийитини бираз болсиму ашуруш үчүн немә қилиш керәк? Биринчидин, уйғур тили вә әдәбияти пәнлириниң муәллимлиригә оқуғучиларни 3-синиптин башлап 11-синипқичә синиптин ташқири оқуш әдәбиятини мүмкинчиликниң баричә бериш һаҗәт. Иккинчидин, ата-анилар балилириға муәллимләргә қандақ һөрмәт билдүрсә, китапқиму шундақ һөрмәт билдүрүши керәклигини үгитиши зөрүр. У китапни қолиға чоң қизиқиш һәм иштияқ билән елиши тегиш. Әнди һазирқи күндә болса, бәзи аилиләрдә һәрбир бөлмидә бирдин телевизор, шәхсий ноутбук яки смартфон. Әпсус, өйдә шәхсий китапхана йоқниң орнида. Үчинчидин, мәктәпләрдә вә мәдәнийәт өйлиридә язғучи һәм шаирлар билән турақлиқ учришишларни, әдәбий кәчләрни өткүзүп туруш лазим. Муәллипләр билән муамилидә болуш – бу китап оқушни тәшвиқ қилишниң әң яхши амили. Төртинчидин, уйғур язғучи, шаирлириға өз әсәрлирини тонуштуруш мәрасимлирини өткүзүшкә ярдәмлишиш керәк. Уларға яшлардин вә чоң әвлат вәкиллиридин тәркип тапқан аудиторияни җәлип қилиш лазим. Китаплар уйғур җамаәтчилиги арисида муһакимә қилиниши тегиш. Яхши әсәрләргә тегишлик жуқури баһа берилсә, начарлири тәнқит қилиниши керәк. Китап һәққидә барлиқ җайларда гәп болуши керәк. Бәшинчидин, болупму рус вә қазақ мәктәплирини тамамлиған уйғур яшлириға алаһидә диққәт ағдуруш керәк. Бу балиларниң һәм яшларниңму уйғур муәллиплири билән тонуштуруш мәрасимлириға тәклип қилинғини дурус. Алтинчидин, һазир көплигән мәктәпләрдә инша йезиш йоқниң орнида. Инша йезиш бойичә емтиһан йоқ. Шуниң үчүн муәллимләргә вә ата-аниларға балиларни мәктәп программисидин ташқири қәғәздә өз ой-пикрини изһар қилишқа үгитиш лазим. Әпсус, яшлар арисида чирайлиқ сөзләш дегән нәрсә йоқ, униң үстигә язмичә мәйли уйғур, мәйли рус тилида өз пикрини изһар қилиш камдин-кам учрайдиған һадисә болуп қалди. Ойлаймәнки, бу – милләт үчүн һәқиқий паҗиә. Сөзүмниң ахирида яшларға мундақ қанатлиқ ибарини әскә салмақчимән: китап оқуйдиған адәм телевизор көридиған адәмни дайим башқуридиған болиду. Бу ишта ата-анилар балилириға дайим үлгә болуши һаҗәт. Чүнки балиларда ички назарәт механизми анчә тәрәққий әтмигән. Шуниң үчүн кәчқурунлуғи телевизорни өчирип, пәрзәнтлириңлар билән, йешиға қарап, биллә чөчәк яки һекайиләрни оқуп, уларни муһакимә қилған дурус. Биз алди билән өзимиз китап оқуп, шуниңдин кейинла уни балилиримиздин тәләп қилишимиз мүмкин. Биз китап, гезит вә журналларни оқуш вә балилиримизни шуниңға үгитиш арқилиқ уларни кейинки жилларда һаятимизда орун еливатқан һәрхил йеқимсиз һадисиләрдин вә яман хисләтләрдин аман елип қалалаймиз. Һасил АБДРИМОВ, пешқәдәм устаз: – Өткән әсирниң сəксининчи жиллириниң ахирилири болуши керəк, шу мәзгилдә мəктивимизниң кəспий иттипақ комитетини башқуруп жүргəн Қурванҗан ака Молотов 8-март – Ханим-қизлар мəйрими һарписида кәсипдашлиримизға соғини биллə елип келиш тəкливини берип қалди. Иккимиз хелə ойлинип, «китаптин яхши соға йоқ», дəп келиштуқтə, Чоң Ақсу йезисидики Турди акиниң китап дукиниға қарап йол туттуқ. Алған «соғимиз» Урал мотоциклиниң люлкисиға бир кəлди. Əҗайип əдəбий китаплар – қазақ, рус вə уйғур шаир-язғучилириниң əсəрлири. Уларниң һәрқайсисини алайтән лентиға орап, бирдин гүл қошуп, ханим-қизларға мəйрəмлик соғимизни тапшурдуқ. Һəммə рази. Чүнки у чағларда китапниң қəдри бөлəкчə болидиған. Акилиримиз китапларниң тешини гезит билəн қаплап, өзара алмаштуруп оқуйдиған... Һазир әһвал тамамəн башқа. Азду-тола қийинчилиқни банə қилип, китапниң херидариму азийип кәтти. Бу һəқиқəт. Биз, немишкиду, қолиға қиммəт баһалиқ янфон тутуп кетиватқан биригə һəйран болмаймиздə, китап қолтуқлиған бирини көрүп қалсақ, һəйран болуп, униңға бурулуп қараймиз. Өткән жили язда үчинчи синипта оқуйдиған нəврəм язлиқ тəтил башлинипла шəһəрдин йезиға келивалди. Шу күнила синип йетəкчиси тəтилдə оқуп келиш үчүн йезип бəргəн китаплар тизимини маңа тутқузди. Əтиси йезидики китапханидин (тизимдики он бир китаптин сəккизи биздə бар екəн) китапларни елип келиватсам, кәйнимдә келиватқан машина тохтидидə, ичидин һазир Алмутида җавапкəр хизмəттə ишлəйдиған шагиртим чиқип кəлди. Салам-сааттин кейин, у өзиниң бүгүнки күндə китап көтəргəн кишини көрүп һəйран болғанлиғини йошурмиди. Һə мəн болсам, китапларни нəврəм үчүн елип маңғанлиғимни ейттим. Һәқиқәтәнму, кейинки жилларда китап көтəргəнниң йочун, ғəлити көрүнидиған болуп қалғиниму аччиқ һəқиқəт. Əнди «Китапниң қəдрини қандақ көтиришкə болиду?», дегəн асасий соалға кәлсәк, бу йəрдə аилиниң роли биринчи орунда туруши керəк. Пəрзəндимизниң җəмийəткə ярамлиқ, билимлик вə мəдəнийəтлик шəхс болуп йетилиши үчүн алди билəн униң китап оқушқа болған қизиқишини кичик чеғидин бойиға сиңдүрүшимиз һаҗәт. Бағчə йешида рəсимлик чөчəк китаплардин башлап, башланғуч синипларда қисқа-қисқа һекайилəрни, əнди жуқарқи синипларда болса, повесть, романларни оқушни тапшурма ретидə беришимиз лазим. Мəктəптə жил бойи оқуған китаплириға қарап, оқуш жили аяқлашқанда «Əң яхши оқурмəнни» ениқлап, тəғдирлисəк, оқуғучиларниң китап оқушқа болған қизиқишини ашуридиғанлиғи шүбһисиз. Шундақла шаир-язғучилиримизни мəктəпләргə тəклип қилип, оқуғучилар билəн учришишларни турақлиқ рәвиштә йолға қоюшимиз керəк. Бүгүнки күндә мошундақ əнъəнə Уйғур наһийәсиниң Кичик Ақсу оттура мəктивидə яхши йолға қоюлған. Бу җәһәттин көп күч чиқириватқан ушбу мəктəпниң уйғур тили вə əдəбияти пәнлириниң муəллими Руқийəм Исрайилованиң əмгигини атап өтүш орунлуқ. Кейинки күнлəрдə бəзи мəктəплиримиздə əмəлдин қеливатқан китап оқуш конференциялирини әслигә кәлтүрүшму китап қәдрини ашурушқа қаритилған бир амил. Бу ишларда мəктəп китапханичиси, синип йетəкчилири, шундақла уйғур тили вә әдәбияти пәнлири муəллимлириниң арисидики алақә-мунасивәт зич болуши керәк. Йəнə бир ейтип өтидиған нәрсә, пəн муəллимлириниң (математика, физика, химия, биология, география, тарих) китап тəкчилиридə турған, шу пəнгə аит китаплири тəкчидин чүшүп, оқуғучиларға қошумчə материаллар сүпитидə берилсә, оқуғучиларниң шу пəнгə болған қизиқиши техиму ашар еди. Болупму оқуғучиларниң техникилиқ пəнлəргə болған қизиқишини күчәйтишимиз керəк. Чүнки кейинки вақитларда мəктəп пүтəргүчилəр арисида техникилиқ мутəхəссисликлəрни таллаватқанлар камдин-кам. Сөзүмниң ахирида китап қəдри тоғрилиқ өз бешимдин өткəн бир вақиəни мисал сүпитидə ейтип өтəй. Буниңдин хелə жил илгири, педагогика пәнлириниң намзити Емельян ака Һошуров Алмутидин бир топ достлири билəн бизниң өйгə келип қалди. Һойлида салам-сааттин кейин, у меһманлар билəн тонуштуруп өтти. Уларниң ичидə исмини аңлап жүрсəмму, техи өзини йеқиндин көрмигəн пешқәдәм устаз Музəппəр ака Мутəллипов бар екəн. Музəппəр ака «Емельян, баятин йол үстидə гепини қилған жигитму бу?» дəп қалди. «Һə-ə», – дегəн җавапни аңлап, Музәппәр ака «Силəр мошу һойлида туруп туруңлар, мəн биринчи кирип өйдə китапхана барму-йоқму, көрүп чиқимəн. Əгəр болса өйгә киримиз, йоқ болса, мошу йəрдинла қайтимиз», – деди. Мəн башта һодуққандəк болдумдə, кейин у кишини өйгə башлидим. Музəппəр ака китапларни көздин кəчүргəч, бəзилирини варақлап көрдидə, андин һойлиға чиқип, «Җүрүңлар, кирсəк болидекəн», дегəн сөзни ейтти. Мəн бу мисални махтиниш үчүн ейтип олтарғиним йоқ, əксичə, мошу атимиз бойидики роһ, жуқури тəлəп һəрбиримиздә болса дегиним. Кишилəрниң байлиғини һашамəтлик өйи, ичидики җиһази билəн əмəс, тəкчидики китави билəн баһалиған кишиниң пəрзəнтлириму шу атиниң қаттиқ қойған тəливи арқисида дунияға тонулған алимлар болуп йетилди. Мана китапқа болған һөрмəт. Бу иштин һəммимиз ибрəт елишимиз керəк. Шуниң үчүнму китапниң қəдрини билəйли. Китап – у билим булиғи. Бизниң парлақ келəчигимиз үчүн билимлик əвлат һавадəк һаҗəт. Китапни очақтики отни туташтуридиған тутуруқ сүпитидə əмəс, бəлки пəрзəнтлиримиз қәлбигə билим чириғини яндуридиған бүйүк қурал сүпитидə көрəйли. Хуласә шуки, миллий ғурурини қануний һаләт сүпитидә етирап қилинишини халиған һәрбир уйғур пәрзәнди китап вә гезит-журнал оқуш вә униң қәдрини көтириш мәсилисидә бепәрва болмиши һаҗәт вә зөрүр. Чүнки миллий менталитети йоқ хәлиқниң өсүш һалити натайин. Өсүш һалитиниң бирдин-бир мезани – китап. Китап болса – у мәлум бир хәлиқниң кимлигиниң әйниги. Қандақ мәзмундики әсәрләрни оқушни яқтурисиз? Ғлаждин ҺОСМАНОВ, пешқәдәм устаз, Байсейит йезисиниң чоң жигитбеши: – Башланғуч синипларда оқуватқан пәйтләрдә чөчәк китапларни нурғун оқаттим. Жуқарқи синипларға көчкәндә һекайә, повесть вә романларға өттүм. Студентлиқ дәвирләрдә китапни таллап оқуйдиған болдум. Һазир, йәни йешим чоңайғансири, мени көпирәк тарихимизға аит һөҗҗәтлик вә бәдиий әсәрләр қизиқтуриду. Шундақла көрнәклик шаирлиримизниң шеирлириниму диққәт-нәзәримдин сирт қойған әмәсмән. Долқун РОЗИЕВ, Регионаллиқ мәшрәпниң беги: – Яш вақитлиримизда фантастикилиқ вә детектив жанрида йезилған әсәрләрни қизиқип оқаттуқ. Һазир йешимиз атмиштин алқиғандин кейин тарихимизға, мәдәнийитимизгә аит әсәрләрни оқушни яқтуридиған болдуқ. Бизғу анда-санда болсиму, китап оқуймиз. Амма һазирқи заманивий яшларниң китап, гезит-журнал оқушқа болған хаһиши байқалмайду. Улар Интернетниң садиқ қуллириға айланған. Китап, гезит-журналлар билән кари йоқ. Муһидин РОЗАХУНОВ, Уйғур наһийәлик Мәдәнийәт өйиниң мудири: – Бирəр уйғур шаири яки язғучиси йеңи əсəр йезип, китап қилип чиқирипту десə, мүмкинқəдəр шу китапни сетивелишқа алдираймəн. Əсəрниң мəзмуниға аддий оқурмəн сүпитидə өзəмчə баһа беримəн. Бирақ йезиливатқан əсəрлиримиздə мошу кəмгичə, он сəккиз миң алəмниң егисини толуқ «тоналмайватқинида». Ениғирақ ейтсақ, язғучилиримиз диний мавзуда əсəр йезишқа бир қəдəмму бесип көрмиди. Һаятимизниң дин билəн зич мунасивəттə екəнлиги тоғрилиқ бирәр диний мəзмундики əсəр яритилмайватқанлиғи ечинарлиқ. Раст, әдиплиримиз жүригидə Аллани тонуйду. Амма йезиватқан əсəрлиридə униң изнасиму байқалмайду. Зулфия ТОХТАХУНОВА, Алмута шәһири М.Һәмраев намидики 150-уйғур оттура мәктивиниң 11-синип оқуғучиси: – Мән көрнәклик язғучи, мәрһум Турған Тохтәмовниң һәммә әсәрлирини сөйүп оқуймән. Язғучи өз қәһриманлирини һаятниң түрлүк вәзийәтлиридә тәсвирләп, уларниң ички кәчүрмилири вә сәргүзәштилирини һаятий вақиәләр билән бағлаштуриду. Шундақла язғучи өз әсәрлиридики қәһриманларниң жүригиниң соқушини, қәлбиниң назук, сирлиқ тәвринишлирини маһирлиқ билән тәсвирләйду. «Ақ йеғин», «Виждан азави», «Назугум» вә башқа әсәрлиридә пәқәт хәлқимизгила хас мәиший көрүнүшләр чоң дит вә зор маһарәт билән әкис әттүрүлгән. Мана шуниң үчүнму мән язғучиниң әсәрлирини қизиқип оқуймән вә улардин алий, инсаний пәзиләтләрни бойнумға сиңдүрүшкә тиришимән.