- Асасий мақалилар
- 30 Сәуір, 2019
Течлиқ вә разимәнлик – алий қәдрийәтләр
Дүшәнбә күни Тунҗа Президент – Елбасы Нурсултан Назарбаевниң рәислигидә “Течлиқ вә разимәнлик формулиси: бирлик вә йеңилаш” күн тәртиви билән Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң XXVII сессияси болуп өтти.
Сессиягә Қазақстан Президенти Қасым-Жомарт Тоқаев, Парламент депутатлири, мәмликәтниң түрлүк регионлиридики этномәдәнийәт бирләшмилириниң вә ҚХА қурулумлириниң рәһбәрлири қатнашти.
ҚХА Рәиси өз сөзидә һазирқи заманниң синақ-ховуплириға диққәт бөлди.
– Аләмшумул дуния көз алдимизда чоң өзгиришни баштин кәчүрүватиду, – дәп тәкитлиди Нурсултан Назарбаев. – Биз тамамән йеңи тарихий дәвирдә яшаватимиз. Ихтисат, җәмийәт һаяти, технологияләр түп-асасидин өзгәрди. Биз бу йеңилиқларни қобул қиливатимиз вә көп нәрсиләрни үгиниватимиз. Бирақ мошу өзгиришчан
дунияда бир турақлиқ алий қәдрийәт бар – бу җәмийәтниң бирлиги вә милләтләрара разимәнлик. Бу бизгә өзимиз жутуватқан һавадәк адәттики нәрсигә айланған қәдрийәт. Нәқ мошу муһим амил бизниң келәчәктә дунияда риқабәткә тақабил турушимизни бәлгүләйду.
Елбасы бирлик вә разимәнликниң Қазақстан үчүн алаһидә әһмийәткә егә қәдрийәтләрдин екәнлигини тәкитләп, буниңдин оттуз жил илгири хәлиқара экспертларниң Мәркизий Азиядә Балқандики боһранниң орун алидиғанлиғини тәхмин қилғанлиғини әслитип өтти.
– Экспертлар Мәркизий Азия региони дөләтлириниң келәчиги йоқ, улар тоқунушлар сазлиғиға петип қалиду, дәп тәхмин қилған еди. Бирақ мустәқиллик жиллирида биз, Қазақстан хәлқи, мошу деструктив тәхминләрни ишәшлик рәт қилалидуқ. Биз җошқун ихтисатқа егә күчлүк дөләтни қурдуқ. Тарихниң қилтақлиридин бирлишип өттуқ, прагматикилиқ вә салмақлиқ ташқи сәясәт түпәйли жуқури хәлиқара абройға ериштуқ. Биз ички сәяситимизни қурған үлгә, милләтләрара мунасивәтләр, тәңпуң, нәтиҗидарлиқ, вақит синиғидин өткән вә бүгүн башқилар үчүн үлгә-мисал болуп хизмәт қилиду. Мән мошу җәриянларни тәһлил қилғанда, һәрқачан бизниң Қазақстан хәлқиниң бирлиги вә разимәнлигини мустәһкәмләшниң тоғра йолини таллавалғанлиғимизға көз йәткүзимән, – дәп тәкитлиди Нурсултан Назарбаев.
Тунҗа Президент өз сөзидә милләтләрара разимәнликниң надир қазақстанлиқ үлгисиниң асаси болған бирнәччә асаслиқ қарарларни атап көрсәтти. Елбасы Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң қурулушини биринчи вә муһим қарар дәп атиди.
– Хәлиқниң хаһиши билән вуҗутқа кәлгән Ассамблея абройлуқ конституциялик органға айланди, – дәп тәкитлиди Нурсултан Назарбаев. – ҚХА биринчи күнләрдин тартипла дөләт вә пүткүл хәлқимиз алдида җавапкәр екәнлигини көрсәтти вә көрситип келиватиду. Ассамблея барлиқ қазақстанлиқ этнослар билән конфессияләрни дөләт қурулушиға җәлип қилди. Биз уни дөләтниң сәясий системисиға бириктүрүп, өзимизниң надир миллий бирлик йолумизни вуҗутқа кәлтүрдуқ.
Елбасы шундақла мана 12 жилдин буян Ассамблеяниң рәсмий түрдә Парламент Мәҗлисидә вакаләтликкә егә екәнлигини, мәмликәтниң қанун чиқириш оргиниға ҚХАдин сайланған 9 депутатниң болса, течлиқ вә разимәнлик әлчилиригә айланғанлиғини тәкитлиди.
Милләтләрара вә конфессияләрара тәңликниң мустәһкәм һоқуқ асасиниң яритилиши муһим қарар болди. У қанунлар системисини, җүмлидин етиқат әркинлиги, тиллар, җәмийәтлик бирләшмиләр вә Қазақстан хәлқи Ассамблеяси тоғрилиқ қанунларни өз ичигә алиду. Тунҗа Президентниң тәкитлишичә, җумһурийәттә милләтләрниң һоқуқини камситидиған бирму қанун йоқ, барлиқ гражданларниң тәңлиги мәмликәтниң Асасий Қанунида өз әксини тапқан.
– Дөлитимизниң этносларара саһасидики сәясити көпхиллиқтики бирлик принципиға асасланған. Бу болупму тил сәяситидә ениқ көрүнди, – деди Нурсултан Назарбаев. – Һәммидин авал оқутуш дөләт тилида жүргүзүлидиған мәктәпләр тармиғи кәңәймәктә, һазир уларниң сани төрт миңға йәтти, бу 1990-жилларниң бешидикигә қариғанда икки һәссә ошуқ. Барлиқ халиғучилар қазақ тилини үгиниш мәркәзлиридин пайдилиниватиду. Әйнә шуниңға бағлиқ “Мәміле” дәп аталған ситуациялик қазақ тили лайиһисини муһим дәп һесаплаймән. У ситуациялик қазақ тилини илгирилитишкә қаритилған, бу болса уни чапсан үгинишкә вә күндиликтә пайдилиништа ярдәм қилиду.
Тунҗа Президентниң тәкитлишичә, дөләт шундақла Қазақстанда яшаватқан барлиқ этнослар тилиниң һәм мәдәнийитиниң тәрәққий етишини қоллап-қувәтләватиду. 88 мәктәптә оқутуш өзбәк, таҗик, уйғур, украин тиллирида жүргүзүлиду, йәнә 108 мәктәптә 22 милләтниң тили айрим пән сүпитидә оқутулиду. Мәмликәттә 15 тилда 35 нәшир чиқирилиду, 11 тилда телекөрситишләр эфирға чиқиватиду. Мәмликәттә 14 рус, өзбәк, шундақла МДҺдики бирдин-бир уйғур, корей вә немис театрлири ишләватиду.
– “Көпхиллиқтики бирлик” принципи заманивий мустәқил Қазақстан қияпитини өзлирини қазақстанлиқ дәп һесаплайдиған барлиқ 130 милләтниң шәкилләндүридиғанлиғини билдүриду, – дәп хуласә чиқарди Елбасы. – Бу – бизниң алтун байлиғимиз, уни көзүмизниң қаричуғидәк сақлишимиз керәк. Биз түрлүк мәдәнийәтләр вә тилларниң вәкиллири болсақму, һәммимиз – Қазақстан дияриниң балилири, униңға болған муһәббәт бизни бирләштүриду.
Әйнә шуниңға бағлиқ Нурсултан Назарбаев жуқури җавапкәрликни вә миллий вәтәнпәрвәрликни ярқин намайиш қилған “Туған жер” программисиға диққәт ағдурди. Түрлүк милләтләрниң вәкиллиридин болған тиҗарәтчиләр регионларда баһаси йүз миллионлиған тәңгә болған иҗтимаий объектларни салди. Мәсилән, Гарик Бернецян, Владимир Лыткин, Никон Ким, Шамсадин Гусейнов, Виктор Хильниченко, Виктор Сычёв, Хасан Абуев, Сергей Блок, Рубик Аветисян вә башқилар әйнә шулар җүмлисидиндур.
Униңдин ташқири “Қазақстандики 100 йеңи исим” лайиһисигә 20дин ошуқ миллий топниң вәкиллири қатнашти.
Елбасы шундақла елан қилинған Яшлар жили даирисидики чарә-тәдбирләрниң муһим екәнлигини атап көрсәтти, у әвлатлар варислиғини тәминләшкә нишан қилинған чоң лайиһиниң бир қисми болуп һесаплиниду.
– Қазақстанда течлиқ вә разимәнликни тәминләшниң кәңдаирилик иҗтимаий инфрақурулуми вуҗутқа кәлди, – дәп тәкитлиди Нурсултан Назарбаев. – У системилиқ ишни жүргүзүшкә ярдәм қилиду. Илмий-экспертлиқ кеңәшләр, җәмийәтлик разимәнлик кеңәшлири, журналистлар клублири, анилар кеңәшлири вә башқиму нурғунлиған қурулумлар ҚХАниң “шахлириға” айланди. Мәмликитимиздә 820гә йеқин этномәдәнийәт бирләшмиси бар, бу чарәк әсир илгәркигә қариғанда, 20 һәссә көп вә уларниң һәммиси утуқлуқ ишләш үчүн яхши имканийәтләргә егә. Бу қурулумларниң турақлиқ тәрәққий етиши дөләтниң милләтләрара мунасивәтләр саһасиға болған алаһидә мунасивитини әкис әттүриду.
Елбасы хәлиқара бирләшмидә течлиқ вә разимәнлик қәдрийәтлирини илгирилитишни йәнә бир муһим тәркивий қисим дәп атиди.
– Қазақстан йери цивилизацияләр диалоги өткүзүлидиған җайға айланди, – деди Қазақстан Җумһурийитиниң Тунҗа Президенти. – 2003-жилдин тартип пайтәхттә мунтәзим рәвиштә Қурултай өткүзүлүп, униңға барлиқ дуниявий вә әнъәнивий тилларниң йүзлигән вәкиллири қатнишиватиду. Бизниң милләтләрара вә разимәнлик тәҗрибимиз БМТ, ЕБҺТ, ШҺТ вә АӨҺИЧК охшаш нурғунлиған хәлиқара мәйданларда етирап қилинди. Қазақстан дунияда нәтиҗидарлиқ течлиқпәрвәр сүпитидә мәлум. Мәмликәт Тағлиқ Қарабах әтрапидики, Пакстан вә Һиндстан, Россия вә Түркия оттурисидики кәскинликни төвәнлитишкә һәссә қошти, Иран әтрапидики вәзийәтни йеникләштүрүшкә, Сирия бойичә музакириләргә ярдәм қилди. Тоқунушларни течлиқ йоли билән биртәрәп қилиш, аңлиқ түрдә уйғун қатар яшаш – мошуниң һәммиси Қазақстан үлгисидә әкис әткән миллий қәдрийәтлиримизниң бир қисми.
Андин кейин Нурсултан Назарбаев 2017-жили тәшәббус қилинған дөләт сәяситиниң иҗтимаий өлчимини күчәйтиш – тапавәтни ашуруш вә аһалиниң һал-оқити төвән қатламлирини қоллап-қувәтләш бойичә системилиқ чариләргә тохтилип өтти.
Елбасы шундақла Қазақстанда аһалини иш билән тәминләш вә аммивий тиҗарәтчилик, билим бериш, илим-пән вә саламәтликни сақлаш саһалирини, инфрақурулумни тәрәққий әткүзүш сәяситиниң давамлаштурулидиғанлиғини атап көрсәтти.
Нурсултан Назарбаев Қазақстанниң 30 жилға йеқин суверен дөләт сүпитидә моҗут болуватқанлиғини әслитип өтүп, қазақстанлиқларни әң жуқури дәриҗилик иҗтимаий җавапкәрликкә тәйяр дәп һесаплайдиғанлиғини атап көрсәтти.
– Бу – мәмликәт вә хәлиқниң тәғдири үчүн җавапкәрлик, – дәп тәкитлиди Елбасы. – Җәмийәт назарити, пидаийлиқ, хәйрихаһлиқ, меценатлиқ, тоқунушларни биртәрәп қилишниң гражданлиқ механизмлири – мана мошулар мәмликәтниң барлиқ җавапкәр гражданлириниң қатнишишини тәләп қилиду. Мән булту өткән Гражданлиқ форумда вә бийил Яшлар жили даирисидә бәргән тапшурмилар буниң үчүн барлиқ зөрүр шараитни яратти. Һазир барлиқ механизмларниң нәтиҗидарлиқ ишлишини тәминләш керәк.
ҚХА Рәиси иҗтимаий бирликни күчәйтиш үчүн медиация институтини толуқ пайдилинишқа чақирди. Ассамблея даирисидә 800дин ошуқ җәмийәтлик медиаторлар ишләватиду вә уларниң паал қатнишиши түпәйли пәқәт өткән жилила 20 миңға йеқин медиативлиқ келишим түзүлди.
– Һазир медиация институтини пәйда болуватқан талаш туғдуридиған мәсилиләрниң алдини елишқа өз вақтида биртәрәп қилишқа нишан қилиш керәк, – дәп һесаплайду Елбасы. – Һәрқандақ чүшәнмәслик елип келидиған тоқунушни йоқитишқа қариғанда, мурассә издәш арқилиқ униң алдини алған һәммидин яхши.
Нурсултан Назарбаев шундақла мәркәздә вә җайларда һакимийәт органлири йенида қурулған барлиқ җәмийәтлик кеңәшләрниң паалийитини ениқ тәртипкә кәлтүрүшни, уларниң сүпәт тәркивини күчәйтишни, җавапкәр саһалирини бәлгүләшни тапшурди. Буниңда дөләт органлири җәмийәтлик кеңәшләрниң баһасиға, тәвсийәлиригә вә пикригә қулақ селиши, уларни өз паалийитидә һесапқа елиши керәк. Тунҗа Президент Қазақстан хәлқи Ассамблеясигә Nur Otan партияси билән бирликтә мошу ишқа актив қошулушни тапшурди.
– Ассамблеяниң Тиҗарәтчиләр ассоциацияси арқилиқ чәтәллик инвесторлар билән ихтисадий һәмкарлиқни кәңәйтиш керәк, – деди Нурсултан Назарбаев. – ҚХА вәкиллири болған тиҗарәтчиләр чәт әлләр билән барлиқ иккитәрәплимә Иш бабидики кеңәшләргә қошулуши лазим. Ассамблеяниң Тиҗарәтчиләр ассоциациясиниң паалийитини сүпәт җәһәттин йеңи дәриҗигә елип чиқиш, униң тәркивини бизнес-бирләшминиң йетәкчи вәкиллири билән күчәйтиш зөрүр.
Елбасыниң сөзигә қариғанда, ҚХАниң чәтәллик достлар клубини қурушқа болиду, мундақ клуб иш бабидики алақиларни тәрәққий әткүзүшкә вә мәмликитимизгә инвестицияләрни җәлип қилишқа ярдәм қилған болар еди.
Қазақстан Җумһурийити Тунҗа Президентиниң тәкитлишичә, биринчи новәттә, башқа әлләр билән парламентларара алақиларни йолға селиш үчүн ҚХА депутатлар корпусиниң иқтидарини актив пайдилиниш зөрүр.
Нурсултан Назарбаев униңдин ташқири җәмийәтлик аң-сәвийәни йеңилаш җәриянлириниң паал қатнашқучиси сүпитидә Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң ролини алаһидә тәкитләп өтти.
– Билимгә, йеңи идеяләргә интилиш, миллий кодни сақлаш вә Қазақстанниң эволюциялик тәрәққият йоли – мана мошу мәнбәләр умуммиллий тарихий аң-сәвийә вә бирпүтүн қәдрийәтләрниң мустәһкәм асасини шәкилләндүриду. Мана бу – беваситә Ассамблеяниң җавапкәрлик зониси. Мән икки жил илгири башлиған “Рухани жаңғыру” лайиһиси һәрбир қазақстанлиқниң униңға қатнишидиғанлиғини көздә тутиду. Пүткүл җәмийәтни роһий вә әқлий йеңилашни биз җәмийәт аң-сәвийәсини йеңилаш дәп чүшинимиз. Биз күчлүк вә җавапкәр адәмләрдин ибарәт бирпүтүн хәлиқ, пикирлиримизни вә өзимизни тутушимизни нәқ әйнә шундақ қайта қурушимиз керәк, – деди ҚХА Рәиси.
Елбасы икки муһим сәнәгә диққәт ағдурди: келәр жили ҚХАниң қурулғиниға вә Қазақстан Җумһурийити Конституциясиниң қобул қилинғанлиғиға 25 жил толиду.
– Мустәқилликтә өткән 27 жилдин ошуқ вақитта мән мәмликәтниң һәқиқий бирлигиниң вәтәнпәрвәрлик, өз йеригә вә хәлқигә, униң мәдәнийитигә болған муһәббәт, умумий қәдрийәтләр, мәхсәтләр вә вәзипиләр билән күчийидиғанлиғиға көз йәткүздүм, – дәп билдүрди Нурсултан Назарбаев. – Қазақстан – ихтисадий вә сәясий җәһәттин утуқлуқ, течлиқ вә турақлиқ дөләт, униңда адәмләр паравән яшап, келәчәккә қорқмай қарайду. Раст, вақит бир йәрдә турмайду, бирақ мән хәлқимизниң бирлик вә разимәнликни сақлап қалған һалда, вақитниң синақ-ховуплириға шәрәп билән җавап берип, йеңи чоққиларға чиқидиғанлиғиға ишинимән.
Тунҗа Президент өз сөзидә Дөләт рәһбири лавазимидин кетиш мәсилисигә тохтилип, мундақ қәдәмниң Қазақстанниң буниңдин кейинки турақлиқ тәрәққиятини тәминләш үчүн әмәлгә ашурулғанлиғини тәкитлиди. Елбасы хәлиққә, җүмлидин ҚХАниң барлиқ әзалириға қоллап-қувәтлигәнлиги вә чүшәнгәнлиги үчүн миннәтдарлиқ билдүрди.
Нурсултан Назарбаев 9-июньға Президент сайлиминиң бәлгүләнгәнлигини әслитип өтүп, барлиқ қазақстанлиқларни электорал җәриянға паал қатнишишқа чақирди.
Нурсултан Назарбаев сөзиниң ахирида бирлик, достлуқ вә турақлиқниң Қазақстан сәяситиниң испатни тәләп қилмайдиған баш қаидиси, мәмликитимизниң гүллинишини қолға кәлтүридиған асас екәнлигини тәкитлиди.
ҚХА сессиясидә шундақла Ассамблея Рәисиниң икки йеңи орунбасари тайинланди. ҚХА Кеңишиниң тәкливи бойичә бу лавазимларға “Вайнах” чечен-ингуш мәдәнийәт мәркизиниң вәкили, кәспий медиатор Юсуп Келигов вә Нур-Султан шәһәрлик “Өзбәк этномәдәнийәт мәркизи” җәмийәтлик бирләшмисиниң рәиси Шерзад Полатов тайинланди. Қазақстан Президенти Қасым-Жомарт Тоқаев тегишлик буйруқни имзалиди.
Сессиядә шундақла язғучи вә журналист Смағул Елубай, Россия хәлиқлири Ассамблеяси Кеңишиниң рәиси Светлана Смирнова, әл-Фараби намидики Қазақ миллий университетиниң студенти Милина Вавулиди, Ахи Эвран Университетиниң (Түркия) оқутқучиси Куршад Зорлу, Ханкук Чәт әл тиллири университетиниң (Җәнубий Корея) учумкари, Л.Гумилев намидики Евразия миллий университетиниң докторанти Чу Ионг-Мин, Назарбаев Университетниң оқутқучиси Сураган Дорбетхан вә башқилар сөзгә чиқти.
ҚХА сессияси тәнтәнилик концерт билән аяқлашти.
дунияда бир турақлиқ алий қәдрийәт бар – бу җәмийәтниң бирлиги вә милләтләрара разимәнлик. Бу бизгә өзимиз жутуватқан һавадәк адәттики нәрсигә айланған қәдрийәт. Нәқ мошу муһим амил бизниң келәчәктә дунияда риқабәткә тақабил турушимизни бәлгүләйду.
Елбасы бирлик вә разимәнликниң Қазақстан үчүн алаһидә әһмийәткә егә қәдрийәтләрдин екәнлигини тәкитләп, буниңдин оттуз жил илгири хәлиқара экспертларниң Мәркизий Азиядә Балқандики боһранниң орун алидиғанлиғини тәхмин қилғанлиғини әслитип өтти.
– Экспертлар Мәркизий Азия региони дөләтлириниң келәчиги йоқ, улар тоқунушлар сазлиғиға петип қалиду, дәп тәхмин қилған еди. Бирақ мустәқиллик жиллирида биз, Қазақстан хәлқи, мошу деструктив тәхминләрни ишәшлик рәт қилалидуқ. Биз җошқун ихтисатқа егә күчлүк дөләтни қурдуқ. Тарихниң қилтақлиридин бирлишип өттуқ, прагматикилиқ вә салмақлиқ ташқи сәясәт түпәйли жуқури хәлиқара абройға ериштуқ. Биз ички сәяситимизни қурған үлгә, милләтләрара мунасивәтләр, тәңпуң, нәтиҗидарлиқ, вақит синиғидин өткән вә бүгүн башқилар үчүн үлгә-мисал болуп хизмәт қилиду. Мән мошу җәриянларни тәһлил қилғанда, һәрқачан бизниң Қазақстан хәлқиниң бирлиги вә разимәнлигини мустәһкәмләшниң тоғра йолини таллавалғанлиғимизға көз йәткүзимән, – дәп тәкитлиди Нурсултан Назарбаев.
Тунҗа Президент өз сөзидә милләтләрара разимәнликниң надир қазақстанлиқ үлгисиниң асаси болған бирнәччә асаслиқ қарарларни атап көрсәтти. Елбасы Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң қурулушини биринчи вә муһим қарар дәп атиди.
– Хәлиқниң хаһиши билән вуҗутқа кәлгән Ассамблея абройлуқ конституциялик органға айланди, – дәп тәкитлиди Нурсултан Назарбаев. – ҚХА биринчи күнләрдин тартипла дөләт вә пүткүл хәлқимиз алдида җавапкәр екәнлигини көрсәтти вә көрситип келиватиду. Ассамблея барлиқ қазақстанлиқ этнослар билән конфессияләрни дөләт қурулушиға җәлип қилди. Биз уни дөләтниң сәясий системисиға бириктүрүп, өзимизниң надир миллий бирлик йолумизни вуҗутқа кәлтүрдуқ.
Елбасы шундақла мана 12 жилдин буян Ассамблеяниң рәсмий түрдә Парламент Мәҗлисидә вакаләтликкә егә екәнлигини, мәмликәтниң қанун чиқириш оргиниға ҚХАдин сайланған 9 депутатниң болса, течлиқ вә разимәнлик әлчилиригә айланғанлиғини тәкитлиди.
Милләтләрара вә конфессияләрара тәңликниң мустәһкәм һоқуқ асасиниң яритилиши муһим қарар болди. У қанунлар системисини, җүмлидин етиқат әркинлиги, тиллар, җәмийәтлик бирләшмиләр вә Қазақстан хәлқи Ассамблеяси тоғрилиқ қанунларни өз ичигә алиду. Тунҗа Президентниң тәкитлишичә, җумһурийәттә милләтләрниң һоқуқини камситидиған бирму қанун йоқ, барлиқ гражданларниң тәңлиги мәмликәтниң Асасий Қанунида өз әксини тапқан.
– Дөлитимизниң этносларара саһасидики сәясити көпхиллиқтики бирлик принципиға асасланған. Бу болупму тил сәяситидә ениқ көрүнди, – деди Нурсултан Назарбаев. – Һәммидин авал оқутуш дөләт тилида жүргүзүлидиған мәктәпләр тармиғи кәңәймәктә, һазир уларниң сани төрт миңға йәтти, бу 1990-жилларниң бешидикигә қариғанда икки һәссә ошуқ. Барлиқ халиғучилар қазақ тилини үгиниш мәркәзлиридин пайдилиниватиду. Әйнә шуниңға бағлиқ “Мәміле” дәп аталған ситуациялик қазақ тили лайиһисини муһим дәп һесаплаймән. У ситуациялик қазақ тилини илгирилитишкә қаритилған, бу болса уни чапсан үгинишкә вә күндиликтә пайдилиништа ярдәм қилиду.
Тунҗа Президентниң тәкитлишичә, дөләт шундақла Қазақстанда яшаватқан барлиқ этнослар тилиниң һәм мәдәнийитиниң тәрәққий етишини қоллап-қувәтләватиду. 88 мәктәптә оқутуш өзбәк, таҗик, уйғур, украин тиллирида жүргүзүлиду, йәнә 108 мәктәптә 22 милләтниң тили айрим пән сүпитидә оқутулиду. Мәмликәттә 15 тилда 35 нәшир чиқирилиду, 11 тилда телекөрситишләр эфирға чиқиватиду. Мәмликәттә 14 рус, өзбәк, шундақла МДҺдики бирдин-бир уйғур, корей вә немис театрлири ишләватиду.
– “Көпхиллиқтики бирлик” принципи заманивий мустәқил Қазақстан қияпитини өзлирини қазақстанлиқ дәп һесаплайдиған барлиқ 130 милләтниң шәкилләндүридиғанлиғини билдүриду, – дәп хуласә чиқарди Елбасы. – Бу – бизниң алтун байлиғимиз, уни көзүмизниң қаричуғидәк сақлишимиз керәк. Биз түрлүк мәдәнийәтләр вә тилларниң вәкиллири болсақму, һәммимиз – Қазақстан дияриниң балилири, униңға болған муһәббәт бизни бирләштүриду.
Әйнә шуниңға бағлиқ Нурсултан Назарбаев жуқури җавапкәрликни вә миллий вәтәнпәрвәрликни ярқин намайиш қилған “Туған жер” программисиға диққәт ағдурди. Түрлүк милләтләрниң вәкиллиридин болған тиҗарәтчиләр регионларда баһаси йүз миллионлиған тәңгә болған иҗтимаий объектларни салди. Мәсилән, Гарик Бернецян, Владимир Лыткин, Никон Ким, Шамсадин Гусейнов, Виктор Хильниченко, Виктор Сычёв, Хасан Абуев, Сергей Блок, Рубик Аветисян вә башқилар әйнә шулар җүмлисидиндур.
Униңдин ташқири “Қазақстандики 100 йеңи исим” лайиһисигә 20дин ошуқ миллий топниң вәкиллири қатнашти.
Елбасы шундақла елан қилинған Яшлар жили даирисидики чарә-тәдбирләрниң муһим екәнлигини атап көрсәтти, у әвлатлар варислиғини тәминләшкә нишан қилинған чоң лайиһиниң бир қисми болуп һесаплиниду.
– Қазақстанда течлиқ вә разимәнликни тәминләшниң кәңдаирилик иҗтимаий инфрақурулуми вуҗутқа кәлди, – дәп тәкитлиди Нурсултан Назарбаев. – У системилиқ ишни жүргүзүшкә ярдәм қилиду. Илмий-экспертлиқ кеңәшләр, җәмийәтлик разимәнлик кеңәшлири, журналистлар клублири, анилар кеңәшлири вә башқиму нурғунлиған қурулумлар ҚХАниң “шахлириға” айланди. Мәмликитимиздә 820гә йеқин этномәдәнийәт бирләшмиси бар, бу чарәк әсир илгәркигә қариғанда, 20 һәссә көп вә уларниң һәммиси утуқлуқ ишләш үчүн яхши имканийәтләргә егә. Бу қурулумларниң турақлиқ тәрәққий етиши дөләтниң милләтләрара мунасивәтләр саһасиға болған алаһидә мунасивитини әкис әттүриду.
Елбасы хәлиқара бирләшмидә течлиқ вә разимәнлик қәдрийәтлирини илгирилитишни йәнә бир муһим тәркивий қисим дәп атиди.
– Қазақстан йери цивилизацияләр диалоги өткүзүлидиған җайға айланди, – деди Қазақстан Җумһурийитиниң Тунҗа Президенти. – 2003-жилдин тартип пайтәхттә мунтәзим рәвиштә Қурултай өткүзүлүп, униңға барлиқ дуниявий вә әнъәнивий тилларниң йүзлигән вәкиллири қатнишиватиду. Бизниң милләтләрара вә разимәнлик тәҗрибимиз БМТ, ЕБҺТ, ШҺТ вә АӨҺИЧК охшаш нурғунлиған хәлиқара мәйданларда етирап қилинди. Қазақстан дунияда нәтиҗидарлиқ течлиқпәрвәр сүпитидә мәлум. Мәмликәт Тағлиқ Қарабах әтрапидики, Пакстан вә Һиндстан, Россия вә Түркия оттурисидики кәскинликни төвәнлитишкә һәссә қошти, Иран әтрапидики вәзийәтни йеникләштүрүшкә, Сирия бойичә музакириләргә ярдәм қилди. Тоқунушларни течлиқ йоли билән биртәрәп қилиш, аңлиқ түрдә уйғун қатар яшаш – мошуниң һәммиси Қазақстан үлгисидә әкис әткән миллий қәдрийәтлиримизниң бир қисми.
Андин кейин Нурсултан Назарбаев 2017-жили тәшәббус қилинған дөләт сәяситиниң иҗтимаий өлчимини күчәйтиш – тапавәтни ашуруш вә аһалиниң һал-оқити төвән қатламлирини қоллап-қувәтләш бойичә системилиқ чариләргә тохтилип өтти.
Елбасы шундақла Қазақстанда аһалини иш билән тәминләш вә аммивий тиҗарәтчилик, билим бериш, илим-пән вә саламәтликни сақлаш саһалирини, инфрақурулумни тәрәққий әткүзүш сәяситиниң давамлаштурулидиғанлиғини атап көрсәтти.
Нурсултан Назарбаев Қазақстанниң 30 жилға йеқин суверен дөләт сүпитидә моҗут болуватқанлиғини әслитип өтүп, қазақстанлиқларни әң жуқури дәриҗилик иҗтимаий җавапкәрликкә тәйяр дәп һесаплайдиғанлиғини атап көрсәтти.
– Бу – мәмликәт вә хәлиқниң тәғдири үчүн җавапкәрлик, – дәп тәкитлиди Елбасы. – Җәмийәт назарити, пидаийлиқ, хәйрихаһлиқ, меценатлиқ, тоқунушларни биртәрәп қилишниң гражданлиқ механизмлири – мана мошулар мәмликәтниң барлиқ җавапкәр гражданлириниң қатнишишини тәләп қилиду. Мән булту өткән Гражданлиқ форумда вә бийил Яшлар жили даирисидә бәргән тапшурмилар буниң үчүн барлиқ зөрүр шараитни яратти. Һазир барлиқ механизмларниң нәтиҗидарлиқ ишлишини тәминләш керәк.
ҚХА Рәиси иҗтимаий бирликни күчәйтиш үчүн медиация институтини толуқ пайдилинишқа чақирди. Ассамблея даирисидә 800дин ошуқ җәмийәтлик медиаторлар ишләватиду вә уларниң паал қатнишиши түпәйли пәқәт өткән жилила 20 миңға йеқин медиативлиқ келишим түзүлди.
– Һазир медиация институтини пәйда болуватқан талаш туғдуридиған мәсилиләрниң алдини елишқа өз вақтида биртәрәп қилишқа нишан қилиш керәк, – дәп һесаплайду Елбасы. – Һәрқандақ чүшәнмәслик елип келидиған тоқунушни йоқитишқа қариғанда, мурассә издәш арқилиқ униң алдини алған һәммидин яхши.
Нурсултан Назарбаев шундақла мәркәздә вә җайларда һакимийәт органлири йенида қурулған барлиқ җәмийәтлик кеңәшләрниң паалийитини ениқ тәртипкә кәлтүрүшни, уларниң сүпәт тәркивини күчәйтишни, җавапкәр саһалирини бәлгүләшни тапшурди. Буниңда дөләт органлири җәмийәтлик кеңәшләрниң баһасиға, тәвсийәлиригә вә пикригә қулақ селиши, уларни өз паалийитидә һесапқа елиши керәк. Тунҗа Президент Қазақстан хәлқи Ассамблеясигә Nur Otan партияси билән бирликтә мошу ишқа актив қошулушни тапшурди.
– Ассамблеяниң Тиҗарәтчиләр ассоциацияси арқилиқ чәтәллик инвесторлар билән ихтисадий һәмкарлиқни кәңәйтиш керәк, – деди Нурсултан Назарбаев. – ҚХА вәкиллири болған тиҗарәтчиләр чәт әлләр билән барлиқ иккитәрәплимә Иш бабидики кеңәшләргә қошулуши лазим. Ассамблеяниң Тиҗарәтчиләр ассоциациясиниң паалийитини сүпәт җәһәттин йеңи дәриҗигә елип чиқиш, униң тәркивини бизнес-бирләшминиң йетәкчи вәкиллири билән күчәйтиш зөрүр.
Елбасыниң сөзигә қариғанда, ҚХАниң чәтәллик достлар клубини қурушқа болиду, мундақ клуб иш бабидики алақиларни тәрәққий әткүзүшкә вә мәмликитимизгә инвестицияләрни җәлип қилишқа ярдәм қилған болар еди.
Қазақстан Җумһурийити Тунҗа Президентиниң тәкитлишичә, биринчи новәттә, башқа әлләр билән парламентларара алақиларни йолға селиш үчүн ҚХА депутатлар корпусиниң иқтидарини актив пайдилиниш зөрүр.
Нурсултан Назарбаев униңдин ташқири җәмийәтлик аң-сәвийәни йеңилаш җәриянлириниң паал қатнашқучиси сүпитидә Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң ролини алаһидә тәкитләп өтти.
– Билимгә, йеңи идеяләргә интилиш, миллий кодни сақлаш вә Қазақстанниң эволюциялик тәрәққият йоли – мана мошу мәнбәләр умуммиллий тарихий аң-сәвийә вә бирпүтүн қәдрийәтләрниң мустәһкәм асасини шәкилләндүриду. Мана бу – беваситә Ассамблеяниң җавапкәрлик зониси. Мән икки жил илгири башлиған “Рухани жаңғыру” лайиһиси һәрбир қазақстанлиқниң униңға қатнишидиғанлиғини көздә тутиду. Пүткүл җәмийәтни роһий вә әқлий йеңилашни биз җәмийәт аң-сәвийәсини йеңилаш дәп чүшинимиз. Биз күчлүк вә җавапкәр адәмләрдин ибарәт бирпүтүн хәлиқ, пикирлиримизни вә өзимизни тутушимизни нәқ әйнә шундақ қайта қурушимиз керәк, – деди ҚХА Рәиси.
Елбасы икки муһим сәнәгә диққәт ағдурди: келәр жили ҚХАниң қурулғиниға вә Қазақстан Җумһурийити Конституциясиниң қобул қилинғанлиғиға 25 жил толиду.
– Мустәқилликтә өткән 27 жилдин ошуқ вақитта мән мәмликәтниң һәқиқий бирлигиниң вәтәнпәрвәрлик, өз йеригә вә хәлқигә, униң мәдәнийитигә болған муһәббәт, умумий қәдрийәтләр, мәхсәтләр вә вәзипиләр билән күчийидиғанлиғиға көз йәткүздүм, – дәп билдүрди Нурсултан Назарбаев. – Қазақстан – ихтисадий вә сәясий җәһәттин утуқлуқ, течлиқ вә турақлиқ дөләт, униңда адәмләр паравән яшап, келәчәккә қорқмай қарайду. Раст, вақит бир йәрдә турмайду, бирақ мән хәлқимизниң бирлик вә разимәнликни сақлап қалған һалда, вақитниң синақ-ховуплириға шәрәп билән җавап берип, йеңи чоққиларға чиқидиғанлиғиға ишинимән.
Тунҗа Президент өз сөзидә Дөләт рәһбири лавазимидин кетиш мәсилисигә тохтилип, мундақ қәдәмниң Қазақстанниң буниңдин кейинки турақлиқ тәрәққиятини тәминләш үчүн әмәлгә ашурулғанлиғини тәкитлиди. Елбасы хәлиққә, җүмлидин ҚХАниң барлиқ әзалириға қоллап-қувәтлигәнлиги вә чүшәнгәнлиги үчүн миннәтдарлиқ билдүрди.
Нурсултан Назарбаев 9-июньға Президент сайлиминиң бәлгүләнгәнлигини әслитип өтүп, барлиқ қазақстанлиқларни электорал җәриянға паал қатнишишқа чақирди.
Нурсултан Назарбаев сөзиниң ахирида бирлик, достлуқ вә турақлиқниң Қазақстан сәяситиниң испатни тәләп қилмайдиған баш қаидиси, мәмликитимизниң гүллинишини қолға кәлтүридиған асас екәнлигини тәкитлиди.
ҚХА сессиясидә шундақла Ассамблея Рәисиниң икки йеңи орунбасари тайинланди. ҚХА Кеңишиниң тәкливи бойичә бу лавазимларға “Вайнах” чечен-ингуш мәдәнийәт мәркизиниң вәкили, кәспий медиатор Юсуп Келигов вә Нур-Султан шәһәрлик “Өзбәк этномәдәнийәт мәркизи” җәмийәтлик бирләшмисиниң рәиси Шерзад Полатов тайинланди. Қазақстан Президенти Қасым-Жомарт Тоқаев тегишлик буйруқни имзалиди.
Сессиядә шундақла язғучи вә журналист Смағул Елубай, Россия хәлиқлири Ассамблеяси Кеңишиниң рәиси Светлана Смирнова, әл-Фараби намидики Қазақ миллий университетиниң студенти Милина Вавулиди, Ахи Эвран Университетиниң (Түркия) оқутқучиси Куршад Зорлу, Ханкук Чәт әл тиллири университетиниң (Җәнубий Корея) учумкари, Л.Гумилев намидики Евразия миллий университетиниң докторанти Чу Ионг-Мин, Назарбаев Университетниң оқутқучиси Сураган Дорбетхан вә башқилар сөзгә чиқти.
ҚХА сессияси тәнтәнилик концерт билән аяқлашти.
306 рет
көрсетілді0
пікір
