• Әхбаратлар еқими
• 30 Мамыр, 2019

«Уйғур яшлириниң паалийәтчанлиғи ашмақта»

Йолдаш МОЛОТОВ, «Уйғур авази» Һәммимизгә мәлумки, 2019-жил Қазақстанниң Тунҗа Президенти Нурсултан Назарбаевниң тәшәббуси билән «Яшлар жили» дәп елан қилинди. Шуниңға мунасивәтлик һазир елимиздә яшларға беғишланған чарә-тәдбирләр көпләп өткүзүлүватиду. Әлвәттә, қазақстанлиқ уйғур яшлириму бу ишларда паалийәтчанлиқ көрсәтмәктә. Болупму Қазақстан Уйғур Яшлири Бирлиги (ҚУЯБ) әмәлгә ашуруватқан ишлар нурғун. Униңдин ташқири бийил ҚУЯБниң қурулғиниға 20 жил толуватиду. Шу мунасивәт билән ҚУЯБ рәиси, ҚХА әзаси Рустәм Хәйриевни сөһбәткә тәклип қилдуқ. — Рустәм, ҚУЯБ қандақ қурулди вә униң мәхсити немиләрдин ибарәт болди? — Қазақстан Уйғур Яшлири Бирлиги 1999-жили тәшкил қилинди. Қошумчә қилсам, бийил елимиздә Елбасы Нурсултан Назарбаевниң тәшәббуси билән «Яшлар жили» дәп елан қилинди һәм бизниң тәшкилатниң қурулғиниға 20 жил толди. Буни мәлум дәриҗидә рәмзлик десәкму болиду. Бу тәшкилат регионаллиқ җәмийәтлик тәшкилат сүпитидә рәсмий тиркәлгән, өзиниң низамнамиси бар, өз алдиға паалийәт жүргүзүш һоқуқиға егә. Тәшкилатниң асасий вәзиписи — яшлар арисида мәдәнийәтни тәрәққий әткүзүш, спорт, хәйрихаһлиқ чарә-тәдбирләрни әмәлгә ашуруш, йәрлик вә чәтәллик фондлар һәм җәмийәтлик тәшкилатлар билән һәмкарлиқ орнитиш. ҚУЯБ яшларни паал һаят кәчүрүш, җәмийәтлик ишларға җәлип қилиш, вәтәнпәрвәрлик роһида тәрбийиләш, яшларниң миллий әнъәнилиримизгә, тарихимизға, сәнъитимизгә, спортқа болған қизиқишини ашуруш мәхситидә тәшкил қилинған. Тәшкилатни паалийәтчан яшлар қурған еди. Һазирму шундақ яшлар ишләватиду. Тәкитләш лазимки, мошу жиллар ичидә тәшкилатни һәрхил шәхсләр башқурди. Уларниң бәзилириниң заманға лайиқ көзқарашлири болди, бәзилириниң пикирлири җәмийитимиз үчүн чүшиниксиз пети қалди. Бирақ асасий мәхсәт бирла болди, йәни яшларни заманға лайиқ ишләшкә үгитиш, җәмийәтлик ишларда паалийәтчанлиғини ашуруш. Бу жиллар ичидә өз миллити, мәдәнийити үчүн көйүнгән, хәлқиниң келәчигигә бепәрва болмиған яшлар тәшкилатта ишлиди. Һазир уларниң йеши чоң болуп қалғачқа, тәшкилат әзалири әмәс. Шуниңға қаримай, улар бизгә дайим мәслиһәтлирини берип туриду. — Өзәң бу тәшкилатқа қандақ кәлдиң? — ҚУЯБқа мән 2010-жил кәлдим. Келишимниң өзи қизиқ болди. У вақитта мошундақ тәшкилатниң бар екәнлигиниму билмәттим. Мән өз алдимға чоң бир кәч уюштурған едим. Кәч уйғур музыкисиға беғишланди. Шу кәчкә 5400 адәм кәлди. Уни сетилған билетлардин билдуқ. Кейин уқушсақ, 1000дин ошуқ адәм залға сиғмиғанлиқтин талада қапту. Бу наһайити чоң чарә-тәдбир болди. Бирнәччә күн өткәндин кейин тәшкилат вәкиллири келип, мени тәклип қилди. Тәшкилатта аддий әза сүпитидә ишимни башлидим. Кейин мәдәнийәт бөлүми башлиғиниң орунбасари болуп сайландим. Шу пәйттә тәшкилатқа Әркин Әхмәтов рәһбәрликкә кәлди, мән униң орунбасари болдум. Әркин Әхмәтов тәшкилатта ислаһатларни башлиди. 2012-жили болса, биз җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи тәркивигә кирип, Қазақстандики уйғур яшлириниң рәсмий вәкилигә айландуқ. ҖУЭМ йенида яшларға мунасивәтлик барлиқ ишларни әмәлгә ашурушқа башлидуқ. Шу жили тәшкилатниң һесават-сайлам жиғини өтүп, мән ҚУЯБ рәиси болуп сайландим. Мошу йәрдә шуни алаһидә тәкитләш лазимки, ҖУЭМ рәиси Шаһимәрдан Нурумов ҚУЯБниң тәрәққиятида чоң роль ойниди. — ҖУЭМ йенида паалийитиңларни немидин башлидиңлар? — Ишимизни низамнамигә мувапиқ тәшкилат қурулумини рәткә кәлтүрүштин башлидуқ. Он комитет қурулди – мәдәнийәт, спорт чарә-тәдбирлирини өткүзүш, оқуғучилар билән ишләш, студентлар, әхбарат васитилири билән ишләйдиған, хәйрихаһлиқ ишлири бойичә, һөкүмәтлик әмәс тәшкилатлар билән һәмкарлиқ, әдлийә, гражданлиқ бирлик саһасидики ишлар бойичә, регионаллиқ тәрәққият бойичә комитетлар тәшкил қилинди. Шуниңға мувапиқ ишлиримизниң планини түздуқ. Шәһәрдә вә вилайәтләрдә ишлиримизни башлидуқ. Униңдин ташқири җумһурийәт дәриҗисидики чарә-тәдбирләргә паал қатнаштуқ. Һазир Қазақстан бойичә он бәш шөбимиз бар, уларға 104 адәм әза. — Етирап қилишимиз керәкки, һазир уйғур яшлири җәмийәтлик ишларда пассив. Шу җәһәттин қариғанда, ишни башлиғанда әндишә болмидиму? – Биз ҖУЭМ тәркивидә ишни башлиғанда алтә әзаримиз болған. Алдимизда нурғун ишлар туратти. Яшлиримизни паалийәтчанлиққа чақириш үчүн, болупму йеза яшлирини алий билим елишқа үндәш үчүн команда жиғиш лазим болди. Шулар өзлириниң тәҗрибиси арқилиқ яшларға үлгә болуши һаҗәт еди. Биз паалийәтчан яшларни топлашқа башлидуқ. У пәйттә ҚУЯБ тоғрилиқ мәлумат аз еди. Өзимизни тонутуш үчүн чоң чарә-тәдбирләрни қолға алдуқ. Һәрхил мавзуларда кәчләрни, хәйрихаһлиқ концертларни уюштурдуқ, шәһәрлик вә җумһурийәтлик акцияләргә қатнишишқа башлидуқ, Интернетта портал ачтуқ вә һаказилар. Пурсәттин пайдилинип, бизни шу вақитта қоллап-қувәтлигән «Уйғур авази» гезитиға тәшәккүр изһар қилмақчимән. Гезитта бизниң паалийитимиз турақлиқ рәвиштә йорутулуп турди. Шундақ ишлар арқилиқ яшларни җәлип қилип, команда жиғдуқ. Миллитимиз келәчигигә бепәрва қаримайдиған яшлиримиз көп екән, улар тәшкилатимизға әза болушқа башлиди. Турақлиқ рәвиштә һәптисигә бир қетим жиғин өткүзүп, келәчәк планлиримизни муһакимә қилип турдуқ. Шуниңдин кейин регионларда ишимизни башлидуқ. Наһийәләрдә концертларни уюштурдуқ. Муһими, йеза яшлирини җәлип қилишқа муйәссәр болдуқ. Әйнә шулар бизниң Чонҗа, Яркәнт, Талғир вә башқиму җайлардики вәкиллиримизгә айланди. Һазир елимизниң чоң шәһәрлиридә тәшкилат шөбилири бар. — Сениң пикриңчә, уйғур яшлириниң җумһурийәт миқиясидики паалийәтчанлиғини ашуруш үчүн немә қилиш керәк? — Мениңчә, яшлиримиз хизмәт бабида өсүштә җәмийәтлик ишларниң истиқбалини вә әһмийитини чүшиниши лазим. Растини ейтқанда, дәсләптә бизму буниңға анчила етивар бәрмигән едуқ. Биз пәқәт яшларни ойғитишни халидуқ. Кейинирәк ишимизниң әһмийитини чүшинишкә башлидуқ. Буниңда Қазақстан хәлқи Ассамблеяси тәрипидин уюштурулған тренинглар ярдәм қилди. Униңдин ташқири ҖУЭМ бизни қоллиди. Яшларни елимизниң сәясий һаятиға җәлип қилиш үчүн умумий қийилиш нуқтилирини тепиш, яшларниң еһтияҗлирини чүшиниш һаҗәт болди. Буниң билән һөкүмәтлик әмәс тәшкилатларму һәм дөләтму шуғулланди. Һазир нурғунлиған яшлар җәмийәтлик ишларға җәлип қилинмақта. Тәкитләш лазимки, Қазақстан яшлири билимлик. Яш алимлар, ІТ-мутәхәссисләр өсүватиду. Уларниң арисида уйғур яшлириму бар. Қизиқ йери, мошуниңдин йәттә жил илгири, йәни биз ишимизни башлиғанда, яшлар сәнъәткар яки спортчи болушнила халатти. Чүнки яшлиримизниң пикричә, шу арқилиқ оңай ахча тепиш, шан-шөһрәткә йетиш асан еди. Һазир яшлар билимлик мутәхәссис болсаң, утуққа йетишкә болидиғинини яхши чүшиниду. Шуңлашқа яшлар базардики еһтияҗи жуқури кәсипләрни егиләшкә тиришиватиду. — ҚУЯБниң җай-җайлардики шөбилири қандақ ишлар билән шуғуллиниватиду? — Жуқурида ейтқинимдәк, тәшкилатниң чоң шәһәрләрдә вә бәзи аһалилиқ пунктларда шөбилири бар. Шулар билән өткүзгән жиғинлиримизниң айримлириға ҖУЭМ рәиси Шаһимәрдан Нурумов қатнашти. У бизгә ениқ вәзипиләрни жүклиди. Һазир заманивий технологияләрни пайдилинип, онлайн жиғинларни өткүзүп туримиз. — Сән ҚУЯБқа рәис болуп сайланғандин кейин тәшкилат ишида немә өзгәрди? — Буниңға мән әмәс, әтраптикиләр баһа бериду дәп ойлаймән. Мениңчә, ишимизда нурғун нәрсиләр өзгәрди. Биз яш спортчиларға, шаир-язғучиларға, журналистларға, стартаперларға мәлум дәриҗидә ярдәм беришкә башлидуқ. Икки йүздин ошуқ яшни иш билән тәминлидуқ. Пат-патла һәрхил мәйрәмләрни, хәйрихаһлиқ акцияларни, компьютер курслирини вә фестивальларни уюштуримиз. Онкологиялик ағриқ билән ағриватқан балиларни чәт әлләргә давалашқа әвәтиш үчүн чоң хәйрихаһлиқ акцияләрни өткүздуқ. Бизниң айрим әзалиримиз «Жаңғыру жолы» яшлар һәрикитидә рәис вә рәисниң орунбасарлири вәзипилирини атқуруватиду. Шундақла биз Қазақстан хәлқи Ассамблеяси йенидики «Жарасым» җумһурийәтлик яшлар һәрикитини тәшкил қилишта вә униң ишини җанландурушта көп әмгәк қилдуқ. Иҗтимаий тәминати начар аилиләрдин қабилийити бар балиларға алий билим елишқа, чәт әлләргә оқушқа әвәтишкә күч чиқардуқ. Жуқурида ейтқинимдәк, яш тиҗарәтчиләр билән музакириләрни жүргүзүп, яшларни ишқа орунлаштурдуқ. Һәр жили имканийити чәкләнгән, амма қабилийәтлик балиларни қоллап-қувәтләш үчүн «Арман», «Үмүт» хәйрихаһлиқ акциялирини өткүзүватимиз. Баққучилири йоқ мөтивәрләргә, Улуқ Вәтән уруши ветеранлириға ярдәм бериватимиз. Яш стартаперларниң лайиһилирини әмәлгә ашуруш үчүн инвестицияларни җәлип қиливатимиз. Мениң шәхсий пикримчә, ҚУЯБқа йеңи команда кәлгәндин кейин әһвал иҗабий тәрипигә өзгәрди дәп ойлаймән. — Бу жил елимиздә «Яшлар жили» дәп елан қилинди. Шуниңға мунасивәтлик қандақ планлириңлар бар? — Бийилқи биз планлиған ишлиримизниң һәммиси Яшлар жили асасида өтүватиду. Униңдин ташқири ҚУЯБниң қурулғиниға 20 жил толуватиду. Күздә чоң чарә-тәдбир өткүзүшни планлаватимиз. Униңға Мәҗлис депутати, ҖУЭМ рәиси Шаһимәрдан Нурумов қатнишиду дәп күтүлмәктә. Мошу йәрдә шуни алаһидә тәкитлишим лазимки, Шаһимәрдан Үсәйиноғли ҚУЯБниң паалийитини тоғра йолға селишта көп ярдәм қилди. Тәҗрибисини яшларға үгәтти. Әнди тәвәллудимизға мунасивәтлик өткүзүлидиған чарә-тәдбиргә кәлсәк, униңға ҚХАдики сәпдашлиримизни тәклип қилимиз. Мошу форум даирисидә тәшкилатниң һесават-сайлам жиғиниму өтиду. Һазир өзәм Taklіmakan Network лайиһисини қолға алғанлиғим түпәйли тәшкилат рәислигини сәпдашлиримниң биригә тапшуруп беридиған оюм бар. — Сезниң пикриңчә, һазир Қазақстан яшлири алдида қандақ вәзипиләр туриду? — Яшлар алдида турған асасий вәзипә – мустәқил елимизниң парлақ келәчиги һәм гүллинишигә бар билим-қабилийитини, әқил-параситини сәрип қилиштур. Һәммимизгә мәлум, истиқбалда Қазақстан дуниядики 30 тәрәққий әткән дөләт қатариға кириши керәк. Бу җәһәттинму яшларға җиддий вәзипиләр жүклиниду. Бу йәрдә ихтисатни, йеза егилигини, инновацияләрни тәрәққий әткүзүш лазим. Биз йеңи технологияләрни үгинишимиз һаҗәт. Униң үчүн яшлиримиз яхши, сүпәтлик билим елиш лазим. Елимиздә яшлар үчүн шараит йетәрлик. — Бүгүн яшларға мунасивәтлик қандақ җиддий мәсилиләр бар дәп ойлайсән? — Мән бу йәрдә үч мәсилини көрситишни тоғра көрүватимән. Биринчиси, билим елиш. Иккинчиси, иш билән тәминләш. Үчинчиси болса, қолйетимлик турушлуқ өй мәсилиси. Раст, илгири бу мәсилиләр җәмийәттә җиддий туратти. Һазир дөләт тәрипидин мошу мәсилиләрни һәл қилиш мәхситидә мәхсус программилар тәйярланди. Биз мошу программиларниң маһийитини яшларға чүшәндүрүватимиз. Яшларниң асасий вәзиписи – риқабәткә қабил болуш. Бу чүшәнчә уларниң сәвийәсигә мәктәп партисидин башлап сиңдүрүлүши һаҗәт. Әгәр һорунлуқ қилмай, мәктәптә яхши оқусаң, алий оқуш орниға грантқа чүшисән. Алий оқуш орнини әла баһа билән тамамлисаң, турақлиқ иш орнуң болиду. Иш орнуң болса, «7-20-25» программиси билән турушлуқ өйгә егә болисән вә һаказилар. Өз һаятини яхшилаш һәрбир адәмниң өз қолида, пәқәт һорунлуқ қилмаслиқ керәк. Әгәр сән қошумчә җәмийәтлик ишлар билән шуғуллансаң, алдиңда техиму нурғун истиқбал ечилиду. Бу аддийла бир формула. Әң муһими, җәмийәттин өз орнуңни тепишиң лазим. — Сөһбитиңизгә рәхмәт.