• 16-июнь – Медицина хадимлири күни
• 12 Маусым, 2019

«Сүнъий бөрәк биләнму узақ яшашқа болиду»

Бәхтишат СОПИЕВ, “Уйғур авази” Чонҗилиқ Заһидәм Җалалова Алмутиға алайтән дохтурларни кәспий мәйрими билән тәбриклиги кәпту. Униң билән Алмута шәһиридики «Суңқар» медицина мәркәзлириниң биридә учришип қалдуқ. — Бу саһа маңа ят әмәс, — дәйду Заһидәм һәдә өзини тонуштуруп. —Көп жиллар Чонҗида дориханида ишлидим. Туюқсиз қәнт диабетиға дучар болдум. Бөрәклиримниң кардин чиққининиму сәзмәй қаптимән. «Суңқарда» бөрәк мутәхәссислириниң бар екәнлигини аңлап келип, мошу йәрдә врач-нефролог Руслан Тейипов билән тонушуп қалдим. У мениң диализға, йәни сүнъий бөрәккә муһтаҗ екәнлигимни ейтти. Бу мениң үчүн бир паҗиә болди. Һәтта шу йәрдила үн селип жиғлап кәттим. Руслан Исмайилҗаноғли иккимиз узақ гәпләштуқ. «Һәдә, сүнъий бөрәк биләнму яшашқа болиду, мабада рак ағриғиға дучар болсиңиз, қандақ қилаттиңиз?» — деди. Ойлинип көрсәм, маңа шүкри қилишим керәк екән. Мана бир йерим жилдин ашти, сүнъий бөрәк биләнму адәттики адәмләр охшашла яшаватимән. Асасән диалезни Чонҗида алимән. У йәрдики дохтурларғиму миннәтдарлиғим чәксиз. Той-төкүнләрдә Алмутиға келип қалсам, «Суңқарға» ишәшлик кирип келимән. Бу қетим уларни кәспий мәйрими билән тәбрикләш үчүн кәлдим. «Жасанды бүйрек» җавапкәрлиги чәкләнгән ширкитиниң мудири Руслан Тейипов рәһбәрлигидики ақхалатлиқ әвзәл жанларниң ишиға утуқ тиләймән, — деди у бизгә Руслан Тейиповни тонуштуруп. — Руслан Исмайилҗаноғли, силәрни тәбрикләп келидиған мундақ бемарлар көпму? — Әслидә аз болғини яхши. Бирақ тәбриклигүчиләр көп, демәк, бемарларму көп дегән сөз. Шәхсән өзәмниң мутәхәссислигим бойичә гәп қилидиған болсам, әгәр «Суңқарниң» шәһәрдә төрт диализ мәркизи болса, мән башқуруватқан шу мәркәзләрниң биридә әң көп бемар давалиниду. — Әгәр сир болмиса қанчә? — Үч йүз. — Һәқиқәтәнму көп екән. Һазир заманивий медицинида бөрәк ағриғиниң алдини елишниң қандақ йоллири бар? — Қазақстанда 5000 адәм бөрәк ағриғиниң дәрдини тартиватиду. Бөрәк ағриғи асасән қәнт диабети билән ағриған вә қан қисими жуқури адәмләрдә байқилиду. Униң алдини елишниң йоли бирла: қәнт диабетиға муптила болған адәм тез арида инсулинға олтириши керәк. Шундақ қилғандила бөрәкни сақлап қелишқа болиду. — Сүнъий бөрәк қанчилик вақит хизмәт қилалайду? — Сүнъий бөрәк тоғрилиқ илгири адәмләр көп билип кәтмәтти. Бу Қазақстанда 1976-жили пәйда болди. Буниң билән пәқәт Сызғанов намидики медицина илмий-тәтқиқат институти шуғулланған. 2011-жилдин башлап, шәхсий клиникилар хизмәтниң бу түри билән шуғуллинишқа башлиди. Вақит өтүп, униң сүпитиму яхшилиниватиду. Аппаратуриларниң һәммиси Европидин кәлтүрүлгән. Врачлар билән бөлүнүватқан мәбләғла өзимизниңки, қалғини чәт әлдин. Бир адәм төрт саат йетип диализ алғини үчүн һөкүмәт 26 миң тәңгә төләйду. Әгәр ейиға 13 қетим алса, 340 миң тәңгә дегән сөз. Сүнъий бөрәк биләнму узақ яшашқа болиду. Мән 30 жилдин ошуқ вақит диализ еливатқан бемарни билимән. Бу йәрдә қорқидиған һечнәрсә йоқ. — Биздә бөрәкни алмаштурушниң йоллири барму? — Сызғанов намидики институтта бөрәк алмаштуруш әмәлгә ашурулуватиду. Алмутида 400 адәмниң бөриги алмаштурулди. Бу йәрдә мәсилә бөрәк нәдин, кимдин, шуниңғиму бағлиқ. Шуңлашқа донорлуққа көпинчә қан қериндашларни издәйду. Бөрәк алмаштурулғандин кейин бемар күтүмгә һаҗәт. Чүнки адәм организми өзидики «ят әзани» дәрһал сезидудә, органларара «күрәш» башлиниду. Ундақ бемар дайим дохтурниң назаритидә болуп, адәмләр көп жиғилған йәрләрдә болмаслиққа тиришиши керәк. Мән билидиған бир кәсипдишимиз бар: у яқ 29 жилдин бери башқисиниң бөриги билән яшаватиду. Бу операция Москвада ясилип, униңға вапат болған адәмниң бөриги селинған. Ейтмақчи, өлгән адәмниң сақ қалған әзасини 8 саатниң ичидә башқисиға йөткәветишкә болиду. Биз, мусулманчилиқта, өлгән адәмни әзасини әмәс, экспертизиға бәргүмиз кәлмәйду. Мән буниңға қарши. Чүнки униң жүрәк, беғир, бөрәклирини пайдилиниш арқилиқ башқа адәмниң һаятини сақлап қелишқа болиду. Муәллип чүшәргән сүрәтләр.