• Асасий мақалилар
• 19 Маусым, 2019

Азиядики течлиқ вә турақлиқни мустәһкәмләш

Қазақстан Президенти Қасым-Жомарт Тоқаев Таҗикстанда болуп өткән Азиядики Өзара һәрикәт вә ишәнчә чарилири кеңәшмисиниң V Саммитиға қатнашти. Мәлумки, Азиядики Өзара һәрикәт вә ишәнчә чарилири кеңәшмисини (АӨИЧК) чақириш идеясини Қазақстан Җумһурийитиниң Тунҗа Президенти — Елбасы Нурсултан Назарбаев 1992-жили БМТ Баш Ассамблеясиниң 47-сессиясидә оттуриға қойған еди. АӨИЧК идеясини дәрһал бирқатар Азия дөләтлири вә хәлиқара тәшкилатлар қоллап-қувәтлиди. Мошу жиллар мабайнида АӨИЧК Азиядә проблемилар билән тоқунушларни биртәрәп қилиш бойичә өзара қолайлиқ чариләрни издәп тепишни тәминләйдиған толуқ мәзмунлуқ нәтиҗидарлиқ форумға айланди. АӨИЧК дөләтлири вә һөкүмәтлири рәһбәрлириниң учришиши — форум қарарлирини қобул қилидиған алий орган болуп, һәр төрт жилда өткүзүлиду. АӨИЧКниң Дүшәнбә саммитиниң ишиға шундақла ХХҖ Рәиси Ши Җинпиң, Таҗикстан, Россия, Иран, Өзбәкстан, Қирғизстан, Түркия, Бангладеш, Шри-Ланка Президентлири — Эмомали Рахмон, Владимир Путин, Һасан Рухани, Шавкәт Мирзияев, Сооронбай Жээнбеков, Реджеп Тайип Эрдоған, Муһәммәд Абдул Хәмид, Майтрипала Сирисена, Катар Әмири Шейх Тамим бен Хамад Әл Тани, Әзәрбәйҗан, Авғанстан вә Камбоджа Премьер-министрлири — Новруз Мамедов, Абдулла Абдулла вә Хун Сен қатнашти. АӨИЧКниң алий дәриҗидики бәшинчи учришишини Таҗикстан кеңәшмә рәиси сүпитидә өткүзди. Мәмликәт бу лавазимни 2018-жили қобул қилған еди. “Кохи Навруз” сарийида өткән саммитниң умумий мәҗлисидә сөзгә чиққан Қасым-Жомарт Тоқаев өз сөзини меһмандостлуқ көрситип, форумни уюштурғанлиғи үчүн Таҗикстан Президентиға вә 2014 — 2018-жилларда утуқлуқ рәислик қилғанлиғи үчүн ХХҖ рәисигә миннәтдарлиқ билдүрүштин башлиди. Хитай бизниң форум географиясиниң кәңийишигә салмақлиқ һәссә қошти, униң хәлиқара мәйдандики роли вә абройини ашурди. Таҗикстанниң АӨИЧКқа рәислик қилишиму форумни регионниң әң җиддий мәсилилирини һәл қилишқа актив җәлип қилишқа ярдәм қилидиғанлиғиға ишинимән, — дәп тәкитлиди Қазақстан Президенти. Қасым-Жомарт Тоқаев Нурсултан Назарбаев 1992-жили оттуриға қойған Азиядики Өзара һәрикәт вә ишәнчә чарилири кеңәшмисини чақириш идеясиниң Азия қитъәси тарихида йеңи сәһипини ачқанлиғини тәкитлиди. Бүгүнки таңда АӨИЧК — Азия региониниң 35 дөлитини вә сәйярә аһалисиниң йеримиға йеқинини бирләштүридиған абройлуқ көптәрәплимилик қурулум. Мән Қазақстан тәшәббусини илгирилитишкә беваситә қатнаштим. Очуғини ейтқанда, шу чағда он жилдин кейин қитъә дөләтлири рәһбәрлириниң Алмута һөҗҗитини, АӨИЧК низамнамисини қобул қилидиғанлиғиға, Азиядә надир форумниң қурулидиғанлиғиға асас селинидиғанлиғиға ишәнгүчиләр аз болған еди. Аддий нәрсидин мурәккәп нәрсигә қарап, алға сүръәтлик илгириләш тактикисиға әмәл қилиш арқилиқ АӨИЧК җәрияниниң утуқ қазинишини тәминлиди, — деди Қазақстан Президенти. Президент шундақла әза дөләтләрниң кеңәшминиң барлиқ асасий йөнилиши бойичә өзара әмәлий һәрикитини кәңәйтишниң муһим екәнлигини тәкитлиди вә форум лайиһилирини, программилирини вә башқа паалийәтни мәбләғ билән тәминләш үчүн мәхсус фонд қурушни тәклип қилди. Қасым-Жомарт Тоқаев сөзиниң ахирида баян қилинған тәшәббусларни әмәлгә ашурушниң кеңәшмигә қатнашқучи дөләтләр һәмкарлиғини сүпәт җәһәттин йеңи дәриҗигә көтиридиғанлиғини тәкитлиди вә Қазақстан тәрәпниң АӨИЧК қатнашқучилириниң мәнпийәтлири үчүн кеңәшмә даирисидә кәңдаирилик өзара һәрикәткә тәйяр екәнлигини билдүрди. Мәҗлискә барлиғи болуп бирләшмигә әза 27 дөләтниң делегацияси, шундақла сәккиз мәмликәтниң вә бәш хәлиқара тәшкилатниң, җүмлидин БМТниң 13 байқиғучиси қатнашти. Таҗикстан Президенти Эмомали Рахмон Қасым-Жомарт Тоқаевни Қазақстан Президенти лавазимиға сайлиниши билән тәбрикләп, мустәһкәм саламәтлик вә җавапкәрлик лавазимда утуқ-муваппәқийәт тилиди. Шундақла Шри-Ланка делегациясигә кеңәшминиң йеңи әзаси сүпитидә илтипат билдүрди. Таҗикстан кеңәшмигә рәислик қилиш вақтида ишәнчә чарилирини әмәлгә ашурушни, шундақла Азия региониниң гүллинишигә һәм тәрәққий етишигә ярдәм қилишни давамлаштуруш арқилиқ кеңәшмигә әза дөләтләр оттурисидики конструктив диалогни вә кәң өзара һәрикәтни һәртәрәплимә күчәйтишни өзиниң биринчи новәттики дәриҗиси дәп билиду. АӨИЧК мәҗлисидә шундақла ХХҖ Рәиси Ши Җинпиң, Россия Федерациясиниң Президенти Владимир Путин, Қирғизстан Президенти Сооронбай Жээнбеков сөзгә чиқти. Ахирида Эмомали Рахмон АӨИЧК кативатиға Даналар кеңиши концепциясини тәйярлашни башлашни тапшурди. Мундақ кеңәш қурушни Қасым-Жомарт Тоқаев тәклип қилған еди. Дүшәнбә декларацияси саммитниң хуласә сәясий һөҗҗити болди. АӨИЧҺ қатнашқучи дөләтләр рәһбәрлириниң алтинчи саммити 2022-жили өткүзүлиду. *** Қасым-Жомарт Тоқаев АӨИЧК саммити даирисидә Таҗикстан Президенти Эмомали Рахмон, Катар Әмири Шейх Тамим бен Хамад Әл Тани, Түркия Президенти Реджеп Тайип Эрдоған билән учришип, иккитәрәплимә мунасивәтләрни тәрәққий әткүзүш мәсилилирини муһакимә қилди.