• Асасий мақалилар
• 19 Маусым, 2019

Ишәнчә, достлуқ вә һәмкарлиқ

Қазақстан Президенти Қасым-Жомарт Тоқаев Бишкекта болуп өткән Шанхай һәмкарлиқ тәшкилатиниң саммитиға қатнашти. Шанхай һәмкарлиқ тәшкилати (ШҺТ) — яш тәшкилат: 2021-жилда униң қурулғиниға 20 жил толиду. Амма у һазирниң өзидила абройлуқ вә нәтиҗидарлиқ хәлиқара тәшкилат аталди. Қасым-Жомарт Тоқаев қурулумға әза дөләтләр башлиқлири кеңишиниң мәҗлисидә сөзгә чиқип, ШҺТқа нәқ әйнә шундақ баһа бәрди. Биз ШҺТни қоллап-қувәтлишимиз вә униң ихтидарини күчәйтишимиз керәк, — дәп тәкитлиди Дөләт рәһбири саммит қатнашқучилириға мураҗиәт қилип. Һәқиқәтәнму ШҺТниң ихтидари күчлүк. Тәшкилатқа әза болған сәккиз мәмликәт — Қазақстан, Қирғизстан, Өзбәкстан, Пакстан, Россия, Таҗикстан, Хитай вә Һиндстан — Евразия территориясиниң чоң қисми, дуния аһалисиниң аз-кам йерими вә дуния ихтисадиниң тәхминән бәштин бир қисми. Униңға қошумчә йәнә төрт мәмликәт — Авғанстан, Беларусь, Иран вә Моңғулстан ШҺТта байқиғучилар мәртивисигә егә. Әрмәнстан, Әзәрбәйҗан, Камбоджа, Непал, Түркия вә Шри-Ланка охшаш алтә диалог бойичә шерик бар. Улардин ташқири ШҺТ паалийитигә қизиқиш билдүрүватқан мәмликәтләрму йоқ әмәс. Кеңәшниң “Ала-Арча” дөләт қараргаһида өткән кәңәйтилгән тәркиптики мәҗлисигә (тар шәкилидики музакириләр адәттә, һәрдайим йепиқ ишикләр шараитида өтиду) он икки мәмликәтниң рәһбири жиғилип, уларниң һәрбири ШҺТни тәрәққий әткүзүшниң әвзәллик йөнилишлирини қандақ тәсәввур қилидиғанлиғи билән ортақлашти. Қазақстан Президенти саммитта сөзгә чиқип, хәлиқара мунасивәтләр системисиниң өзгиришиниң көптәрәплимилик бирләшмиләр паалийитиниң йеңи, тәңпуң вә ениқ принциплирини ишләп чиқиш зөрүрийитини пәйда қиливатқанлиғини тәкитлиди вә әйнә шуниңға бағлиқ өзиниң көзқаришичә ШҺТниң асасий вәзипилирини оттуриға қойди. Җүмлидин Қасым-Жомарт Тоқаев ШҺТ кәңлигидә бехәтәрлик вә һәмкарлиқни тәминләш мәхситидә ишәнчини техиму күчәйтишниң, конструктив диалогниң вә өзара һәрикәтниң, Евразияниң асасий көптәрәплимилик қурулумлири билән толуқ шәкилдики мунасивәтләрни кәңәйтишниң зөрүр екәнлигини атап көрсәтти. Қасым-Жомарт Тоқаев шундақла регионда бехәтәрликни тәминләшниң җиддий мәсилә пети қеливатқанлиғини тәкитлиди. Униңдин ташқири наркотикқа қарши стратегияни әмәлгә ашуруш бойичә иш планини қобул қилишниң муһим екәнлигини атап көрсәтти. Мәмликитимизниң буниңдин кейинму Сирия бойичә хәлиқара учришишларни өткүзүшкә тәйяр екәнлигини билдүрди. Дөләт рәһбири сөзиниң ахирида Қирғизстанниң ШҺТқа жуқури дәриҗидә рәислик қилғанлиғини тәкитлиди вә униңдин эстафетини қобул қиливатқан Россия Федерациясигә утуқ-муваппәқийәт тилиди. Россия Президенти Владимир Путин мәҗлистә сөзгә чиқип, 2019-2020-жиллардики паалийәтниң асасий йөнилишлирини қандақ тәсәввур қилидиғанлиғи билән ортақлашти. Россия Президенти ШҺТниң утуқлуқ тәрәққий етип, регионлуқ ишларда орнини мустәһкәмләватқанлиғини, Евразиядә течлиқ, турақлиқ вә бехәтәрликни тәминләшкә чоң һәссә қошуватқанлиғини тәкитләп, Россия рәислик қилған вақитта тәшкилат ишидики варислиқниң тәминлинидиғанлиғини вәдә қилди. Владимир Путин шундақла гуманитарлиқ мәсилиләргә тохталди. Униң үстигә Россияниң рәислик қилиш вақти Улуқ Вәтән урушидики Ғалибийәтниң 75 жиллиғиға тоғра келиватиду. Россия Президенти кәсипдашлирини Ғалибийәт юбилейини Москвада нишанлашқа тәклип қилди. ШҺТ Дөләт башлиқлири кеңишиниң мәҗлисидә тәшкилатқа әза барлиқ мәмликәтләрниң рәһбәрлири — жуқурида исми аталғанлардин ташқири Һиндстан Премьер-министри Нарендра Моди, ХХҖ Рәиси Ши Җиңпиң, Пакстан Премьер-министри Имран Хан, Таҗикстан вә Өзбәкстан Президентлири Эмомали Рахмон вә Шавкәт Мирзияев, шундақла ШҺТта байқиғучи мәмликәтләрниң — Авғанстан, Беларусь, Иран вә Моңғулстан Президентлири — Муһәммәд Әшраф Ғани, Александр Лукашенко, Һасан Рухани вә Халтмаагийн Баттулга. ШҺТ Дөләт башлиқлири кеңиши 19-мәҗлисиниң йәкүни бойичә 20дин ошуқ һөҗҗәт, җүмлидин сәккиз мәмликәт рәһбири имзалиған Бишкек декларацияси қобул қилинди. *** Қазақстан Президенти Қасым-Жомарт Тоқаев Қирғизстанға қилған сәпири даирисидә мәзкүр мәмликәт Президенти Сооронбай Жээнбеков, ХХҖ Рәиси Ши Җинпиң, Авғанстан Президенти Муһәммәд Әшраф Ғани билән учришип, өзара һәмкарлиқни техиму күчәйтиш мәсилилирини муһакимә қилди.