- Йеңилиқлар
- 28 Қыркүйек, 2012
Тәдбиримиз қандақ болса, тәғдиримиз шундақ болиду
Бүгүнки күндә Қазақстан Җумһурийитидә достлуқта, паравәнликтә яшаватқан 130дин ошуқ милләтниң риваҗлинишиға барлиқ шараитлар, мүмкинчиликләр яритилған. Бирақ мошу имканийәтләрдин барлиғимиз үнүмлүк пайдилиниватимизму? Көплигән мәктәплиримиз, устазлиримиз, пәқәт бүгүнки күнниң теч-аман өтүп кетишинила ойлап, Қазақстан миқиясида йүз бериватқан йеңилиқларға, умумйүзлүк тәрәққиятқа әһмийәт бәрмәй келиватиду. Мениңчә, һәр қандақ вижданлиқ адәм ана тилимизда билим бериватқан мәктәпләрниң келәчигигә, шу мәктәплиримиздә билим еливатқан «қара көзлиримизниң» тәғдиригә көйүнсә керәк. Әйнә шундақ өз миллитигә көйүнидиған аңлиқ зиялиларниң, мәдәнийәт мәркәзлириниң күч селиши түпәйли уйғур тилида билим алған учумкарларниңму башқа милләтләр қатарида Биртуташ миллий тестқа (БМТ) қатнишиш мәсилиси иҗабий һәл қилинип, ахирқи бәш жил мабайнида бу йосунда хелә чарә-тәдбирләр әмәлгә ашурулди.
Бизниң йәнила БМТ мәсилисигә тохтилишимиз тәсадипи әмәс. Бүгүнки күндә БМТ һәр қандақ мәктәпниң билим сүпитиниң асасий өлчими. Униң йәкүни мәктәп мудирийитиниң, муәллимләр коллективиниң мәшәқәтлик паалийитиниң нәтиҗиси. Чүнки мәктәп паалийити пүтүнләй БМТқа бағлаштурулған. БМТ мәктәп үчүнла әмәс, ата-анилар үчүнму наһайити муһим. Һәрқандақ ата-ана пәрзәндини йүксәк арзу-арманлар билән мәктәпкә бәргәндә, әң алди билән униң яхши оқуп, келәчәктә алий мәлуматлиқ шәхс болуп йетилишини, җәмийәттин мунасип орнини егилишини истәйду. БМТ шундақла бизниң миллий келәчигимизгиму зич бағлиқ. Бизниң балилиримиз ана тилидики мәктәпләрни тамамлап, миллий кимлиги мустәһкәм, алий билимлик мутәхәссис сүпитидә йетилсә, милләтниң ихтидарини көрситиду. Шулар бизниң миллий тәрәққиятимизни бәлгүләйду. Җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң йенидики Уйғур мәктәплириниң ассоциацияси тәрипидин мәктәп мудирлири, илмий мудирлар, пән муәллимлири үчүн БМТниң алаһидиликлири, мәктәп сүпити, йеңи технологияләрни җарий қилиш тоғрилиқ бир нәччә семинарларниң, әмәлий чарә-тәдбирләрниң өткүзүлүшиниң мәхситиму уйғур мәктәплириниң тәрәққияти үчүн тосалғу болуватқан мәсилиләрниң йешилиш йоллирини ениқлаш, ана тилимизда билим еливатқан оқуғучиларниң санини сақлап қелиш чарилирини издәштүрүш вә риқабәткә қабил болуштин ибарәт еди. Амма ушбу баш қошушларда ейтилған пикир, қобул қилинған қарарлар, өткүзүлгән муназириләр һеч нәтиҗә бәрмиди. Һәтта оқуғучиларни БМТқа тәйярлаш бойичә мәхсус қолланма чиқирип, уни уйғур тилида билим беридиған мәктәпләргә һәқсиз таритип бәрсәкму, еғизиға селинған нанни жуталмайватқанларниң барлиғи ечинишлиқ.
Бүгүнки әмәлий әһвалимизни оң тәрәптә бериливатқан җәдвәлгә қарап билишкә болиду.
Әлвәттә, җәдвәлдики рәқәмләр биримизни һәйран қалдурса, йәнә биримиздә ечиниш, әпсуслиниш туйғулирини пәйда қилидиғини сөзсиз.
Униңда тез сүръәт билән тәрәққий етиватқан бүгүнки заманда ана тилимизда билим беридиған 61 мәктәп оқуғучилириниң риқабәткә қабиллиғиниң қанчилик дәриҗидә екәнлиги очуқ көрүнүп туриду.
Әлвәттә, бизни, йәни ата-аниларни, биринчи новәттә, мәктәпләрдә билим еливатқан пәрзәнтлиримизниң билим сүпити қизиқтуридиғанлиғи сөзсиз. Шундақ болсиму, айрим мәктәпләрниң оқуғучилар тәғдиригә бепәрвалиқ билән қараватқанлиғини, йәни алий оқуш орунлириға чүшүш үчүн тәйярлиқ ишлирини һеч маңғузмиғанлиғини қандақ чүшинишкә болиду.
Мәлумки, бүгүнки заманда ата-ана өз пәрзәндини риқабәткә тәйярлап, жуқури дәриҗидә билим беридиған мәктәптә вә шу мәктәптики әң қабилийәтлик, инавәтлик, кәспий дәриҗиси жуқури устаз қолида оқутушқа интилиду.
Униң үстигә, жутларда аңлиқ зиялилар, жигитбашлири балилиримизни өз ана тилида оқушқа кечә-күндүз дәвәт қиливатиду десәк, хаталашмаймиз. Шундақла миллий маарип җанкөйәрлириниң миннәтсиз меһнити түпәйли ана тилидики мәктәпләргә баридиған балилар сани жилдин-жилға көпийип, кәйпиятимизни көтәрмәктә. Демәк, мәктәп босуғисини атлиған балиниң шу дәргаһқа болған үмүт-ишәнчиси зор. Өз новитидә һәр бир билим дәргаһи шуни тоғра чүшиниши керәк. Бирақ әмәлиятта ундақ болмайватиду. Көплигән мәктәпләрниң мудирлири бу әһвални айрим проблемиларниң моҗутлуғи билән чүшәндүриду. Мениңчә болғанда, проблемиларниң моҗутлуғи биринчи новәттә өзлиригә — мәктәп мәмурийитигә, педагоглар коллективиға бағлиқ. Уларни һәл қилиш үчүн әң авал төвәндики мәсилиләргә диққәт бөлүш лазим дәп ойлаймән:
1-кадр мәсилиси, йәни һәрбир мутәхәссис конкурс асасида ишқа елиниши лазим;
2-мәктәптә оқуғучиларниң дөләтлик стандартта көрситилгән оқутуш материалини 100% егилишини тәминләш;
3-мәктәпичилик назарәтни күчәйтиш. Һәрбир пән бойичә мавзулуқ, чарәклик тәкшүрүшләр, тестларниң елиниши лазим;
4-учумкарларни риқабәткә, йәни заман тәләплиригә лайиқ тәйярлаш;
5-мәктәптә дәрис бериш услубини заманға лайиқлаштуруш, оқуш җәриянида йеңи технологияләрни җарий қилиш, шуниң асасида мониторинг өткүзүш.
Бүгүн биздә махтинидиған ишлиримиз йоқниң һесавида десәкму болиду. Атмиш бир уйғур мәктивиниң учумкарлири арисидин бари-йоқи сәккиз «Алтун бәлгү» саһибиниң чиқиши азлиқ қилиду. Селиштуруш үчүн Алмута шәһириниң Әвезов наһийәсидики 173-мәктәпни мисалға алайли. Мәзкүр мәктәп учумкарлириниң он бәши «Алтун бәлгүгә» мунасиплиғини тәстиқләп, БМТдин оттура һесап бойичә 105,7 балл алса, 110 оқуғучиниң 85 пайизи грант һесавиға алий оқуш орниға қобул қилинди. Әнди барлиқ 61 уйғур мәктивидин учум болған 1197 оқуғучиниң бари-йоқи 50 — 60и грантқа еришти.
4-мәктәп-интернатта көзи көрмәйдиған балилар оқуйду. Мәзкүр билим дәргаһи БМТға оқуғучилирини 100 пайиз қатнаштуруп, 2008-жили шәһәр бойичә оттура һесапта 89 балл билән 6-орунни, 2009-жили 86 балл билән 17-орунни, 2010-жили 96 балл билән 20-орунни вә 2011-жили 98 балл билән 11-орунни егилиди. Мәзкүр интернатниң мудири Р.Нурахметовтин «Силәр БМТни қандақ тапшурисиләр, силәрниң оқуғучиларға беғишланған мәхсус тест барму?» дәп сориғинимда, у: «Бизниң устазлар, оқуғучилар БМТни тапшурушқа кечә-күндүз дегидәк тәйярлиқ қилиду, бизгә һечқандақ йеникчилик йоқ, һәммимиз үчүн тәләп охшаш. Шуниңға қаримай шагиртлиримиз йүз пайиз грант һесавиға алий оқуш орунлириға чүшүватиду», деди.
Шу вақитта 4-интернатниң устазлири көзи көрмәйдиған балиларни тест синиғиға тәйярлап, Алмута шәһири бойичә жуқури көрсәткүчләргә егә болуватқанда, бир балиниму БМТқа апармиған бизниң айрим мәктәплиримиздики муәллимләр коллективи қандақ ишлар билән шуғуллиниватиду?
Раст, өз зиммисидики җавапкәрликни сезип, келәчәк үчүн җеним-теним дәп ишләватқан мәктәпләрму йоқ әмәс. Мәсилән, Панфилов наһийәси бойичә Ә.Қастеев намидики оттура мәктәп мәмурийити (мәктәп мудири Раһиләм Қожахметова) 91 пайиз оқуғучини БМТқа тәйярлап, 58 пайиз (бу уйғур мәктәплири ичидә әң жуқури көрсәткүч) оқуғучиниң алий оқушқа чүшүшигә имканийәт яратса, Уйғур наһийәси бойичә Һ.Искәндәров намидики Ават оттура мәктиви (мудири Муһәббәт Әйсарова) учумкарлириниң тест бойичә оттура бали 70,6 болуп, 53 пайиз учумкар алий оқуш орниға чүшүш имканийитигә егә болди. Әнди Довун оттура мәктивидин (мәктәп мудири Халима Малибаева) БМТқа қатнашқан 66 пайиз оқуғучиниң 41 пайизи тәләп қилинидиған 50 баллиқ басқучтин өткән. Талғир наһийәси бойичә 31-Туздыбастав оттура мәктивидики (мәктәп мудири Райхан Утеева) уйғур синипи учумкарлириниң 66 пайизи БМТқа қатнишип, 33 пайизи алий оқушқа чүшүш мүмкинчилигигә егә болған. Шундақла Алмута шәһиридики М.Яқупов намидики 101-мәктәп-гимназия (мудири Хуршидәм Ниязова) БМТдин оттура һесапта 103 балл елип, учумкарларниң 20,4 пайизи алий оқуш орниға (мәзкүр мәктивимиз риқабәт әң күчлүк болған һәм бийилқи БМТ нәтиҗилири бойичә җумһурийәт миқиясида биринчи орунни егилигән Алмута шәһиридә 5-орунни егиләп, миллий маарипимизниң иқтидарини йәнә бир қетим намайиш қилди), А.Розибақиев намидики 153-мәктәп-гимназия оттура һесапта 93 балл елип, учумкарларниң 33 пайизи алий оқуш орниға чүшүш мүмкинчилигигә егә болди. Бу йәрдә жуқурида исми аталған талантлиқ тәшкилатчиларниң, миллий маарипимизниң һәқиқий җанкөйәрлириниң җапалиқ әмгигини алаһидә тәкитләп, мәзкүр мәктәп коллективлирини ҖУЭМ йенидики Уйғур мәктәплири ассоциацияси намидин сәмимий тәбриклигүм келиду.
Умумән, оттура һесап бойичә һәрқандақ оттура дәриҗидики тәрәққий әткән дөләттә учумкарларниң тәң йерими алий вә мәхсус оттура оқуш орунлириға оқушқа чүшиду. Биздә бу көрсәткүч һазир аранла 10 пайизни тәшкил қиливатиду. Бу наһайити тәшвишлик рәқәм. Биз, ата-анилар, зиялилар, жигитбашлири, шундақла җәмийәтлик тәшкилатлар бу мәсилә үстидә җиддий ойлинип, тегишлик йәкүн чиқармисақ, әтә кәч болуп қелиши мүмкин. Мошундақ әһвал тәкрарлиниверидиған болса, биз хәлқимизниң миллий маарипқа болған ишәнчисидин айрилип қалимиз.
Һазирғу БМТға қатнишиш һәр кимниң өз ихтиярида. Бирақ 2013 — 2014-оқуш жили эксперимент ретидә БМТни оқуғучилар икки басқучта тапшуридиған болиду. 2014 — 2015-оқуш жили учумкарлар 100 пайиз БМТни икки басқучта, йәни 1-басқучта шаһадәтнамә елиш үчүн (бүгүнки БМТ услуби бойичә), 2-басқучта алий оқуш орниға чүшүш үчүн (үч пәндин комплекслиқ тест) тапшуриду. Шу мәзгилдә мәктәплиримиз тестқа тәйярлиқ проблемисини қандақ һәл қилмақчи?
Һазир Абай намидики Қазақ Миллий педагогикилиқ университетниң уйғур бөлүмидә оқушқа дөләт тәрипидин бөлүнгән грантниму егиләлмәйватимиз. Уйғур тилида билим беридиған мәктәп рәһбәрлири уйғур тили вә әдәбияти пәнлири бойичә өткүзүлгән олимпиадиларда алдинқи орунларни егилигән, шу пәнгә муһәббәт бағлиған оқуғучиларни немишкә мәзкүр бөлүмгә оқушқа чүшүшкә дәвәт қилмайду? Улар бу җәһәттин аҗизму яки өзимизниң бепәрвалиғи билән оқуғучилиримизниң ана тилимизға, әдәбиятимизға, тарихимизға болған қизиқишини йоқ қиливәттуқму? Бу биз үчүн чоң паҗиә. Бүгүнки күндә уйғур тили вә әдәбияти пәнлири бойичә мукәммәл билимгә егә муәллимләргә мәктәплиримиз муһтаҗ. Әтә әйипкарни тепиш қийин болиду. Шуниң үчүн гунани өзгиләрдин издимәй, әң авал өзимизни җавапқа тартишимиз лазим. Риқабәткә қабил шәхсләрни тәйярлаш тәливи өскән бу заманда җенимизниң арамини издәп, бешимизни ичимизгә чөкирип жүрүвәрсәк бизни әвладимиз кәчүрмәйду.
Бу өзимизни өзимиз алдиғанлиқ. Ана тилида билим алимән дегән нийити бар оқуғучиларниң келәчигигә палта чапқанлиқ.
Бийил Абдулла Розибақиев намидики 153-мәктәп-гимназияниң 1-синипиға 150тин ошуқ, тәйярлиқ синипиға 100гә йеқин оқуғучи кәлди. Оқуғучи сани көпәйгәндин кейин, әлвәттә, муәллимләрниң саниму өсидиғанлиғи тәбиий. Шу түпәйли кейинки төрт жилда муәллимләр қатари йәнә 45кә көпийип, уларниң умумсани 105кә йәтти. Келәчәктә оттура билим бериш системисини мәбләғ билән тәминләш беваситә оқуғучилар саниға бағлаштурулмақчи. Мундақ әһвалда оқуғучиси аз мәктәпләрниң устазлириму, мәблиғиму азийидиғанлиғи сөзсиз. Бу мәсилигиму алдин-ала әһмийәт берип, мәктәплиримизни риқабәткә тәйярлишимиз керәк.
Оқуғучилар саниниң өсүши, сөзсиз, бизниң БМТдики утуқлиримизниң вә алий оқуш орниға грантқа еришиш көрсәткүчлириниң нәтиҗиси. Ата-аниларниң мәктивимизгә, балилириниң келәчигигә болған ишәнчисиниң өсүши. Мундақ ишәнчигә еришиш үчүн мәктәп-гимназия коллективи бар вуҗуди билән тинмай әмгәк қилди. Мәсилән, бир оқуш жили давамида мәктәп-гимназиядә 47 қетим рәсмий вә 30ға йеқин нарәсмий тест елинди. Тест нәтиҗилири бойичә һәр бир оқуғучиниң көрсәткүчи җиддий тәһлил қилинди. Жил бешида 40 — 50 балл алған оқуғучилар жил ахирида 90 — 100 балл елишқа муйәссәр болди. Нәтиҗидә бийил бизниң учумкарлиримиз елимизниң миллий университетлирини һесапқа алмиғанда, дәрислири асасән инглиз тилида өтидиған Хәлиқара Қазақ — Британ, ІT, UІB охшаш инавәтлик алий оқуш орунлирида грант һесавиға оқуш имканийитигә муйәссәр болди.
Кейинки вақитларда мәктәплиримиздә яхши оқуған оқуғучилиримизни мәнивий вә маддий җәһәттин рәғбәтләндүрүш бойичә түрлүк чарә-тәдбирләр уюштурулуп келиватиду. Бу сөзсиз қоллап- қувәтләйдиған ишлар. Амма мәктәптики билим сүпити жилиға бир қетим өтүлидиған чарә-тәдбиргә әмәс, бәлки мәктәп рәһбәрлигиниң, устазларниң һәм оқуғучиларниң турақлиқ еғир вә мәшәқәтлик әмгигиниң мәһсули екәнлигини әстин чиқармаслиғимиз керәк. Даналарниң «Һәрқандақ утуқ бир пайиз талантниң вә 99 пайиз әмгәкниң нәтиҗиси» дейиши бекар әмәс.
Биз БМТқа қатнашмай, еғизчә емтиһанларда алған, һеч йәрдә, һеч кимгә керәк болмайдиған «бәш» дегән баһаға артуқчә көңүл бөлмәйли. Йәнә тәкрарлаймәнки, һазир билим сүпити БМТ арқилиқ өлчиниду. Бу бәлки әң яхши усул әмәстур, бирақ бүгүн униңдин әвзәл башқа өлчәм йоқ!
Җумһурийитимиздики барлиқ мәктәпләр риқабәткә қабил болуш үчүн тиришип әмгәк қиливатқан бүгүнки таңда биз, йәни уйғур мәктәплири, «сән тәгмисәң...» дәп бешимизни чөкирип йетивалсақ, һәргиз болмайду. Биз қачанғичә өз қазинимизда өзимиз қайнап жүримиз?! Бизниңму аяққа чиң туридиған вақтимиз кәлди. Униңға барлиқ мүмкинчиликләр бар.
Мән барлиқ мудирларни, муәллимләрни йәнә бир қетим чоңқурирақ ойлинип, тоғра хуласә чиқиришқа чақиримән вә мақаләмниң ахирида келәчәк әвлатниң тәрәққиятиға зор җавапкәрлик билән қарап, Қазақстан Җумһурийитиниң Конституциясидә капаләтләндүрүлгән барлиқ һоқуқ вә имканийәтләрдин толуқ пайдилинайли демәкчимән.
Шавкәт ӨМӘРОВ,
ҖУЭМ йенидики Уйғур мәктәплири Ассоциациясиниң рәиси, А.Розибақиев намидики 153-мәктәп-гимназияниң мудири,
Қазақстан маарип әлачиси.
Алмута шәһири.
623 рет
көрсетілді0
пікір
