• Йеңилиқлар
• 11 Қыркүйек, 2019

Һәммимизгә муһим вәзипиләрни жүкләйду

Шаһимәрдан НУРУМОВ, Қазақстан Җумһурийити Парламенти Мәҗлисиниң депутати. Мәлумки, мошу айниң дәсләпки күнлири новәттики сессиясини башлиған Қазақстан Җумһурийити Парламенти қош палатилириниң бирләшкән мәҗлисидә елимиз Президенти Қасым-Жомарт Тоқаев, қелиплашқан әнъәнигә бенаән, қазақстанлиқларға Президентниң һәржиллиқ Мәктүбини йоллиди. Ейтиш керәкки, бу қетимқи Мәктүп һәм тарихий, һәм иҗтимаий сәясий әһмийити билән алаһидә пәриқлиниду. Чүнки бийил 9-июньда өткән умумхәлиқ Президент сайлимида 70,96 пайиз авазға егә болуп, ишәшлик ғалибийәт қазанған Қасым-Жомарт Тоқаев дәсләпки қетим қазақстанлиқларға Мәктүп билән мураҗиәт қилди. Мошу йәрдә мән Дөләт рәһбири Қасым-Жомарт Кемелоғлиниң “Конструктив җәмийәтлик диалог — Қазақстанниң турақлиқлиғи вә гүллинишиниң асаси” дәп аталған Мәктүбидә Елбасы Нурсултан Назарбаевниң сәяситини давамлаштурған һалда, елимизни техиму тәрәққий әткүзүшниң асасий вәзипилирини бәлгүләп бәргәнлигини алаһидә мәмнунийәт билән тилға алмақчимән. Мана мошу вәзипиләрниң қанун тәрипидин толуқ қоллап-қувәтлиниши үчүн депутатлар корпусиниң алдидиму наһайити җавапкәрлик иш туриду. Дәрһал шуни ейтайки, өткән һәптидә өз ишини башлиған сессия пүткүл иш җәриянида пәқәт сүпәтлик вә һәртәрәплимә пишшиқ ишләнгән қанунларни қобул қилишқа чәмбәрчас тәйяр. У қанунлар ихтисатни техиму көтиришкә, иҗтимаий әһвални күчәйтишкә, бюджет вә селиқ системисини мукәммәлләштүрүшкә, гражданларниң һоқуқлири билән әркинликлирини һимайә қилишқа, кичик вә оттура тиҗарәтни қоллап-қувәтләшкә, мустәқил сот системисини толуқ шәкилләндүрүшкә, экологиялик вә Мәктүптә сөз болған башқиму муһим мәсилиләргә хизмәт қилидиған болиду. “Дөләт рәһбириниң дәсләпки бу Мәктүби хәлиққә немә бериду?” дегән соалға бизниң һәммимиз өзимизчә җавап издәйдиғанлиғимиз тәбиий нәрсә. Бу соалға шәхсән мән, Парламент Мәҗлисиниң депутати вә Қазақстанниң вәтәнпәрвәр аддий граждани сүпитидә, “Әтики күнимиз бүгүнкидин яхши болиду” дәп кесип җавап бәргән болар едим. Чүнки Елбасы Н.Назарбаевниң 1997-жилдин тартип хәлиққә йоллаватқан мәктүплири мәмликәт билән хәлиқниң өзара мунасивитигә асас қилинған муһим манифест болуп һесаплиниду. Бу, сөз йоқ, һәқлиқ рәвиштә Елбасы аталған Н.Назарбаевниң йеңи дәвирдики лидерлиқ хусусийәтлириниң бири екәнлиги талашсиз. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев Елбасыниң әйнә шу хусусийитинила әмәс, шундақла Н.Назарбаевниң моделини утуқлуқ давамлаштуруш тәрәпдари екәнлигини көрсәтти. Сир әмәски, алдин-ала пишшиқ тәйярланған мәхсәтләр билән вәзипиләр күн тәртивидики муһим мәсилиләрниң утуқлуқ һәл болушиға түрткә екәнлиги мәлум. Мустәқиллик жиллиридики барлиқ проблемилар билән йеқиндин тонуш болған Қасым-Жомарт Кемелоғли ихтисадий ислаһатларни сәясий вә һоқуқ ислаһатлири билән биллә елип меңиш лазимлиғини ейтти. Униң нәқ мошундақ екәнлигини Президентниң елимиздә орун алған демонстрацияләргә тохтилип, ундақ течлиқ вә қанун рухсәт қилған һәрикәтләргә тосалғулуқ қилишқа болмайдиғанлиғини, һәтта намайишларға қолайлиқ җайларниң аҗритилиши лазимлиғини тәкитлиши ениқ испатлап туриду. Мәктүптә Президент җәмийәтлик һаятниң барлиқ саһалирида комплекслиқ ислаһатларниң башлинидиғанлиғини ейтти. Мәсилән, дөләтлик башқурушниң нәтиҗидарлиғини ашуруш үчүн дөләт хадимлириниң оттура йеши яшириду. Әнди дөләт хадимлириниң сани 2024-жилға қәдәр 25 пайизға қисқирайду. Мошундақ қилиш арқилиқ ихтисат қилинған хираҗәт башқа пайдилиқ хизмәтләргә хәшлиниду. Бу усул гражданлиқ җәмийәткә нишан қилинған дөләт тоғрилиқ чүшиникни йеңи балдаққа көтириду. Башқичә ейтсақ, мисал үчүн турушлуқ өй проблемисини алайли — бу муһим иҗтимаий әһмийәткә егә мәсилә — ихтисат қилинған мәбләғ мана мошу саһаға сәрип қилиниду. Яки болмиса, әгәр йәрлик һакимларға аһалиниң бәргән баһаси қанаәтлинәрлик дәриҗидә болмиса, ундақларға мунасивәтлик тегишлик чарә қобул қилиниду; барлиқ дөләтлик компанияләр йерим дөләтлик компанияләргә өтиду; муәллимләрниң мааши көтирилиду вә һаказилар. Президент Мәткүбидә кичик вә оттура тиҗарәтни қоллаш үчүн мәхсус программа тәйярланғанлиғини ейтти. 2020-жилдин башлап микро вә кичик тиҗарәт киримигә селинидиған селиқ үч жилға тохтитилди. Шундақла дөләтлик қоллап-қувәтләш системиси орнитилип, кичик вә оттура тиҗарәткә қисим көрситиш җинайәт болуп һесаплиниду. Бу тәҗрибә дөләтлик бюрократияниң кичик вә оттура тиҗарәтни шәхсий ресурс сүпитидә пайдилинишиға тамамән йол бәрмәсликкә нишан қилинған. Әнди һазирғичә пайдилинилмайватқан терилғулуқлар һәқиқий егилирини, йәни йеза егилиги мәһсулатлирини турақлиқ йетиштүрүватқан дехан егиликлиригә иҗаригә берилиду. “Ауыл — ел бесігі” программиси бойичә әмәлгә ашурулидиған чарә-тәдбирләр үчүн бөлүнидиған хираҗәт үч һәссигә көпийип, улар инфрақурулумларға, мәктәпләр билән ағриқханиларға хәшлиниду. Йеза егилиги мәһсулатлирини йетиштүрүшни 4,5 һәссә ашуруш үчүн суғирилидиған йәрләрниң көләми төрт һәссигә көпийиду. Техи ядимизда, Қасым-Жомарт Тоқаев сайлам алдидики программисида коррупциягә қарши күрәшкә алаһидә әһмийәт бәргән еди. Шуңлашқа Президент бу мәсилини өзиниң дәсләпки хәлиққә йоллиған Мәктүбидә йәнә бир қетим көтирип, гунасизлиқ презумпциясини алий башқуруш органлири қайта ениқлайдиғанлиғини вә коррупциягә қарши күришиш институтлиридики проблемилар ишәшлик һәл қилинидиғанлиғини ейтти. Жуқурида мән “Әтики күнимиз бүгүнкидин яхши болиду” дегән ибарини бекар ейтмидим. Президент Мәктүбидә алға сүргән барлиқ вәзипиләр ахирқи новәттә бизниң турмуш-тирикчилигимизни яхшилашқа қаритилғанлиғи ениқ. Униң йәнә бир ярқин мисали сүпитидә мән Президентниң пенсионерларға беғишланған мәхсус йеникчиликләрниң болидиғанлиғини ейтқанлиғини тилға алмақчимән. Пенсия пулини топлаш фондида жиғилған мәбләғниң бир бөлүгини мәлум мәхсәттә қоллинишқа мүмкинчилик яритилиду: шу мәбләғ һесавиға өй-макансиз адәм турушлуқ өй сетивелишиға яки билим елиш мәхситидә пайдиланса болиду. Шундақла мәҗбурий пенсия пулини топлашниң бәш пайизини төләш 2023-жилғичә тохтитилиду. Әнди мәҗбурий медицинилиқ ғәмсизләндүрүш системиси келәр жилниң 1-январидин башлап җарий қилиниду. Қазақстан — түрлүк милләт вәкиллири истиқамәт қилидиған дөләт. Дәсләпки Президент Н.Назарбаев бу мәсилигә турақлиқ чоң әһмийәт бәргәнлиги мәлум. Қасым-Жомарт Тоқаевму әлниң бирлигини муһим вәзипә дәп билиду. Мошу мәхсәттә у иҗтимаий ярдәм системисиниң турақлиқ вә нәтиҗидарлиқ ишлишиниң механизмлирини техиму тәрәққий әткүзүш тәрәпдари. Рәсмий статистика мәлуматлири бойичә, бүгүн елимиздә 1,7 миллион адәм иҗтимаий ярдәм алиду. Әнди Президент хизмитигә рәсмий киришкән пәйттә муһим иҗтимаий әһмийәткә егә қарар қобул қилип, кирими төвән топларниң иккинчи дәриҗилик банклардики қәризлирини кәчүрүшни қолға алди. Президент Мәктүбини йоллиған күни маңа бир тонушум — атақлиқ алим мундақ дәп ейтип, һәтта адәмниң ишәнгүси кәлмәйдиғандәк тәсират қалдуридиған фактни кәлтүрди: “Қасым-Жомарт Тоқаев Қазақстанниң иккинчи Президенти сүпитидики дәсләпки Мәктүбидә илим-пәндики қелиплашқан әһвални нәзәрдин сирт қалдурмиди вә алаһидә әһмийәтлик мәсилини көтәрди. Бүгүн илим-пәнгә бөлүнүватқан мәбләғ қандақ дәриҗидә мәхсәтчанлиқ билән пайдилиниватиду? Елимиздики илим-пәнниң тәрәққият сүръити қандақ? Өткәнгә көз жүгәртсәк, Билим вә илим-пән министрлигиниң 2015 — 2017-жиллири бөлүнгән грантларниң нәтиҗисидә бир илмий мақалиниң баһаси 100 миллион тәңгини тәшкил қилди. Йәни, оттура һесап билән бюджеттин мәбләғ билән тәминләнгән барлиқ лайиһиләрниң арисидин пәқәт һәрбир үчинчи лайиһила жуқури сүпәтлик хәлиқара журналларда бир мақалә елан қилишқила яриди. Булар асасән тәрәққий етиватқан әлләргә қариғанда оттура һесап билән 20 һәссә қиммәт яки умумий баһаси 20 миллиард тәңгини тәшкил қилған, бирақ нәтиҗидә коммерциялик кирими пәқәт 400 миллион тәңгә болған Илим-пән фондиниң лайиһилиридур. Бүгүн әйнә шу фондниң йенида қурулған компанияләр қени? Илим-пән фондиниң паалийити бүгүн көплигән соалларни пәйда қилиду, коррупциялик әһвалларму йоқ әмәс. Шуңлашқа униң паалийитини қайта қарап чиқиш һаҗәт. Мана мошу мәсилиләрни әскә алған Президент Һөкүмәткә илмий-тәтқиқатларниң сүпитини ашуруп, униңдики йеңилиқни тәҗрибидә қоллинишқа мунасивәтлик болған ениқ қарарларни қобул қилишни тапшурди. Дөләт рәһбири елимизниң тәрәққиятини тәминләш үчүн илим-пәнгә алаһидә диққәт бөлүш лазимлиғини ейтти. Бу Президент илгири билим билән илим-пәнни ички умумий мәһсулатниң бәш пайизи миқдарида мәбләғ билән тәминләш тоғрилиқ көрсәтмисини бәргән еди. У йеңидин ишләнгән 2020 — 2025-жилларға беғишланған дөләтлик программида әскә елинғанлиғи әнди вәтәнлик илим-пәнниң инновациялик сүпити яхшилинидиғанлиғиға ишәнчә пәйда қилиду”. 2020-жили январьдин башлап микро вә кичик тиҗарәт субъектлириға тәкшүрүш жүргүзүшни үч жилға мәнъий қилиш тоғрилиқ қарарим күчигә кириду. Биз тиҗарәтниң адил вә қанунға мувапиқ жүргүзүлидиғанлиғиға ишинимиз. Тиҗарәт вәкиллири истималчилар билән гражданлар алдида җавапкәр болуши лазим. (Президент Мәктүбидин). Атақлиқ алимниң бу ейтқанлири, әлвәттә, йеңилиқ әмәс. Бирақ мундақ камчилиқлар пәқәт илим-пәндила әмәс, җәмийитимиз һаятиниң һәммә саһалирида дегидәк бар. Тәрәққиятимизға путликашаң болуватқан мошундақ көңүлсиз көрүнүшләрниң алдини елип, тәрәққиятимизға дағдам йол ечиш — хәлиқниң толуқ қоллап-қувәтлишигә егә болуватқан Президентимиз Қасым-Жомарт Тоқаевниң дана ички сәяситиниң аҗралмас бир қисми. Ундақ дәп кесип ейтишимдики сәвәп, Президент Мәктүбидә “Елимизниң иҗтимаий-сәясий һаятини йеңилимай, нәтиҗидарлиқ ихтисадий ислаһатларни әмәлгә ашуруш мүмкин әмәс. Бу — биз әмәл қилидиған муһим қаидә” дәп ейтип, “Күчлүк Президент — тәсири бар Парламент — һесап беридиған һөкүмәт” формулисини тәклип қилип, “Хәлиқниң үнини аңлайдиған мәмликәт” концепциясини әмәлгә ашуруш һәммимизгә ортақ вәзипә екәнлигини қәйт қилди. Мошу мәхсәттә йеқинда қурулуп, ишләшкә башлиған Миллий җәмийәтлик разимәнлик кеңиши хәлиқ билән мустәһкәм алақә орнитишни, җәмийәтлик диалогни, ашкарилиқни, адәмләрниң муң-муһтаҗиға дәрһал көңүл бөлүшни өз паалийитиниң баш йөнилишигә айландуруши тәләп қилиниду. Мәктүптә қазақ тилиниң дөләт тили сүпитидики ролини күчәйтип, милләтләрара мунасивәт тилиға айлундуруш, Шәриқниң йоруқ юлтузи әл-Фарабиниң —1150, данишмән ақын Абай Қунанбаевниң 175 жиллиқ тәвәллудлирини мунасип, лекин исрапсиз атап өтүш, Алтун Орданиң 750 жиллиғини тарихимизға, мәдәнийитимиз билән тәбиитимизгә дуния диққәт бөлидиған дәриҗидә өткүзүш тоғрилиқ пикирлири көпчиликниң қоллап-қувәтлишигә егә болмақта. Әнди һәммимизни ойландуруп жүргән йәр мәсилисигә мәхсус тохтилип: “Дөләт рәһбири сүпитидә йәнә бир қетим ейтимән: йеримиз чәтәлликләргә сетилмайду. Униңға йол қоюлмайду!” дәп кесип ейтқини бүгүн җәмийәтни ойландуруватқан бу мәсилигә чекит қойғандәк болди. Қасым-Жомарт Тоқаев — дуниявий дәриҗидики чоң сәясәтчи. Бүгүнки дуния нәпәсини яхши һис қилғачқа, “Қазақстанниң чоң геосәясәттики орни қандақ, XXI әсирдики хәлиқара тоқунушларниң тәсири бизниң елимизгә қандақ қийинчилиқларни пәйда қилиши мүмкин?” дегәнгә охшаш соалларғиму җавап беридиғанлиғи Мәктүпниң һәрбир пунктида ениқ билинип туриду. Демәк, Мәктүпни биз елимизниң ярқин келәчигиниң мәңгү өчмәс чириғи сүпитидә қобул қилишимиз керәк. Дуниядики тәрәққий әткән оттуз дөләтниң тәркивигә киришни үмүт қилған елимизниң келәчәк тәғдири һәрбиримизниң қолида екәнлигини һечқачан ядимиздин чиқармаслиғимиз лазим. Шундақ екән, Мәктүптә алға сүрүлгән чоң вә тиң вәзипиләрни әмәлгә ашуруш хәлқимизниң ортақ иши болуши шәрт. Астана шәһири.