• Мәдәний мирас
• 19 Қыркүйек, 2019

Мәшрәп әһли аман болсун

Жиллар бир-бирини қоғлап, ғуюлдап өтиверидекән. Һә, биз, адәмләр, тирикчилик һәләкчилигидә өзимизниң қандақ бовай-момай атилип, оғул-қизлиримиз өсүп, татлиқ нәврә-чәврилик болуп қалғанлиғимизни сәзмәй қалидекәнмиз. Гайида аримизда бирлири «мениң сәккиз нәврәм, бир чәврәм бар» дәп махтанса, йәнә бәзилиримиз «вай ағинә, сән техи яш екәнсәнғу, мениң он бир нәврәм, икки чәврәм бар» дейишип, қин-қинимизға патмай кетимиз. Бәлким, буму Алла тааланиң инсанлар қериғинида әмәк болсун, дегән шатлиғимекин дәп қалисән. 1959-1960-жиллири көплигән қериндашлиримиз қатарида биз ана Вәтинимизни тәрк етип, Қазақстан дияриға көчүп чиқтуқ. Өзара йеқин, тонуш-билишләрни издәш нәтиҗисидә оттуздин ошуқ аилә Талғир наһийәсиниң Қизил Ғәйрәт йезисиға орунлаштуқ. Шу жилларниң турмуш қийинчилиқлириға қаримай, атилиримиз билән жут мөтивәрлиридин тәркип тапқан ончә аилә жиғилип, бир парчә нанни тәң бөлүшүп йәп, колхозниң еғир ишлиридин қайтқинида, көңүл көтирип мәшрәп ойниған. Улар мениң дадам Һаширахун әпәндим, төмүрчи Тайир, Абдукерим төпичи, Абдувайит, Қурванжан, чоң Әнсәрдин, кичик Әнсәрдин, Мәһәмәт Илахун, Махмут Низам, Һосман бовай (Һосман бовай шу пәйтләрдә йәр бөлүш комиссиясиниң рәиси болуп ишлигән — Җ.Ә), Үсән Ғазиев еди. Мәшрәпниң дәстихини аддий болуп, үч-төрт йәрдә яңию қордиғи вә тонур нан-тоғачлар билән йоған кориға қаймақлиқ әткәнчай қоюлатти, халас. Оттуриға дәстихан селинип, пәқәт қошуқ, чока ишлитәтти. Мәшрәп әһли түгәл жиғилғандин кейин қолға су елинип, рәсим-қаидә бойичә Һосман бовай (мәшрәп беги) мәшрәпни башқуридиған. Улар пуғани қанғичә саз-нәғмә челип, чақчақ қилишип көңүл көтиридиған. Айрим пәйтләрдә қәдинас ағиниләрниң 1930 — 1935-жиллири йүз бәргән җазалашларда наһәқтин-наһәқ “хәлиқ дүшмини” атилип, из-тизсиз йоқап кәткәнләр билән чегара атлап Ғулҗиға өтүп кетишкән дост-бурадәрлири тоғрилиқ муңдашқинида, көзлиридин мөлдүр яшлири ақидиған. Улуқ Вәтән уруши вә тарихий Вәтинимиздики азатлиқ үчүн күрәшләрдә өз бешидин кәчүргән дәһшәтлик күнләрни әслишип, гайи күнлири улар сүвә көтирилгәндила өйлиригә тарқишидиған. Бизму әшу атилиримизниң мәшрәплириниң гувачиси болғачқа, тәңтушлар баш қошуп, өткән әсирниң атмишинчи жиллиридин башлап, та мошу күнгичә мәшрәп ойнап келиватимиз. Мошу жиллар мабайнида, һәрбиримиз билим елишқа интилдуқ. Шуниң билән биллә аилә қуруп, бала-чақилиқ болдуқ. Егилигән кәсиплиримиз бойичә ишләп, елимизниң тәрәққиятиға биркишилик һәссимизни қоштуқ. Мошу еғир жилларда қанчилик қийналсақму, пәрзәнтлиримизни ана тилида оқутушқа тириштуқ. Мүмкинчилигимизниң баричә балилиримизни, мәшрәпләргә әгәштүрүп берип, уларниң миллий урпи-адәтлиримизни бойиға сиңдүрүп өсүшигә дәвәт қилдуқ. Һазир ойлисам, шу дәвирләрдә әйнә шу мәшрәплиримизниң көңүлдикидәк өтүшигә һәм униң тәрбийәвий әһмийитигә алаһидә көңүл бөлгән талай әзимәтлиримиз бақилиқ бопту. Турғанҗан, Турсунҗан — Зәйтүнәм, Нурмәһәмәт, Абдурешит, Һакимҗан, Камал, Авут — Туранқиз, Мәрүпҗан, Маликҗан әйнә шулар җүмлисидин. Дәрвәқә, мәшрәп — әҗдатлиримиздин қалған тәвәррүк мирас. У пүтүнсүрүк уйғур миллитиниң гүллинишиниң рәмзи, мәдәнийәт, тәртип-интизам, әдәп-әхлақниң мәнивий мәктиви болупла қалмай, миллитимизниң йүксилишиниң қиблинамиси һәм низамнамисидур. Шундақла мәшрәп — аиләвий түзүмниң асасчиси, ана тилимизни сақлашниң уютқиси, еғиз әдәбиятимизни кәң аммиға тәшвиқ қилишниң қурали. Бирла мисал, хәлқимизниң миллий нахша-сазлири, умумән, миллий сәнъәт дурданилири әйнә шу мәшрәплиримиздә аммивий түрдә тәрғип қилиниду. Мәлумки, уйғур сәнъитиниң гүлтаҗиси болған «Он икки муқам» Оттура Азия, Ғәрип әллиридә чоң қизиқиш һасил қилиши, әлвәттә, кишини хошал қилиду. Тәкитләш керәкки, уйғур миллий уссуллиридики жигит-қизларниң һәрикәтлири, уларниң топлишип, бир хил ритмда уссул ойниши, хәлқимизниң җәңгиварлиқ роһиниң жуқури екәнлигини ипадиләйду. Йеқинда Талғир наһийәсиниң Қизил Ғәйрәт йезисида әйнә шу миллий қәдрийәтлиримизниң асаси болған миллий мәшривимизниң қурулғининиң 50 жиллиғини нишанлидуқ. Мәшривимизниң әзаси Иминҗан Тохтахунов рәпиқиси Дилбәрханум билән мошу сәнәни көңүлдикидәк нишанлап өтүшкә зәмин яратти. Мәшрәп адәттикидәк өйдә әмәс, йезимиздики «Ахат» кафесида дағдуғилиқ өтти. Шу күни саһипхан тәрипидин язлиқ бүглүк миллий роһта безәндүрүлди. Мәшрәп җәриянида һәрбиримиз яшлиқ чағлиримизни, аримиздин мәзгилсиз дуниядин өткән достлиримизни хатирилидуқ. Мәзкүр сәнәниң өтидиғанлиғидин хәвәр тапқан Қизил Ғәйрәт йезиси Ханим-қизлар кеңишиниң рәиси Гүлбанум Бақиева билән жутниң баш жигитбеши Тохтахун Ибрагимов келип, өзлириниң иллиқ тиләклирини билдүрди. Хәйрият, мәшривимиз жуқури дәриҗидә һәм үстүн кәйпиятта нишанлинип, һәрбиримиздә чоңқур тәсират қалдурди. Пурсәттин пайдилинип, ушбу сәнәни уюштурушқа көп күч чиқарған мәшрәп әһлиниң гүллири Иминҗан билән Дилбәрханумға миннәтдарлиғимизни изһар қилимиз вә уларниң аилисигә хатирҗәмлик, бәхит-саадәт тиләймиз. Җамалдин ӘЛИЕВ. Талғир наһийәси.