• "Рухани жаңғыру"
• 31 Қазан, 2019

Миллий идеологияниң өзиги

Бүгүнки күндә елимиздә «Рухани жаңғыру» программиси Қазақстан жәмийити тәрәққиятиниң муһим тәркивий қисмиға айланди. Пүткүл мәмликәттә – барлиқ регионларда, алий оқуш орунлирида, мәктәпләрдә, җәмийәтлик бирләшмиләр билән башқиму тәшкилат-мәһкимиләрдә – программа даирисидә муһим лайиһиләр әмәлгә ашурулуп, улар қазақстанлиқларниң роһий йеңилинишниң муһим екәнлигини чүшәнгәнлиги тоғрилиқ гувалиқ қилмақта. Шөһрәт МӘСИМОВ, «Уйғур авази» Һәқиқәтәнму хәлиқниң роһий бирлиги бизни бирләштүридиған қәдрийәтләр – сәясий вә ихтисадий турақлиқлиқ, җәмийәт һаятиниң әхлақий асаси, хәлиқниң тарихий вә ихтисадий утуқ-муваппәқийәтлириниң зәмини охшаш муһим тәрәққият амилидур. Мустәқил Қазақстанму өзиниң мәдәний ихтидариға қайта диққәт бөлүп, өзиниң роһий ихтидарини әслигә кәлтүрүватиду, демәк, өзиниң тиклиниш вә дуния тәрәққиятиға болған тәсирини қайта баһалаватиду. Һәммигә мәлумки, пүткүл тәрәққият җәриянида нәқ мәдәнийәт милләтниң роһий байлиғини сақлап қелип, уни топлап-көпәйтип йеңи әвлатқа йәткүзүп келиватиду, хәлиқниң бирлигини тәминләватиду, вәтәнпәрвәрлик вә миллий ғурур туйғулирини тәрбийиләп, мәмликәтниң хәлиқара мәйдандики абройини ашуруватиду. Башқичә ейтқанда, мәдәнийәтни тикләш, униң әвзәллигини алдинқи орунға чиқириш җәмийәтниң хелә жуқури сүпитини, униң гражданлиқ бирликкә, тәрәққиятниң умумий мәхсәтлирини бәлгүләп, уларни қолға кәлтүрүшкә қабил болушини тәминләйду. Әхлақи жуқури, җавапкәр, мустәқил пикир-мулаһизә қилидиған иҗадий шәхсни йетилдүрүш, тәрбийиләш – мана мошу мәхсәтләрни қолға кәлтүрүшниң асасий шәрти болди. Әнди җәмийитимизниң очуқ болуп, барлиқ йеңилиқларға интилиши, заманивий дуниядики моҗут муваппәқийәтләрни қобул қилишқа майиллиғи роһий йеңилинишниң асасини тәшкил қилди, дәп ейталаймиз. «Әзәлдинла бизниң муқәддәс дияримизни “Улуқ дала” әҗдатлиримизни болса, “Улуқ дала пәрзәнтлири” дәп атап кәлгән. Биз уларниң избасарлири, Улуқ даланиң мирасхорлири», дегән еди мошуниңға мунасивәтлик Елбасы Нурсултан Назарбаев. Қазақстанлиқларму Тунҗа Президентниң тәвриниш-мәғрурлиниш ичрә ейтқан мошу сөзлирини хәлиқниң роһий ихтидарини күчәйтишкә болған иш-һәрикәткә көрсәтмә сүпитидә қобул қилди вә шуниңға әмәл қилип келиватиду. Һәқиқәтәнму Улуқ дала – мәзмун-мәнаси чоңқур, пүткүл түрк дуниясини бирләштүридиған муқәддәс чүшәнчә, қутлуқ дияр. У пүткүл Евразия кәңлигидә яшаватқан барлиқ милләт-улусларниң тәғдирини өз ичигә алиду, бирләштүриду. 2017-жили апрель ейида Тунҗа Президент Нурсултан Назарбаевниң «Келәчәккә нишан: мәнивий йеңилиниш» сәрләвһилик программилиқ мақалиси елан қилинғандин кейин чәтәллик аналитиклар, экспертлар мақалә тоғрилиқ пикир ейтқанда, нәқ мошу фактни биринчи новәттә тилға алған еди. Елбасы мәзкүр мақалисида җәмийәтниң вә һәрбир қазақстанлиқниң аң-сезимини йеңилашниң риқабәткә тақабил туруш, прагматизм, миллий кимликни сақлап қелиш, билим елишқа интилиш, мәмликәтниң эволюциялик тәрәққияти охшаш муһим асасий йөнилишлирини атап көрсәтти. Нурсултан Назарбаев оттуриға қойған лайиһиләр кейин бирпүтүн «Рухани жаңғыру» программисиға бирләштүрүлди. Әмәлият мәзкүр программиниң өзиниң әһмийәт-маһийитини, актуаллиғини төвәнләтмәй, бәлки турақлиқ өсүватқанлиғини көрсәтмәктә. Униңға елимиз яшлириниңму паал иштрак қиливатқанлиғи диққәткә сазавәрдур. Бу яшларниң бесим көпчилигини биз «Қазақстандики 100 йеңи исим» лайиһиси бойичә тонуп-билимиз. Ейтмақчи, уларниң арисида миллитимиз вәкиллириму бар. Мәсилән, Алмута шәһири 5-иңәк-үз ағриқханисиниң врач-хирурги, медицина пәнлириниң намзити Сухраб Җаппаров врач-ортопед, медицина пәнлириниң намзити Һесамдун Һәрәмов вә атақлиқ режиссер Әзиз Зайиров шулар җүмлисидиндур. Мәзкүр программа даирисидә Қазақстанниң муқәддәс җайлирини тәтқиқ қилиш вә аммибаплаштуруш бойичиму тилға аларлиқ ишлар жүргүзүлди вә һелиму давамлашмақта. Мәсилән, алтә йөнилиш – Шимал, Җәнуп, Шәриқ, Ғәрип, Мәркәз вә Ғәрбий-Җәнуп – бойичә илмий-тәтқиқат экспедициялири әмәлгә ашурулуп, уларниң нәтиҗисидә 185 миллий вә 456 регионлуқ муһим объектлар ениқланди. Асасий муһим объектлар бойичә «Муқәддәс Қазақстан» қамусиниң биринчи томи нәшир қилинди, йәнә шундақ бәш том чиқириш көздә тутулуватиду. Шундақла елимизниң муқәддәс җайлирини тәрғип қилиш вә уларни аммибаплиққа айландуруш мәхситидә үч тилда – қазақ, рус вә инглиз тиллирида – оттуз видеоролик чүширилди. Мәсилән, һазир чәт әлләрниң телеканаллирида «Алтын адам», «Ғоҗа Әхмәт Йәссавий», «Айша-биби», «Көчмәнләр дияри», «Қазақстанниң муқәддәс җайлири» намлиқ фильмлар намийиш қилиниватиду. Жирақ вә йеқин чәт әлләрдиму елимиз мәдәнийитини илгирилитиш бойичә системилиқ иш-паалийәтләр елип бериливатиду. Мәсилән, «Проза» вә «Поэзия» антологияси тәйярлинип, һәрбиригә оттуз қазақстанлиқ язғучи-шаирниң әсәрлири киргүзүлди. Улар Бирләшкән Милләтләр Тәшкилатиниң алтә тилиға тәрҗимә қилинди. Улардин ташқири бирқатар чәт әлләрдә Миллий музейниң, Ә.Қастеев намидики Сәнъәт музейиниң лайиһилири әмәлгә ашурулуватиду. Америка, Бүйүк Британия, Хитай, Беларусь, Әзәрбәйҗан, шундақла башқиму жирақ вә йеқин чәт әлләрниң йетәкчи музейлирида «Алтун адәмниң дуния музейлири бойичә сәяһити», «Евразия көчмәнлири», «Азия вә Европиниң қийилишида» намлиқ көчмә көргәзмиләр уюштурулди. «Рухани жаңғыру» программиси даирисидә елимизниң театр вә кино сәнъитини тәрғип қилиш бойичиму нурғанлиған ишлар жүргүзүлүватиду. Мәсилән, «Астана-Опера», Абай намидики опера вә балет театрлири дуния сәнъәт мухлислирини миллий оперилиримиз билән тонуштурмақта. Умумән, Қазақстан җәмийити һаятиниң барлиқ саһалирини йеңилаш кетип бариду. Чүнки аләмшумуллаштуруш шараитида мәдәний қәдрийәтләргә вә сәнъәткә асаслинидиған миллий кимликни сақлап қелиш мәсилилири алаһидә әһмийәткә егә болуватиду. Шу йосунда программа даирисидә миллий мәдәнийәтни сақлап қелиш үчүнла әмәс, бәлки дуния дәриҗисигә чиқириш үчүнму нурғун ишлар әмәлгә ашурулуватиду. Яшлар һәрбир лайиһиниң әмәлгә ашурулушиға, җүмлидин дөләт тилиниң қоллиниш даирисиниң кәңәйтилишигә мәнпийәтдар. Улар миллий менталитет алаһидиликлириниң һазирқи дуния тәләплиригә мас келишигә алаһидә әһмийәт бериватиду. Мошуниң өзи яшларниң Қазақстан мәдәнийитиниң пүткүл инсанийәт мәдәнийити билән бирпүтүн болуп, униңдин бөлүп қарашқа болмайдиғанлиғини чүшәнгәнлигини көрсәтсә керәк. Һә, «Рухани жаңғыру» программиси көпқирлиқ болуп, түрлүк йөнилишләрни өз ичигә алиду. Мәзкүр программиға мувапиқ мәмликәтниң барлиқ регионлирида йеңи объектлар ечилип, тарихий ядикарлиқлар реставрация қилинди, миллий қәдрийәтләрни тикләш, сақлап қелиш бойичә башқиму нурғунлиған ишлар әмәлгә ашурулди. Мәсилән, пәқәт Алмута вилайитидила икки жилда бирнәччә заманивий музей ечилди. «Батыр бабалар» музейи, Тунҗа Президентқа беғишланған «Атамекен» комплекси, сәясий тәқипләш қурванлириниң музей-ядикарлиқлири вә башқа мәдәний объектлар әйнә шулар җүмлисидиндур. Улардин ташқири көплигән регионларда миллий сәнъәт вә спорт түрлири утуқлуқ һалда аммибаплаштурулуватиду. Ички туризмни тәрәққий әткүзүш, чавандазлиқ мәдәнийитини, қолһүнәрвәнчилигини, миллий таамларни үгиниш бойичә лайиһиләр әмәлгә ашурулмақта. Чәтәллик меһманлар арисида алаһидә әһмийәткә егә миллий таамлар кафе-ресторанлири ечиливатиду. Миллий урпи-адәт вә әнъәниләр мәркәзлири қурулуватиду. Программини әмәлгә ашурушта йәрлик алимлар билән өлкишунаслар алаһидә паалийәтчанлиқ көрсәтмәктә. Бийил дунияниң қазақ тилиға тәрҗимә қилинған әң яхши дәрисликлири қошумчә тираж билән нәшир қилинди. «Йеңи гуманитарлиқ билим. Қазақ тилидики йүз йеңи дәрислик» лайиһиси «Рухани жаңғыру» программисиниң тәркивий қисми болди. Улардин ташқири иҗтимаий педагогика, ихтисат вә менеджмент бойичә китаплар чиқирилди. Қазақстан студентлири келип чиқиши австриялик болған атақлиқ америкилиқ ихтисатчи, публицист, педагог Питер Фердинанд Друкерниң маркетинг тоғрилиқ әмгиги охшаш пүткүл дунияға мәлум надир нәширләрни ана тилида оқуватиду. Бир сөз билән ейтқанда, студентлар билән мәктәп оқуғучилири үчүн кәң имканийәтләр ечилмақта. Умумән алғанда, «Рухани жаңғыру» программисиниң барлиқ лайиһилири вақит тәливигә мувапиқ келип, бәрпакарлиқ күч-қувәткә егә дәп, еғиз толтуруп ейтишқа болиду. Бизниң бу пикримизни мәмликәттә жүргүзүлүватқан социологиялик пикир сораш нәтиҗилириму испатлимақта. Социологиялик тәтқиқатларға қатнашқан респондентларниң пикричә, мәдәний қәдрийәтләрни сақлап қалған вә көпәйткән һалда, җәмийәтни өзгәртиш керәк. Жуқурида ейтилғанларни хуласиләп, шуни тәкитләймизки, Қазақстанниң Тунҗа Президенти – Елбасы Нурсултан Назарбаев өзиниң «Келәчәккә нишан: мәнивий йеңилиниш» сәрләвһилик программилиқ мақалисида бизгә бирпүтүн күчлүк вә җавапкәр адәмләрдин болуп, келәчәккә биллә қәдәм ташлаш үчүн немә қилишимиз керәклиги тоғрилиқ тәсәввурлири билән ортақлашти, йол көрсәтти. Шундақ екән, Тунҗа Президентниң программилиқ мақалиси вә униң асасида ишлинип чиққан «Рухани жаңғыру» программиси бүгүнки күндә миллий идеологияниң өзигигә айланди. Әнди Президент Қасым-Жомарт Тоқаевниң тәриплишичә, мәзкүр программа бизниң баш роһий нишанимиз болуп қалиду. Чүнки тарихқа һөрмәт билән мунасивәт қилиш, Вәтәнгә садиқ болуш, илим-пән вә билимгә интилиш – мошуларниң һәммиси көпмилләтлик хәлқимизниң Қазақстан җәмийитиниң бирлигини техиму күчәйтидиған алийҗанап хусусийити. Дәрһәқиқәт, тарих инсан балисиға өз хәлқини, яшаватқан ана диярини сөйүшни үгитиду. Бу вақиәләр хатириси вақитқа бойсунмайду, у еһтиятчанлиқ билән сақлиниду, әвлаттин-әвлатқа қалдурулуп, әсирләрдинму узақ яшайду. Өтмүшни сақлаш бу инсан аң-сезиминиң хусусийитила әмәс. Хатирә – бу өтмүш билән келәчәкни бағлаштуридиған һалқа. «Рухани жаңғыру» программисиму әйнә шундақ инсаний қәдрийәтләрни сақлап, алийҗанап мәхсәтләрни көздә тутқан һалда ишлинип чиққан программилиқ һөҗҗәт.