• Әхбаратлар еқими
• 13 Қараша, 2019

Вәтәнгә хизмәт – алий һиммәт

Бу адәм өзиниң пүткүл аңлиқ һаятини Вәтәнгә хизмәт қилишқа беғишлиған десәк, мубалиғә болмиса керәк. Өз вақтида Қазақстан вә Қирғизстан җумһурийәтлириниң ички ишлар министрликлиригә рәһбәрлик қилған. Полицияниң (милиция) тәргәв вә җинайәтчиликкә қарши күришиниң бөлүмлиридә хизмәт қилиш үчүн кәспий кадрларни тәйярлашниң әҗайип системисини қуруп, әдлийә пәнлири саһасиға салмақлиқ үлүшини қошқан Кеңәш Иттипақи Ички ишлар министрлигиниң хизмәт көрсәткән хадими, Қазақстан Җумһурийити Ички ишлар министрлигиниң Пәхрий ветерани, юстиция генерал-майори вә җумһурийәтлик “Генераллар кеңиши” җәмийәтлик тәшкилати президиуминиң рәиси Рустем ҚАЙДАРОВ җәмийәттә терроризмға қарши аң-сәвийәни шәкилләндүрүш вә яшларни вәтәнпәрвәрлик роһта тәрбийиләш лайиһилири бойичә әмәлгә ашуруватқан ишлири тоғрилиқ ейтип бәрди. — Сиз өз вақтида Қазақ дөләт әдлийә университетида оқутқан студентлириңизға өзиңизниң билимини вә тәҗрибиңизни бәрдиңиз. Нәқ мәзкүр оқуш орнида Сиз кәлгүси тәргәвчиләр һәм криминаллиқ экспертлар үчүн мустәһкәм асас салған болсиңиз керәк? – 1996-жили мени Қазақ дөләт әдлийә университетиға ишқа тәклип қилди. Шу дәвирдә Нағашбай Шайкенов мәзкүр билим дәргаһиниң ректори болидиған. Бу йәрдә мән криминалистика вә сот экспертизилири кафедрисиниң йетәкчиси болдум. Бу йәрдә һәқиқий мутәхәссисләр тәйярлинатти. Мошу университетта ректорниң рухсити билән биз мәхсус криминалистлар полигонини қурдуқ. Бенаниң чоң қанитида икки аудитория вә бир лекция оқулидиған зал болди, бу йәргә төрт топ сиғатти. Кейинирәк бу йәргә икки ханилиқ пәтирләр селинип, униңда һәрхил җинайәтләрниң: оғрилиқлар, булаңчилиқ һуҗумлар, қатиллиқ, зорлуқ-зомбилиқ һәрикәтлириниң йүз беришини паш қилиш мәшиқлири өткүзүләтти. Студентлар үчүн у йәр тәҗрибә топлашниң әҗайип мәйданиға айланди. Чүнки биз уларға бу ханиларда наркотикларни, сахта ахчиларни, оқ етиш қураллирини издәп тепиш бойичә кәспий вәзипиләрни берәттуқ. – Бу әмәлиятта қандақ көрүнәтти? – Мәсилән, пәтирдә қатиллиқ йүз бәрди дәйлуқ, биз тәркивигә тәргәвчи, эксперт-криминалист, гувачилар вә һәрхил мәслиһәтчиләр киргән оператив-тәргәв топини қуримиз. Өлгән адәмниң җәсиди ятиду, студентлар ишқа киришиду, улар дәлилләрни издәштүриду, аяқ-кийим излирини ениқлайду, бармақлардин қалған изларни тепип, өлгән адәмниң “җәсидини” тәкшүрәйду. Мошу ишлардин кейин пүткүл топ болуп йол қоюлған камчилиқларни муһакимә қилиду. Йәни оқушни тамамлаватқан студент һәқиқий һоқуқ-қоғдаш оргининиң хадими сүпитидә ишләшкә киришиду. Әйнә шундақ тәҗрибиләрдин кейин техиму илгирилидуқ. Университет даирисидә милицияниң новәтчи қисмини, сот өтидиған зални уюштурдуқ. Чүнки студентлар сотниң қандақ өтидиғанлиғини өз көзи билән көргини яхши. Бир сөз билән ейтқанда, улар бир айда икки қетим бир җинаий ишниң қандақ өтидиғанлиғини көрүши керәк. Биз немишкә ишни мошундақ уюштурдуқ? Шу чағларда академия вә университетларни тамамлиғанлар мувапиқ тәҗрибигә егә болмиса, һоқуқ-қоғдаш органлириға ишқа орунлишиш мүмкин әмәс еди. Әгәрдә бәзилири ишқа орунлишип қалса, уларниң хизмити пәқәт сотқа чақиртиш қәғәзлирини йәткүзүш биләнла чәклинәтти. Әмәлиятта, студент толуқ тәҗрибидин өтүшниң орниға, адәттики курьерниң хизмитинила атқуратти. Шундақ екән, бизниң университет илғар тәҗрибә топлаш җайиға айланди. Кейинирәк биз полигонимизни мәхсус блокларға бөлдуқ. Бу йәрләргә биз наркотикларни, оқ етиш қураллирини, ахчиларни йошуридиған мәхпий җайларни ясидуқ. Студентларға бу йәрләрни издәп тепиш үчүн мәхсус шараит яраттуқ, төмүрләрни издәп тепиш әсваплиридин қандақ пайдилинишқа үгәттуқ. Қоюлған вәзипә һөддисидин чиқалмиған студентларға хаталиқлирини чүшәндүрүп, уларни түзитиш йоллирини көрсәттуқ. – Силәр пәқәт кәлгүси тәргәвчиләр вә прокурорларни әмәс, бәлки гражданлиқ ишлар билән шуғуллинидиған мутәхәссисләр – юристларниму тәйярлидиңларғу? – Дурус ейтисиз. Сәл кейинирәк биз нотариаллиқ идариләрниму ачтуқ. Мошундақ әһваллар үчүн Нағашбай Шайкенов тәҗрибә алмаштуруш һәм билимини ашуруш мәхситидә чәтәллик экспертларни тәклип қилди. Биз түләкләргә наһайити жуқури тәләп қойдуқ. Әпсус, һазирқи күндә бу ишлар йоқ, шундақла бизниң полигонму паалийитини тохтатти. Көп өтмәй мени Ғәрбий Қазақстанға тәклип қилди. Бу йәрдики әдлийә университетлириниң биридә жуқурида қәйт қилинған шу хилдики полигонни қурдуқ. – Кеңәш Иттипақи дәвридә сиз Қазақстан вә Қирғизстан Ички ишлар министрликлиригә рәһбәрлик қилдиңиз. Шу чағда иш қандақ жүргүзүлди? – У чағда мән Кеңәш Иттипақи Ички ишлар министрлигиниң Қазақстан вә Қирғизстан җумһурийәтлиридә уюшқан җинайәтчиликкә вә коррупциягә қарши күришиш бойичә алтинчи баш башқармисида ишлидим. Әмәлиятта мән бир түркүм идаригә рәһбәрлик қилдим. Икки җумһурийәт һөкүмәтлириниң бирму мәҗлиси мениңсиз өтмәтти. Шу чағларда биз Кеңәш Иттипақиниң 73 шәһиридә иҗра қилиш ишлирини жүргүздуқ. Бизниң офицерлиримиз камдин-кам учрайдиған металларни қанунсиз чәт әлгә сетиш билән шуғуллинидиған һәрхил җинаий топларниң тәркивигә мәхпий киргүзүләтти. Һоқуқ қоғдаш органлирида узун жиллар ишләш давамида мән бир нәрсини яхши чүшәндим: әгәр сән илгири тәргәвчи болуп ишлимигән болсаң, сениңдин яхши судья, прокурор яки адвокат чиқмайду. Башқичә ейтқанда, һәрқандақ саһаниң мутәхәссиси, биринчи новәттә, әмәлий тәҗрибигә вә билимгә егә болуши лазим. Юрист дипломини елиш йеник, лекин һәқиқий мутәхәссис болуш – мурәккәп иш. – “Генераллар кеңиши” бүгүнки күндиму яшларни вәтәнпәрвәрлик роһта тәрбийиләштә, җәмийәттә терроризмға қарши аң-сәвийәни шәкилләндүрүштә актив иш елип бериватиду. Мәзкүр йөнилиштә әмәлгә ашурулған ишлар һәққидә ейтип бәрсиңиз? – “Генераллар кеңиши” Миллий бехәтәрлик комитети вә Ички ишлар министрлиги билән бирликтә җәмийәттә терроризмға қарши сәвийәни шәкилләндүрүш бойичә тәшкилий-әмәлий чарә-тәдбирләр комплексини өткүзүватиду. Мәзкүр чарә-тәдбирләрниң асасий мәхсити – аһалиниң терроризм, экстремистик характердики башқиму җинайәтләр һәққидә хәвәрдар болушини ашуруш, сәлбий идеяләрни вә уларни тарқитиш усуллирини аддий шәкилдә паш қилиштин ибарәт. Бу муһим ишниң нәтиҗилири бойичә “Генераллар кеңишиниң” президиуми бирқатар тәклипләрни ишләп чиқип, уни мәнпийәтдар дөләт органлириға әвәтти. Биз терроризмниң алдини елиш бойичә беваситә тәҗрибигә егә кәспийләрни җәлип қилиш мәхситидә Миллий бехәтәрлик комитети, Ички ишлар министрлиги, җумһурийәт Қураллиқ күчлири вә прокуратуриниң җумһурийәтлик ветеранлар бирләшмилири билән бирлишип һәрикәт қилиш тоғрилиқ меморандумни имзалидуқ 2011-жили Қазақстанниң айрим вилайәтлиридә экстремизм вә терроризм фактлириниң байқилишиға бағлиқ “Генераллар кеңиши” экстремизмға вә терроризмға қарши туруш бойичә җәмийәтлик һәрикәткә рәһбәрлик қилди. Алмута шәһириниң һакимийити вә Nur Otan партиясиниң шәһәрлик шөбиси билән бирликтә биз Қазақстан Мустәқиллигиниң 20 жиллиғиға беғишланған мәктәп оқуғучилирини вәтәнпәрвәрлик роһта тәрбийиләш бойичә бир түркүм чарә-тәдбирләрни өткүздуқ. Шундақла биз өзимизниң тәклиплири йезилған китапни нәшир қилип, уни Қазақстан Җумһурийити Тунҗа Президентиниң Мәмурийитигә, Парламентқа вә башқиму һәрбий идариләргә әвәттуқ. Униңда биз көпжиллиқ тәҗрибә давамида топланған тәклиплиримизни изһар қилдуқ. Мәзкүр тәклипләр хәлиқара терроризм вә экстремизмға нәтиҗидарлиқ қарши турушта ярдәм беридиғанлиғи сөзсиз. – Аңлишимизчә, “Генераллар кеңишиниң” президиуми “Улуқ дала генераллири” китавини нәшир қипту. Униң немә һәққидә екәнлиги тоғрилиқ ейтип бәрсиңиз? – Биздин кейин тарихта қандақ из қалиду, әҗдатлиримиз һәққидә қандақ хатирә сақлап қалимиз вә яш әвлатқа немини мирас қалдуримиз дегән ой келидиған вақит йәтти. Қазақстанниң генераллири тоғрилиқ китапни нәшир қилиш идеяси жуқурида ейтилған ой-пикримизниң йәкүни болди. Мәзкүр китап тәшкилатимизниң 15 жиллиғи вә Қазақстан Мустәқиллигиниң 25 жиллиғи һарписида нәшир қилинди. Китап муәллиплири бизниң умумий хатиримизни сақлашқа, мәмликитимизниң тиклиниши вә тәрәққий етишигә, тарихниң һәрхил басқучида униң мустәқиллигиниң тәминлинишигә чоң үлүш қошқан адәмләргә һөрмәт билдүрүшкә интилди. Шундақла һазирқи күндә мустәқил Қазақстанда еғир, лекин шәрәплик хизмитини атқуруп келиватқанлар вә вапат болғанларму диққәт нәзәрдин чәттә қалмиди. Китапта Қазақстан Җумһурийити “Генераллар кеңишиниң” һоқуқ-тәртипни, һәрбий вә миллий бехәтәрликни мустәһкәмләшкә салмақлиқ үлүш қошқан әзалириниң тәрҗимиһали һекайә қилинған. Уларниң бәзилири хизмәт давамида жуқури рәһбирий лавазимларни егилигән, көпчилиги мәмликәт Алий Кеңишиниң вә Парламентиниң депутатлири болуп сайланған. Улар һазирқи күндиму ихтисатниң һәрхил саһалирида, дөләт вә җәмийәтлик һаятта әмгәк қилишни давамлаштуруватиду. Шундақла китапқа 2013 – 2015-жиллар арилиғида Қазақстан Җумһурийити Тунҗа Президентиниң Пәрмани билән “генерал-майор”, “генерал-лейтенант”, “генерал-полковник” унванлирини елишқа муйәссәр болған генераллар һәққидә тәрҗимиһаллиқ очерклар киргән. “Генераллар кеңишиниң” президиуми буниңдин кейинму Қазақстанниң генераллири тоғрилиқ иҗадий издинишни вә һәрхил мәлуматларни топлашни давамлаштуриду. – Сөһбитимизниң ахирида һазирқи яшларни қандақ роһта тәрбийиләш керәклиги һәққидә соални қоймаслиқ мүмкин әмәс дәп ойлаймән... – Яшларни тәрбийиләшни уюштурушта қазақстанлиқларниң чоң әвладиниң қәһриманлиғини вә әрлигини тәрғип қилиш зөрүр дәп һесаплаймән. Барлиғимиз үчүн үлгә болидиған идеалларға, адәмләргә чәксиз ишиниш үчүн барлиқ ишни қилиш керәк. Мошулар һәққидә яш әвлатниң есиға пат-пат селип туруш керәк. Сөһбәтләшкән Бәхтияр ТОХТАХУНОВ.