• Һекайә
  • 27 Қараша, 2019

Тапшурулмиған соға

Исмайил ТУРСУН (Һекайә) Униң өйиниң алдида бир дөң болуп, қарши тәрипидә чәксиз кәткән төпилик көзгә сус ташлинип туриду. Төпилик билән бу дөңни бир сазлиқ айрип туриду. Бараткам һәр күни дегидәк, муһим бир йәрни күзәт қиливатқандәк, бу дөңдә болиду. Шуңлашқиму кишиләр бу дөңни “Баратниң дөңи” дәп атишивалған еди. Бир күни мән чоң йолдин (Бараткамниң өйиниң арқисидики) велосипед билән өтүп кетип бараттим. Тосаттин: – Һой! Бәкла алдирашқу? – дәп қалди бирси. Қарисам, Бараткам һелиқи “өзиниң” дөңидә олтирипту. – Һә, телевизорда бир яхши программа бәрмәкчиди, – дедим велосипедтин чүшмәйла. – Униңдин көрә “ағмихан” қоғлап дегинә... – деди у чақчақ қилип. – Нәдикини дәйсиз Баратка? – Кәл, бирдәм-йеримдәм параңлишимиз. Мән униң билән йеқин едим. Чүнки у мени яхши көрәтти. Параңлири жиғилип, пуғани өрләп қалса, мени мошундақ чақиривалатти. “Оқуған адәм башқичә бир дуния ука, һалиңға йетиду. Шуңлашқа болса керәк, сени яқтуримән» дәтти у дайим параң башлаштин илгири. Мән саатимға қаридим. Көрситишниң башлинишиға йәнә хелә вақит бар екән. “Адәм ейтқанға тазим әт” дегән гәп барғу, уюлуп йениға келип олтардим. – Немә, бирсини сақлаватқандәк, ялғуз олтирип кәттиң? – дедим чақчақ арилаш униң ағзини кочилап. Бирақ униң ядиға бир иш келип қалғандәк, маңа бурулуп қаридидә, улуқ-кичик тинди. “Абла, униң ярисиға туз сәптимму немә?” дәп хүдүксинип қалдим. Бараткам бир һаза турувалғандин кейин, худди тулумдин тохмақ чиққандәк гәп қилди: – Ука, сән бирәр қиз билән муһәббәтлишип баққанму? – Һә..., әнди — мән сәл дилғул болуп қалдим. Сәвәви, Бараткам билән көп қетим сөһбәтләшкән болсамму, «муһәббәт» тоғрисида сөзлишип пәрдини қайримиғандуқ. – Немигә дудуқлайсән? Муһәббәтләшмигән болсаң, әнди болисән. Гәп қиз балини яхши таллашта. Таллиған қизиң яхши болса, гүлүңгә гүл келиду. Лекин азирақ кәткүзүп қойсаң, турмушниң сорақчилиғини йәткичә тартисән. Мундақ десәм, һәйран қеливатисәнғу? «Җан бар йәрдә, қаза бар». Алликүнләрниң биридә “поккидә” бир немә болуп қалсақ, «Бараткам рәмәтлик мошундақ дегән» дәпла яд етип қойсаң купайә... Униң көңли бузулуп, авази жиғламсириғандәк чиқип кәтти. Униң чирайиға қарап, ичим ағрип қалди. Чүнки «Ялғуз адәм өлүп-тартип қалса, “вай, қериндишим” дәп жиғлап қойидиған бирәр инсан чиқарму?», дегәндәк ойлар калламға киривалған еди. Уму мениң оюмни билип қалғандәк, үнини түзәп, сөз башлиди: – Сән мениң өйүмгә кирип бақмиған, ишәнсәң бәш жилниң алдида селип қойған орун-көрпини тақ мошу күнгичә жиғмидим. Неманчә дәмсән? Қолум ишқа бармайду. Шуңа, немә болсаң боларсән дедим. Турмуш дегән гуйни қандақ башқурсаң, шундақ өтүверидиған гәп екән. Мән билидиған Бараткам қириқ сәккиз яшлардики оттура бойлуқ, камсөзлүк адәм болсиму, униң еғизидин мунчилик сөзләрниң чиқишини пәқәтла ойлимиған едим. Шуңа униң нурсиз көзлиригә, яңақ постидәк қорулуп, ойман-чоңқур болуп кәткән чирайиға, сақал чиқмасқа қәсәм қиливәткәндәк, пақирап туридиған иңәклиригә қадалғинимчә, бүгүн униң азду-тола ичип, қизип қалғанлиғини һис қилип қалдим. Униңсизму чишлири толуқ болмиған ағзидин һарақниң һиди келип туратти. – Әву упуққа қара, ука, ғува көрүнүватқан бир мәһәллини көрдүңму? Мән үчүн һәрбир адимидин тартип, һәрбир гиялириғичә қәдирлик болған әшу мәһәллидә маңа пак қәлбини, пак муһәббитини бәргән бир қиз бар. Немә, исмини сораватамсән? Дүрнәм. Дүрнәм иккимиз бир синипта оқуған едуқ. Тоққузинчи синипта оқуватқан чеғимда апам шамал тәккән банә билән оңшалмай түгәп кәтти. Мән тикәндәк ялғуз қалдим. Шуниң билән жуқури синипни оқуш мүмкинчилиги болмиди. Немә сәвәптин екәнлигини билмидим, уму мәктәптин чиқивалди. Биз оқуп жүргән чағлиримиздила бир-биримизни яхши көрәттуқ. Мени бирси пеқиритип қойғандәк, гаңгирап жүргән әшу күнләрдә, у маңа йәнила көңүл бәрди. Уларниң өйи бизниң өйдин анчә жирақ әмәс еди. «Муһәббәт — муқәддәс, улуқ роһ» дегини раст охшайду. У өз қоли билән әткән ләңмән, чөшүриләрни ата-анисидин йошурунчә өйүмгә әкирип мени йоқлап туратти. Шуңа, апамниң шәһәрдики сиңлисиниң бирқанчә қетим «шәһәргә әкирип кетәй» дегинигә унимидим. Чүнки киндик қеним төкүлгән мәһәлләмдин, Дүрнәмдин бир күнму айрилғум йоқ еди. Мәһәллә чоңлири маңа мәһәллиниң пада-калилирини жиғип бәрди. Күн ғәрип асминини қизартишқа башлиғанда биз кона җайда учришаттуқ. У мәһәллимизниң айиғидики булақ бешидики чимәнлик еди. У бир топ қизларниң, айни ариға елип турған юлтузлардәк, чөрәдәп меңиши билән мәһәллә тәрәптин челәклирини көтиришип, йеник қәдәм ташлап келәтти. Болупму теқимиға чүшүп туридиған икки тал өрүм чечи, қизил һелилә яғлиғини чекиләп теңивелиши уни техиму гөзәл көрситәтти. Қизлар челәклирини көтиришип, уни қалдуруп кетәтти. Биз булақ бешида олтирип кәлгүси бәхтимизни ойлаттуқ. Гөзәл арманлар тоғрисида узақтин-узақ параңлишаттуқ. Бир күни “Маңа тегәмсән?” дәп сориғинимда, у покәндәк қизирип кәтти. Мән униң қолидин тартип бағримға басқан едим. Биләмсән, шу дәқиқидә мән өзәмни әҗайип бирхил туйғуниң әлләйлишидә болғандәк һис қилдим. Шу күнләрдә чүшниму интайин көп көридиған болуп кәттим. Бир қетим көргән чүшүм һелиму ядимда қапту. Чүшүмдә мән қайси-бир харабилиққа берип қаптимән. У йәрдә нурғун адәмләр топлишип бир нәрсә издәветипту. Уқсам, у йәрдә алтун бардәкмиш. Мәнму адәмләрниң топиға қошулдум. Бир һазадин кейин бир чолақ тамниң түвидин әтрапқа нур чечип туридиған чирайлиқ бир сериқ нәрсини тепивалдим. Қарисам, үзүк екән. Үзүкни йенимдики бир бовайға көрсәттим. Бовай үзүккә бир һаза қариғандин кейин, “балам, үзүк дегән — қиз, саңа пат-арида бир қиз һәмра болғидәк” деди. Шу күни көргән чүшүмдин толиму хошал болуп кәттим. Үзүк дегән қиз. У қиз – Дүрнәм. Бирақ чүшниң тәтүрсигә маңидиғанлиғини мән нәдин биләй. Шу күнлиримни ойлисам, бирхил шерин хиялдин ләззәтлинимән. Әшу мәһәллидики муһәббәтлик дәврим екән. Бараткам сәл туруп қалди. Мән у көрсәткән бошлуққа қаридим. Йәр билән асман туташқан йәрдә, күмүч лентидәк сус туман ичидә, Бараткам ейтқан һелиқи мәһәллә көрүнди. – Бир күни дәл мошу чағда, – давамлаштурди Бараткам. – Шәртимиз бойичә кона җайға бардим. У челәклирини көтирип чиқти. Биз яндишип меңип, булақ сүйиниң ериқ һасил қилидиған йеригә келип олтардуқ. Алдимиздики суму бизгә дәхил қилмай дегәндәк, тивишсиз ақатти. Булақ сүйигә чүшкән иккимизниң әкси су тегидин өрләп чиқиватқан көзләрниң долқун ясишидин давалғуп туратти. Бүгүн у башқичә җимиғур еди. Гепимгә яриша җавап қайтурупла, җимип қалатти. Униң илгәрки җараңлиқ күлкиси, шох чақчақлири аллиқаяқларға учуп кәткәндәк билинди маңа. Униң бу һалити мени барғунчә беарам қилишқа башлиди. – Немә болдуң бүгүн, башқичә көрүнисәнғу? — соридим ахири тақәтсизлинип. У йәргә қариғиничә көзигә яш алди. – Ейтқина немә болди? – ... – Адәмни әнсирәтмәй десәңчу, зади немә болди?! – Я... қупни... Тонуйсизғу? – у толиму пәс авазда дудуқлап жүрүп шундақ деди. – Жуқарқи мәһәллидикиму? Тонуймән. Немә дәйду? — Кәйнимгә киривелип... – Мунасивитимизни демидиңму? – дедим. — Десәмму... Бешимдин бир челәк соғ су қуювәткәндәк әндикип кәттим. Чүнки мән Яқуп билән йеқин өтмисәмму, сирттин тонаттим. У учиға чиққан шалақ, мутһәм немә болидиған. Униңда пүтүн қизларниң архиви бардәк, қайси қизни сорисаң, шуниң исмидин тартип олтиришлиқ орниғичә толуқ дәп берәтти. Шуңа уни тәңтушлар “Яқуп кана” дәп атишатти. У бирәр чирайлиқ қизни көрдиму болди, канидәк чаплашқини чаплашқан. Мән шуларни ойлап, униң билән көрүшүш ойиға кәлдим: – Әмсә, униң билән өзәм көрүшәй. – Яқ-яқ у әски... Соқушуп қалисиз. — Шу чағда көрәрмиз. Аридин хелә күнләр өтүп, бир күни шәһәргә велосипед билән кирдим. Қайтишимда бир җүп һелилә яғлиқ сетивалдим. Буни Дүрнәмгә соға қилимән. Бу соға муһәббитимизниң шаһиди, ядикари болиду. Биз кона җайда учрашқанда, мән яғлиқниң бирсини өз қолум билән униң бойниға артип қойимән. У болса, җенәстидәк қизирип туруп, “аварә бопсиз” дәйду. Мән шундақ шерин хиялларда келиватсам, тосаттин: “Қандақ адаш, һой!” дәп қалди бирси. Қарисам, жуқарқи мәһәллидики Һашир дәйдиған бир бала алдимда турупту. Биз аманлиқ сорашқандин кейин бираз йәргичә биллә маңдуқ. Гәпара Дүрнәмниң париңи чиқип қалди. У Дүрнәм иккимизниң мунасивитини билмисә керәк, йеқинда йүз бәргән, йәни һәммә адәм еғизидин чүшәрмәй сөз-чөчәк қилип жүргән, амма мән хәвәрсиз қалған Яқуп каниниң өстәң бойида Дүрнәмниң ялпуз териватқан пәйтидин пайдилинип, уни аяқ асти қилғанлиғини, бечарә Дүрнәм бу ишни әл-җамаәтниң уқуп қелишидин әндишә қилип, һечкимгә ейтмай жүргәнлиги тоғрилиқ бир қорқунучлуқ вақиәни сөзләп бәрди. Мән бәәйни мәс адәмдәк дәлдүңләшкинимчә, велосипедимни йетиләп, мәһәллигә аранла киривалдим. Һәммә адәм маңа қарап күлүватқандәк туюлатти. Шу күнләрдә бир-икки ағинәмму бу гәпләрни үзүмгә бесип, кочидин аңлиғанлиғини ейтти. Бу ишларни Дүрнәмниң өзидин сорап беқиш қарариға кәлдим. Бирақ у тоғрисини ейтарму? Шуниңдин кейин бирәр айғичә уни издимидим. Сәһәрдила өйдин чиқип кетип мәхсәтсизла башқа мәһәллиләрни айлинип жүрдүм. Кейин униң билән көрүшүп ақ-қарини айримақчи болдум (Дүрнәм бирқанчә қетим чақирған болсиму бармиған едим). Велосипедни минип дохмушқа келишимгә Яқуп билән төрт бала турупту. Буларни көрүп, қеним өрлиди. Ғәзәптин йерилғандәк болдум. Қапиғимни түрүп өтүп кәттим. Дүрнәмләрниң дәрвазисиға 50 метрчә қалғанда, у жунда җавурини көтирип өйдин чиқип қалди. Мән велосипед қоңғуриғини җириңлаттим. Дүрнәм маңа бурулуп қаридидә, жундини шаққидә төкүветип, иштик өйгә кирип кәтти. Жунда, худди мениң үзүмгә төкүлгәндәк, байиқи балилар маңа қарап күлүшүватқандәк туюлуп кәтти. Бу немә иш, һелиқи гәпләр раст охшимамду? Тоғра, шамал чиқмиса дәрәқ лиңшимайдудә. Бу күнләрдә көңлүм ғәшликтә өтмәктә еди. Тәләйсиз болуп туғулғинимға пушайман қилидиған болуп қалдим. Буни аз дегәндәк, әнди “Дүрнәмниң тойи болғидәк” дегән миш-миш параң пүтүн мәһәллини тумандәк қаплап кәтти. Әслидә у өз әйивини мәндин йошуруп кәптекәндә... Мениң гуманим техиму күчәйди. Ахири мән үчүн қиямәт болған күнләр башланди. Очуғини ейтсам, у төвәнки мәһәллидики өзидин 15 яш чоң бирсигә ятлиқ болди. Той күни Дүрнәм бир қизни йенимға әвәтипту. Кәлгән қиз қолумға бир парчә хәтни тутқузуп: “Сиз Дүрнәмгә йүз келәлмәйсиз”, дәп қоюп кетип қалди. “Мону җин тәккән немә дәйду әнди? У маңа йүз келәлмәмду, яки мәнму?” дәп өзәмгә пичирлидим. Амма қоллирим жүрәк шәклидә қапланған хәтни аллибурун ечип болған еди. Хәтни тәкрар-тәкрар оқуп чиқтим. Мән өзәмниң әстә тутуш қабилийитигә һәйран. У хәт, худди һазир оқуғандәк, есимда. Хәт мундақ йезилған еди: “Барат, мән сизни достлирим арқилиқ көп қетим чақирдим. Кона җайда нурғун қетим сақлидим. Лекин сиз кәлмидиңиз. Дәрвазиңизни қулуплап қоюп, мәһәллидин ғайип болдиңиз. Бәлки сиз һелиқи тарқилип жүргән гәпләрни аңлап, маңа болған ишәнчиңизни йоқаттиңиз. Муһәббәт сәпириңиз алдида тәврәп қалдиңиз. Сүрүштүрмәйла шу ғевәтләргә ишәндиңиз. Сиз ойлиғандәк адәмләрниң һәммисиниңла ақ болмайдиғанлиғини ядиңизға кәлтүрмидиңиз. Сиз мени азапланмиди дәмсиз? Яш төкмиди дәмсиз? Бәлки сиз қизлар дуниясиниң зил һәм назуклуғини билмисиңиз керәк. Тоғра, ахири сиз мән билән көрүшкили кәлдиңиз. Лекин кәйниңиздә марап чишләйдиған иштниң турғинини, бәлки, көрдиңиз. У иплас шу йәрдә дайим марапла туриду. Мән әшу қара нийәтни көрүп, жундини зәрдәм билән төкүвәткәнлигимни өзиңизгә елип кәттиңизғу дәймән. Кейин мән сизни издәп арқиңиздин чиқтим. Амма сиз аллиқачан ғайип болған едиңиз... Ақивәт мениң муһәббитимни орунсиз қурван қилдиңиз. Сизниң маңа нисбәтән болған мунасивитиңиз, ата-анамниң зорлиши, һелиқи қорқунучлуқ сөзләр өзәм яхши көрмәйдиған бирсигә ятлиқ болушқа қистиди. Мән башқа амал қилалмидим. Мени кәчүрүң”. Хәтни оқуп болуп, каллам ишләштин тохтиғандәк, қуп-қуруқ болуп қалди. Хәтни өз петичә қатлап, янчуғумға салдим. Немә үчүнки, путлирим мени мәһәллиниң төвинигә – қиз олтириш болуватқан тәрәпкә елип маңди. Он нәччә қәдәм меңишимға кәйнимдин велосипедниң қоңғуриғи җириңлап тохтатти. Қарисам, һелиқи Һашир екән. – Өйүңгә кирип параңлишайли, – деди у рәңги өчкән һалда. Биз өйгә қайтип кирдуқ. – Һелиқи гәпләрни саңа демисәм боптекән, адаш. Сениң Дүрнәм билән болған мунасивитиңни пәқәтла билмәптимән, – деди у. – Һеч гәп йоқ, – дедим мәнму. — Һелиқи кана шәһәрдин чиқтиму? Сораштурсам, шәһәргә кирип кетиптиғу. – Һәммиси шу әскиниң касапити, – Һашир тамдәк татирип кәткән еди. – Һазир шуниң йенидин келишим. У Дүрнәмниң тойи болуватқанлиғини аңлап, өзини қоярға йәр тапалмай қалди. Барлиқ өсәк гәпләрни әшу тапқан екән. У “мошундақ қилсам, Баратниң қулиғи бу гәпләрни аңлиса, чоқум Дүрнәмдин ваз кечиду” дәп ойлапту. Бу гәпни аңлап, аләмни қара түтүн қаплап кәткәндәк, көзүмгә гөр қараңғуси тиқилди. Мағдирсизлинип, лассидә олтирип қалдим. Пушайман вә азап ичидә қилдәк толғандим. “Гуман иманни қачуриду” дегәндәк, ғевәт сөзләргә ишинип, пак бир қизға вапасизлик қилғанлиғимни һис қилдим. Һаширниң өйдин қачан чиқип кәткинини сәзмәй қаптимән. Давур туңганниң йеңи ачқан будкисиға берип, чилашқандәк ичиптимән. Бу мениң тунҗа қетим һарақ ичишим еди. Будкидин чиқип, удул қиз олтириш болған өй тәрәпкә меңиптимән. Беришимғила иргилу һарвуда қизни көчирип меңипту. Мән дәлдиңлишип берип, атниң тизгинигә есилдим. Ат мәндин үркүп, алди-кәйнигә чапқили турди. “Дүр... нәм! Саңа париңим... бар!” дәп вақиридим. Һарвудики аяллар мәндин қорқтиму яки атниң елип қечишидин қорқтиму, әйтәвир, қия-җия болуп кәтти. Аяллар оттурисиға еливалған Дүрнәмниң жиғиси техиму әвҗигә чиққили турди. У, худди мән үчүн жиғлаватқандәк, жүрәк-бағримни езивәтти. Униңға тәңкәш болуп бар авазим билән мәнму жиғлап кетиптимән. Кейин бирқанчә адәм мени сөрәп, өйгә апирип ятқузуп қоюпту. Шу иш өтүп, һарақни болушиға ичтим. Несиһәт дегәнләр қулиғимға кирәр әмәс. Ичсәмла көз алдимға кона әслимиләр келип, илпәтлиримгә жиғлап беридиған қилиқ чиқиривалдим. Бәзи чағларда көз алдимға Яқуп кана келидудә, калламда “өч елиш” дегән сүрлүк бир туйғу пәйда болуп қалатти. Тоғра, өч елиш керәк. Мениму ата-анам оғул бала дәп тапқандин кейин оғул балидәк иш қилишим керәктә. Һеч болмиғанда, өзәмниң бир тирик җан екәнлигимни болсиму униңға билдүрүп қоюшим керәктә. Бир күни кәч йәнә ичип олтирип “өч елиш” дегән бир сада қулақ түвидә әкси сада қозғап, бир туйғу мени будкидин елип чиқип, жуқарқи мәһәллигә әкелип қойди. Түн сияқтәк қараңғу болуп, икки қәдәм неридики нәрсини илға қилғили болматти. Бәхтимгә яриша, төрт коча ағзиға беришимғила Яқуп кана ғиңшип, нахша ейтқиничә, өйдин чиқип кәлди. Мән чаққанлиқ билән йоған бир түп сөгәтниң арқисиға мөкүвалдим. У топ-тоғра мән бар сөгәтниң йениға келип зоңзийип олтирип махорка орашқа башлиди. Мән аллиқачан тәйярлап қойған калтәк билән униң бешиға келиштүрүп бирни салдим. Алдимдики бу мәхлуқ “вай, җан” дәп вақиридидә, “гүпла” қилип жиқилди... ... Немисини ейтай, шуниңдин кейин икки жил түрмидә яттим. “Немишкә һелиқи гуй маңа охшаш йетип, аччиқ-чүчүкни тетимайду”, десәмла пучилинип кетимән. Пәқәт кейинла униң әхлақ вә виждан сотида сотлинип, азап чәккәнлигини билдим. Чүнки мән түрмидин чиққандин кейин көзидин яш орниға қан төкүп туруп, мениңдин әпу сориди. Алдимда тизланди. Һелиму яхши, һелиқи ахшими уни өлтүрүп қоймаптимән. Болмиса мени йәнә қандақ қисмәтләр күтәттекин? Мана, Дүрнәмму бир балиниң аниси бопту. Һәр һалда униң хатирҗәм аилиси, омақ пәрзәнди, қери болсиму ери бар. Мениңчу? У мәһәллидә арилишидиған кимим бар? Ахири бу мәһәллидин жирақларға кетиш, мәңгү той қилмаслиқ қарариға кәлдим. Шуниң билән ата-анамдин қалған өй-бисатимни елишиға саттим. Уларниң чириғини өчирип, доламға чапинимни артип, мәһәллидин чиқип кәттим. Бир мәзгил сиртларда мусапир болуп жүрдүм. Мусапирчилиқниң дәрдиниму хелә тарттим. Һаятқа, турмушқа болған үмүт – айдиңда учуп жүргән қоңғузларниң қанитида тарилған учқунчилик бир үмүт мени мошу күнгә сөрәп кәлди. Мениң топам, рисқим мошу мәһәллидин пүткән охшайду. Көрүватисән, мошу икки еғизлиқ өйни селип паналандим. Һесаплап бақсам, өз мәһәлләмдин чиқип кәткинимгә бийил топ-тоғра 14 жил бопту. Мошу дөңдә олтарсам, жирақ упуқтики әшу мәһәллини көргәндәк болимән. Дүрнәм челәклирини көтирип суға чиқиду. Бу қетим униңға қизлар һәмра болмай, балилири биллә чиқиду. Жиллар маңа бәргән соғилирини униңғиму айимай рәһимсизлик билән таңди. Шу тапта униң чекә чачлири ақирип, йүзлиригә қоруқ чүшти. Шундақ болсиму өйниң гөзәл, йәнә у челигини суға толтуруп қоюп әтрапқа бирсини издигәндәк қараватиду. У сехирлиқ көзлири билән кимни издәватидекин... Күнләр судәк өтүп, Бараткам билән болған сөһбәткиму бир жил болуп қалди. У йәнила дөңдә олтирип хиял сүрмәктә. Амма униң тени аҗизлап, рәңги осаллишип қалди. Кейин уқсақ, жүрәк кесили уни йопурмақтәк дирилдәп туридиған қилип қойған екән. Бир күни әтигәндила “Барат түгәп қапту” дегән шум хәвәр тарқалди. У әң еғир дәрдини жутуп, һелиқи дөңгә үзини Дүрнәмләрниң мәһәллисигә қаритип бу дуния билән видалашқан еди. Биз, бирқанчә жутдашлар, мәрһумниң ахирәтлик ишлири үчүн өйигә бардуқ. Кимду-бирси далан өйниң булуңиға қоюлған кичик бир сандуқтин бир җүп әтир, бир җүп қизил һелилә яғлиқ көтирип чиқти. Буни көрүп һәйран қалдим. Чүнки бу егисигә тапшурулмиған һелиқи мубарәк соға еди.

226 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы