• Әхбаратлар еқими
• 27 Қараша, 2019

Чәт әлләрдә қизиқиш һасил қилди

Йолдаш МОЛОТОВ, «Уйғур авази» Мәлумки, һазир дунияниң барлиқ дөләтлири алдида аһалини сүпәтлик озуқ-түлүк билән һәм униң бехәтәрлигини тәминләш охшаш җиддий мәсилә туриду. Қазақстанму бу мәсилини һәл қилишни тәрәққиятниң муһим әвзәллиги дәп қарайду. Елимизниң Тунҗа Президенти Нурсултан Назарбаев өзиниң «Қазақстанлиқларниң паравәнлигиниң өсүши: тапавәтниң вә турмуш сүпитиниң яхшилиниши» намлиқ Мәктүбидә озуқ-түлүк бехәтәрлигигә алаһидә әһмийәт бәргән еди. Шуниңға мувапиқ ениқ программилар түзүлүп, нурғун ишлар әмәлгә ашурулмақта. Озуқ-түлүк бехәтәрлиги саһасида узун жиллардин бери «Биотехнология, сүпәт вә таам бехәтәрлиги» лабораториясиниң рәһбири, биология пәнлириниң доктори, Россия Федерацияси озуқ-түлүк бехәтәрлиги миллий академиясиниң академиги, профессор Мәсимҗан Веләмов илмий тәтқиқатларни жүргүзүватиду. Һазир алимниң бу йөнилиштә жүргүзүватқан тәтқиқатлириға чәт әлләрдиму қизиқиш пәйда болуватиду. У рәһбәрлик қиливатқан лаборатория тәрипидин ишләп чиқирилған пектин вә инулин адәм организмидин зиянлиқ маддиларни чиқиришни чапсанлитиду. — Тәкитләш лазимки, озуқ-түлүкни мәһсулатлирини чиқирип қоюшла муһим әмәс, — дәйду профессор. — Биринчи новәттә әйнә шу мәһсулатларниң адәм организмиға пайдиси әһмийәтлик. Буни дейишимниң сәвәви, һазир дунияда экологияниң булғиниши, әтрап муһитниң паскинилишиши һәммини тәшвишләндүрүватиду. Болупму чоң шәһәрләрдә машиниларниң нурғунлиғи сәвәвидин зиянлиқ маддилар қалдуқлири адәм организмиға нәпәс алғанда, тамақланғанда кирип кетиду. Уни организмдин чиқириш муһим. Биз ишләп чиққан пектин вә инулин әйнә шу ишни әмәлгә ашуриду. Һазир уларни озуқ-түлүк мәһсулатлириға қошушни қолға алдуқ. Йеңи технология бойичә пектин вә инулин әнди нанниң, сүт мәһсулатлириниң тәркивидә болиду. Бүгүнки таңда бу илмий ишларға чәт әлләрдиму қизиқиш ешиватиду. Мәсилән, россиялик вә беларуссиялик алимлар билән мунасивәтлиримиз риваҗланмақта. Йеқинда мениң рәһбәрлигимдә вә бир топ беларуссиялик алимларниң һәммуәллиплигидә «Озуқ-түлүк бехәтәрлиги вә сүпитини назарәт қилишниң заманивий услублири» намлиқ китап нәширдин чиқти. Мәзкүр әмгәктә озуқ-түлүк бехәтәрлиги мәсилилири чоңқур тәһлил қилинди. Һазир у дәрислик сүпитидә билим дәргаһлирида оқутулуватиду. Бизниң илмий тәтқиқатлиримиз, шундақла Җәнубий Кореядиму диққәткә сазавәр болди. Өткән айда кореялик кәсипдашлиримизниң тәкливи билән шу әлгә илмий сәпәр билән бардуқ. Бизни мошу әлдики Конг Пук миллий университети тәклип қилди. Ушбу дәргаһниң сәксән жиллиқ тарихи бар екән. Он күн давамида кореялик алимлар билән тәҗрибә алмаштурдуқ. Уларни тәбиий ширниләр ишләпчиқириш, уларниң нәтиҗидарлиғини ашуруш, пектин вә инулинни мошу технологияләрдә пайдилиниш қизиқтуридекән. Әлвәттә, уларда ширнә ишләпчиқиришниң әң илғар вә заманивий технологиялири моҗут. Бирақ мәһсулат ишләпчиқириш үчүн керәк болған тәбиий хам әшияларниң сүпити жуқури әмәскән. Шуңлашқиму биздә өсидиған алма, абрикосларниң сүпити кореяликләргә яқидекән. Әнди улар биздики йәл-йемишләр билән өзлиридә өсидиған көктатларни қошуп, ширниләр ишләпчиқиришни мәхсәт қиливетипту. Кореялик алимларниң йәнә бир асасий мәхсити — мәһсулатларниң тәбиийлигини сақлаш һәм униң пайдисини ашуруш. Биз ишләп чиққан пектин вә инулинниң нәтиҗидарлиғини улар яхши чүшәнди. Биз барған университетта илмий тәқиқатлар үчүн наһайити яхши шараитлар яритилған. Әйнә шундақ заман тәливигә лайиқ лабораторияләрдә ишләш имканийитигә егә болдуқ. Мошу сәпәр давамида кореялик алимлар билән нурғун мәсилиләрни муһакимә қилдуқ, тәтқиқатларни жүргүздуқ. Бирлишип ишләйдиған йөнилишләрни ениқлидуқ. Һазир Қазақстанниң чәт әлләргә риқабәткә қабил мәһсулатларни чиқириш мүмкинчилиги зор. Болупму сүпәтлик озуқ-түлүк мәһсулатлириға дуния базирида херидар наһайити көп. Демәк, әйнә шу еһтияҗни қанаәтләндүрүшимиз лазим. Мәлумки, Қазақстан — аграрлиқ мәмликәт. Рәсмий мәлуматлар бойичә аһалиниң 47 пайизи йезиларда туридекән. Профессор М.Веләмовниң тәкитлишичә, елимиздә сүпәтлик озуқ-түлүк мәһсулатлирини йетиштүрүш шараит йетәрлик. Территория, таза су, мунбәтлик йәр вә, әң муһими, мошу йәрдә ишләшни билидиған хәлиқ бар. Униңдин ташқири, елимизниң регионлириниң тәбиий шараитиға бағлиқ йеза егилиги билән шуғуллинишқа болиду. Мәсилән, шималий регионларда сүпәтлик буғдай өстүрүш, җәнупта болса йәл-йемиш, көктатларни өстүрүш әқилгә мувапиқ. Алимниң пикричә, әнди тәҗрибиләрни заманивий технологияләргә маслаштуруш тәләп қилиниду. Әйнә шу чағдила риқабәткә қабил мәһсулат чиқиришқа болиду.