• Бизниң сөһбәт
• 27 Қараша, 2019

Әхмәт ӘҺӘТ: Уйғурлар «Кипрниң ачқучини» алди

Қазақстанда яшап иҗат қиливатқан заманивий уйғур рәссамлири арисида тонулған рәссам, Қазақстанниң хизмәт көрсәткән әрбаби Әхмәт Әһәтниң егилигән орни алаһидә. У иҗаттиму һәм җәмийәтлик ишлардиму паалийәтчанлиқ көрситип кәлмәктә. Мана йеқинда Әхмәт Әһәт Кипрда вә Брюссельда өткән хәлиқара учришишларға қатнишип кәлди. Шу мунасивәт билән уни сөһбәткә җәлип қилдуқ. Йолдаш МОЛОТОВ, «Уйғур авази» — Әхмәт ака, дәсләп бүгүнки иҗадий паалийитиңиз һәққидә ейтип өтсиңиз? — Һәқиқитигә кәлсәк, мошуниңдин икки жил илгири, тиҗарәттики айрим ишларға бола, иҗадийәтни бираз тохтитип қойған едим. Бирақ, бу мениң тамамән иҗадийәттин қол үзгәнлигим әмәс, әлвәттә. Һазир у ишлар өз қиниға чүшти. Шуңлашқа иҗадийәт билән шуғуллинишни җиддий қолға алдим. Чүнки, биринчидин, һәрқандақ иҗаткар иҗатсиз яшалмайду. Мениңму техи қилидиған ишлирим көп. Иккинчидин, кейинки жилларда уйғур рәссамлириниң паалийәтчанлиғи суслашқандәк билиниду маңа. Ядиңларда болса, 2000-жилларниң бешида уйғур рәссамлири арисида қандақту-бир иҗадий йүксилиш йүз бәргән. Рәссамлар көргәзмиләрни уюштуратти, җәмийәтлик ишларда алдинқи қатарларда турди. Һазир әйнә шу рәссамларниң нурғуни, әпсус, саламәтлигигә бола иҗадийитини тохтитишқа мәҗбур болуватиду. Демәк, бу бошлуқни толтуруш бизниң вәзипимиз. Шуңлашқа иҗадийәтни йеңи илһам билән башлимақчимән. Униңдин ташқири, заманивий васитиләрни, йәни Интернетни пайдилинип, әмгәклиримни дунияға тонуштурушқа кириштим. Өткәндә EUROASІAN CREATІVE иҗаткарлар гильдиясигә әзалиққа қобул қилиндим. Келәр жили елимиздә вә чәт әлләрдә көргәзмиләрни уюштурушқа тәйярлиниватимән. Қисқиси, планлиған ишлар көп. — Кипрға болған сәпириңиз һәққидә тәпсилий ейтип бәрсиңиз? — Мәлумки, Йәроттура деңизидики Кипр арили икки дөләткә, йәни Түркия вә Грекиягә қарайду. Биз Түркия қаримиғидики Кипрға бардуқ. Бу йәрдә түркиялик тиҗарәтчи Суат Гюнселниң тәшәббуси билән ечилған хәлиқара университет бар. Мәзкүр билим дәргаһида дунияниң һәрхил дөләтлиридин кәлгән оттуз миңға йеқин студент билим алидекән. Әйнә шу Суат Гюнсел сәнъәтни, тәсвирий сәнъәтни бәк яхши көриду. «Форбс» журналиниң тәхмини бойичә, у дуниядики йүз миллиардерниң қатариға киридекән. Болупму рәссамларни алаһидә һөрмәтләйдекән. Һазир университет территориясидә тиҗарәтчиниң мәблиғигә чоң мирасгаһ селиниватиду. Суат Гюнсел шу мирасгаһқа көпинчә түркийтиллиқ хәлиқләр рәссамлириниң әмгәклирини топлимақчи екән. Шуңлашқа у дайим тонулған рәссамларни тәклип қилип, уларниң иҗадийәт билән шуғуллиниши үчүн барлиқ шараитларни яритип туриду. Һәрбир рәссамниң йол һәққи, тамиғи вә ятиғини өз зиммисигә алиду. Униңдин ташқири рәссамларниң ишләш васитилирини, йәни майбояқ, қәғәз вә башқиларни тәвсийә қилиду. Бу йәргә тәклип қилинған рәссам пәқәт иҗадийәт билән шуғуллиниши лазим вә шу йәрдә ясиған әмгәклирини мирасгаһқа қалдуриду. Кипрға буниңдин бираз вақит илгири уйғур рәссамлиридин Нуршидин Баратов вә Муһәббәт Һетахунова барған еди. Бу қетим Қазақстандин, умумән, бәш рәссам, шуларниң ичидә икки уйғур рәссами, мән һәм Һашимҗан Қурбанов бардуқ. Он бәш күн давамида пәқәт иҗат билән шуғулландуқ. Мән «Уйғур кочилири» мавзусида алтә сүрәт салдим. Һашимҗан «Дәрвишләр» мавзусида сүрәтләрни ясиди. Униңдин ташқири, мән өткән әсирниң 80-жиллири графика жанрида селинған әмгәклиримниң топлимини еливалған едим. Пурсәттин пайдилинип, әйнә шу әмгәклиримниң көргәзмисини өткүздим. Көргәзмә сәнъәт ишқивазлири арисида чоң қизиқиш һасил қилди. Шу әмгәклиримниң һәммисини мирасгаһқа соға қилдим. Он бәш күндин кейин барлиқ әмгәклиримизни мирасгаһқа тәнтәнилик рәвиштә тапшурдуқ. Униңға Суат Гюнсел иштрак қилди. Шу тәнтәнидә Һашимҗан иккимиз нутуқ сөзләп, түрк қериндашларға миннәтдарлиғимизни билдүрдуқ. Бу йәрдә Һашимҗан Қурбанов мәхсус диплом билән мукапатланди. Маңа болса, Кипрниң ихтисат вә энергетика министри Хасан Тайчи Кипрниң рәмзлик күмүч ачқучини тапшурди. Бу тәсис қилинған мукапатлар арисидики әң чоң мукапатларниң бири һесаплинидекән. Ейтмақчи, рәмзлик күмүч ачқучниң өзигә хас тарихи бар. Ачқучта «1571» дегән рәқәм йезилған. Тарихтин мәлумки, 1571-жили Осман империяси Кипрни ишғал қилған. Шу пәйттә кипрлиқлар түркләргә Никосия шәһириниң ачқучини тапшурған екән. Демәк, әнди бу ачқуч уйғурларға тапшурулди, йәни Кипрниң ишиклири биз үчүн очуқ, дегән сөз. Биз Кипрға йәнә тәклип қилиндуқ. Мән келәр жили февральда, Һашимҗан мартларда баримиз дегән планимиз бар. — Суат Гюнсел тәшәббуси билән селиниватқан мирасгаһ қачан ечилиду? — Мән жуқурида тәкитлигинимдәк, университет йенида наһайити чоң мирасгаһниң қурулуш ишлири жүргүзүлүватиду. Униң лайиһисини көрдуқ. Лайиһә бойичә бена алдида түврүкләр болидекән. Һәрбир түврүк бир түркийтиллиқ хәлиқни көрситидекән. Әйнә шуларниң арисида уйғурларниң түврүги болиду. Бу йәрдә «миллиардерға мирасгаһниң немә кериги барду?» дегән соал туғулуши еһтимал. Биз билимизки, дуниядин талай һәдди-һесапсиз байлар өтти. Ундақлар һазирму бар. Амма уларниң арқисидин немә қалди яки қалиду? Байлиғини у дунияға елип кәткән һечким йоқ. Бирақ исми әвлатлар қәлбидә қалған байларму бар. Мәсилән, Россиядики Третьяков яки Мамонтовни алайли. Уларни пүткүл дуния тонуйдиғу. Суат Гюнсел әйнә шундақ инсан екән. У түркийтиллиқ хәлиқләрниң мирасгаһини бәрпа қилишни қолға апту. Мирасгаһта тәсвирий сәнъәт, қолһүнәрвәнчилик, мәдәнийәт әсир-әтиқилири сақлинидекән. Мана ахирқи икки жил давамида тонулған рәссамларни тәклип қилип, иҗат үчүн шараит яритип, әмгәклирини топлимақта. Нәтиҗидә төрт миңдин ошуқ әмгәк жиғилған. Һазир шу әмгәкләр университет заллирида сақланмақта. Мундақ ейтқанда, университетниң ичи көргәзмә заллириға айланған. Мирасгаһниң қурулуши әндики жили аяқлишидекән. Униң ечилиш тәнтәнисигә икки миңдин ошуқ меһман келиду дәп күтүлмәктә. Бизниңму униңға қатнишиш нийитимиз бар. Суат Гюнселниң шундақла ретроавтомобильлар коллекциясиму бар. Униң коллекцияси дуниядики әң чоң үч коллекция қатарида туриду. Биз мошу сәпиримиз давамида униң билән икки-үч қетим учришип, сөһбәтләштуқ. Наһайити кәмтар, очуқ инсан. Уйғурлар һәққидә яхши билидекән һәм хәлқимизни һөрмәтләйдекән. У мошу күнләр ичидә бизгә Кипрниң тарихий җайлирини зиярәт қилиш имканийитиниму яритип бәрди. Қедимий театрлар, чирколар, қәлъәләрни, нурғун тарихий җайларни көрүш пурситигә егә болдуқ. Буму бизни илһамландурди, йеңи мавзуларда ишләшкә түрткә болди. — Әнди Брюссельға болған сәпириңиз һәққидә ейтип өтсиңиз? — Жуқурида тәкитлигинимдәк, өткән жили мән EUROASІAN CREATІVE иҗаткарлар гильдиясигә әзалиққа қобул қилинған едим. Униң штаб-пәтири Лондонда. Рәһбири — Мурат Ахметжанов дегән киши. Мәзкүр гильдия һәр жили әдәбият, балилар әдәбияти, рәссамчилиқ, тәрҗимә саһалири бойичә конкурс өткүзиду. Жил ахирида шуниң йәкүнини чиқириду. Конкурсқа әмгәкләрни Интернет арқилиқ қобул қилиду. Бу жил конкурсниң йәкүни Брюссельда чиқирилди. Дәсләпки күни рәссамларниң көргәзмиси ЕХРО хәлиқара көргәзмиси өткән җайда бенада болди. Қазақстандин қатнашқанлар көп болди. Мошу чарә-тәдбир даирисидә Абайниң 175 жиллиғиға беғишланған тәнтәниләрму өтти. Уларға көплигән дөләтләр әлчиханилириниң вәкиллири қатнашти. Мәнму әмгәклиримни намайиш қилдим. Шу йәрдә маңа «Хәлиқләр арисидики течлиқ, достлуқ вә өзара мунасивәтләрни күчәйтиштә қошқан әмгиги үчүн» дегән мәхсус диплом тапшурулди. Қошумчә қилсам, мошу чарә-тәдбирләр давамида нурғун рәссамлар, меценатлар, иҗаткарлар билән тонушуш бәхтигә муйәссәр болдум. Нурғун тарихий җайларни зиярәт қилдим, өзәм үчүн йеңи мавзуларни тепип, илһамландим. Әнди пәқәт ишләш керәк. — Сөһбиңизгә рәхмәт.