• Әхбаратлар еқими
• 04 Желтоқсан, 2019

Мәктәп – кемә, билим – деңиз

Өткән һәптидә Әмгәкчиқазақ наһийәсиниң Йеңишәр йезисида Турар Рысқулов намидики оттура мәктивиниң 100 жиллиқ тәвәллуди тәнтәнилик нишанланди. Рашидәм РӘҺМАНОВА, «Уйғур авази» Мәрасим мәктәпниң мәҗлисләр залида өтүп, у жирақ-йеқиндин кәлгән меһманларға лиқ толди. Көпчилик мәктәп тарихидин дерәк беридиған вә муәллимләр билән оқуғучиларниң қолһүнәрвәнчилик буюмлири көргәзмилири билән тонушти. Алди билән йеза вә мәктәп тарихиға қисқичә тохтилайли. Әсли, Йеңишәр йезисиниң тарихи ХІХ әсирниң 80-жиллири хәлқимизниң бешиға чүшкән паҗиәлик «көч-көч» вақиәси билән чәмбәрчас бағлиқ. Ениғирақ ейтсақ, шу көчниң бәшинчи топиниң бир қисми дәл мошу йәргә келип орунлишип, жут бәрпа қилған екән. Йеңишәр жилдин-жилға тәрәққий етип, ХХ әсирниң башлирида Қорам-Қарису болуслири бойичә сода мәркизи болған. Йеза у заманларда бирнәччә мәлидин ибарәт болуп, тәхминән, үч миң нопус адәм яшиған. Һәрбир жутниң өз мечити болған. Йезида тәшкил қилинған мәдрисидә йүзгә йеқин бала оқуған. Мәдрисидә Еләквәр вә дәсләпки кәспий уйғур композитори Қуддус Ғоҗамияровниң атиси Ғоҗамияр ахунумлар мудәррислик қилған екән. Шу вақитларда йезида пәқәт икки славян вә икки қазақ аилиси яшап, қалғанлирини уйғур аилилири тәшкил қилған. Шуңлашқиму 1919-жили йезида ишчи-деханлар үчүн төрт жиллиқ уйғур мәктиви ечилиду. Мәзкүр билим дәргаһиниң дәсләпки мудири болуп Мәхсүт Бақиев, илмий мудири болуп Мухпул Насиров тайинлиниду. Ваһап Тайиров, Абдурашит Абдушүкүров вә Тудам Надиров дәсләпкиләрдин болуп мәктәптә муәллимлик қилиду. 1937 – 1940-жиллири мәктәпкә Молдабай Елубаев мудир болиду. Кейинирәк мәктәп он жиллиқ билим дәргаһиға айлинип, 1941-жили биринчи учумкарлирини учуриду. Уларниң һәммиси дегидәк Улуқ Вәтән урушиға кетиду. Уруштин кейин муәллимләр йетишмигәнликтин он жиллиқ мәктәп йепилип, йәттә жиллиққа айлиниду. 1948 – 1949-оқуш жили мәзкүр билим дәргаһи қайтидин он жиллиқ мәктәп болуп ечилиду. 1972-жили йезида йеңи мәктәп бенаси селинип, билим дәргаһиға Т.Рысқуловниң нами берилиду. 100 жиллиқ тарихқа егә ушбу мәктәптә бүгүн 800дин ошуқ бала қазақ, рус вә уйғур синиплирида билим еливатиду. Мәзкүр мәктәп учумкарлири ичидә Мәрүп Қасимов 13 йешидин «Қизил Шәриқ» колхозида һесапчи болуп әмгәк йолини башлап, совхоз мудири лавазимиғичә көтирилди. Низамдун Кибиров — кәспий композитор, Василий Девятко тиббий пәнләр доктори болуп йетилди. Уйғур кеңәш әдәбиятиниң асасини салғучиларниң бири, шаир Өмәр Муһәммәдийму мошу жуттин. Мәктәпниң тәвәллудиға беғишланған тәнтәниниң дәсләпки сөзи мәктәп мудири Майнура Сақаловаға берилди. – Тунҗа Президентимиз елан қилған «Яшлар жилида» Улуқ Абайниң туғулғиниға – 175 жил, мәктивимизгә нами берилгән қазақ хәлқиниң мунәввәр пәрзәнди Турар Рысқуловниң туғулғиниға 125 жил толуши һарписида мәктивимизниң 100 жиллиқ тәвәллуди тәнтәнилик нишанлиниватиду. Ушбу чарә-тәдбирни уюштурушқа қатнашқан жутдашлар билән жиғилған меһманларға чәксиз миннәтдарлиғимни билдүримән, – деди Майнура Төләгәнқизи. Андин натиқ билим дәргаһиниң тарихи, униңда һәрхил жилларда ишлигән муәллимләр вә егиз чоққилардин көрүнгән «Алтын Белгі» саһиблири Малика Әхмәт, Ринат Егизбаев, Аида Дамиржан, яш спортчи, Азия чемпиони Гүлназ Нурдинова вә башқиму шагиртлири һәққидә пәхирлиниш илкидә ейтип өтти. – Округниң мәдәний һаятиға паал арилишип келиватқан Т.Рысқулов намидики мәктәпниң тәвәллуди — пүткүл округ, һәтта наһийә үчүнму соң сәнә. Чүнки у наһийәдики қедимий билим дәргаһлирини бири, – деди Йеңишәр йеза округиниң һакими Жан Қураметовниң тәбригини йәткүзгән округ һакимийитиниң баш мутәхәссиси Айнур Төлбаева вә билим дәргаһиниң муәллимлири билән оқуғучилириға утуқ тилиди. Көпчилик билидуки, Йеңишәрдә өз вақтида диний зат Пирмуһәммәт һаҗим Кузиевниң аилиси яшиған. Шуңлашқа униң пәрзәнтлири, миллий маарипимизниң җанкөйәрлири Дилмурат вә Закирҗан Кузиевлар ата-аниси яшиған жутқа дайим ғәмхорлуқ қилип келиватиду. Мәсилән, өткән әсирниң 90-жиллири йезиға һашамәтлик мечит селип бәрсә, буниңдин бирнәччә жил илгири уни җиддий ремонттин өткүзди. Шуниму алаһидә тәкитләп кетиш керәкки, 2000-жили Дилмурат Кузиевниң күч чиқириши билән 1994-жили йепилип қалған уйғур синипи ишигини қайтидин ачти. – Мән өзәмни һәқлиқ рәвиштә йеңишәрликләрниң жутдиши дәп һесаплаймән, — деди сөз новитини алған тән-тәниниң һөрмәтлик меһмини Дилмурат Кузиев. — Чүнки мениң бовам мошу жутни бәрпа қилғучиларниң бири болса, дадам 1916-жили Йеңишәрдә туғулупту. Мәктәп – адәм балиси үчүн билимла әмәс, бәлки тәрбийә алидиған хасийәтлик орун. Һели ядимда, дадам рәмити һаят чеғида пат-пат Йеңишәргә келип туридиған. Бирдә йезидин кәйпияти интайин төвән дәриҗидә қайтип кәлди. Сәвәвини соридим. Дадам жүригини моҗутқан йеза мәктивиниң мүшкүл әһвалини ейтти. Иним иккимиз мәктәп бенасини селиш мәсилиси билән Йеңишәргә кәлдуқ. Бирақ көпчиликниң хаһиши билән биз дәсләп йезида мечит салдуқ. Кейин мәктәпниң чедирини җиддий ремонттин өткүзүп бәрдуқ. Әҗдатлиримниң, ата-анамниң мәслиһити билән йеза мәктивигә ғәмхорлуқ қилиш аилимиз үчүн әнъәнигә айланди. Нутқиниң ахирида Дилмурат Кузиев аилиси намидин мәктәпкә 350 миң тәңгә соға қилди. Низамидиновлар аилисидин сөз алған ушбу мәктәпниң сабиқ учумкари, әдлийә саһасида хизмәт қиливатқан Турахан Низамидинова һәдиси, көрнәклик әдлийә хадими Нурванәм вә башқиму қериндашлири намидин мәктәп коллективи билән жутдашлирини сәмимий тәбрикләп, мәктәпкә атиған 250 миң тәңгисини тапшурди. – Барлиғиңлар билисиләрки, бизниң атимиз – Манай Тоқушев Йеңишәрдә йеза кеңишиниң рәиси болған болса, момимиз Нурия билән анимиз Мәрия муәллимләр еди. Улар мошу Т.Рысқулов намидики мәктәптә хизмәт қилди. Аилидә бәш пәрзәнт чоң болдуқ. Шуни пәхирлиниш билән ейтимәнки, барлиғимиз момам билән анамниң йолини давамлаштуруп, муәллим болуп йетилдуқ. Бизниң пәрзәнтлиримиз билән нәврилиримизниң арисидиму мошу алийҗанап кәсипни егилигәнләр аз әмәс. Һесаплап көрсәк, аилимиз муәллимлириниң бала тәрбийисидики әмгәк өтили 250 – 300 жилни тәшкил қилидекән. Шуңлашқиму устазниң еғир, бирақ шәрәплик әмгиги бизгә яхши аян, – деди Гауһар вә Гүлнар Тоқушевалар. Андин сөзгә чиққан «Алмута вилайәтлик билим бериш мәһкимилири хадимлириниң йәрлик кәспий иттипақи» җәмийәтлик тәшкилатиниң Әмгәкчиқазақ наһийәлик комитетиниң йетәкчи хадими Нурғиса Әлишев, Йеңишәр амбулаториясиниң баш дохтури Изитилла Әлимбаев, пешқәдәм устазлар Сәуле Жүнисбекова, Гүлхан Төсенбаева, Любовь Проценко, Әмгәкчиқазақ наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи Йеңишәр йезилиқ шөбисиниң рәиси Сархан Имамзарова, жигитбашлири Исрайил Сулиев, Жумағазы Нүсипов, Қурванҗан Азнибақиев вә башқилар өтмүшкә нәзәр ташлап, пухта билим бәргән муәллимлирини әсләп өтти, пешқәдәм устазларға саламәтлик, мәктәпниң һазирқи муәллимлиригә вә оқуғучилириға утуқ тилиди. Қутлуқ дәргаһниң 100 жиллиқ тәвәллудиға беғишланған мәрасим давамида «Болашақ», «Айлин» ансамбли, мәктәп оқуғучилири билән муәллимлири тәрипидин тәйярланған йеқимлиқ нахша-саз, әвришим уссуллар орунлинип, меһманларға арамбәхш дәмлирини беғишлиди. Кәчни Т.Рысқулов намидики мәктәпниң муәллимлири ана-Вәтән, ана мәктәп вә муәллим һәққидики нахшилар билән йәкүнлиди. СҮРӘТТӘ: мәктәп муәллимлири пешқәдәм устазлар вә меһманлар билән хатирә сүрәткә чүшти. Әмгәкчиқазақ наһийәси.