• Йеңилиқлар
• 15 Қазан, 2012

Отлуқ нәпрәт нидалири

Алмасбек

(Баллада)

Иним Марат Қадиров Кәтмән тағлиридики мубарәк Қәдәмҗаларни зиярәт қилдурди.

Көк сөйгән көк тилсим Кәтмән                                                       тағлири, Тарихтин зәр варақ һәр гүл-гияси. Нур-қәләм, пүтүлгән өткән таңлири. Таң шүмгән, җан шүмгән                                      шәбнәм — сияси.   Қатму-қат хәрсәңләр — тәвәррүк                                                            китап, Батурлар бәсти у — һәр таш-қияси. Һәр шәйъи — җисимдин қилғуси                                                            хитап. Әҗдатлар роһиниң отлуқ нидаси.   Гөзәл қәд-қамәткә әмәс һеч муһтаҗ, Бәрһаят барлиқниң чақнақ зияси. Мубарәк зиминға қилған уни таҗ, Тәбиәт көркиниң бүйүк Худаси.   «Назугум өңкүри» — зувансиз шаһид, Назукниң пуриғи сиңгән қорам-таш. Ривайәт сөзлисә нураний заһид, Бир өксүп өтәрмиш бундин                                                Ай-қуяш...  

1-нида

Алтун кийгән аяққа, Төмүр кишән бош кәлди. Һәр күн тутуп таяққа, Бала-қаза қош кәлди.

Назугум.

  Зил таяқ зәрбидин тилим-тилим тән, Адақсиз үмүттә үзлүксиз маҗал. Сумбул чач чирмиған сүзүк яш бәдән. Зинданда зәнҗирбәнд пак                                              саһипҗамал.   Тәңригә тивинған тилда — шаһадәт, Дил сөзи: сән һәқсән, Тәңригә ишән! Мәрийәмму замандин көрмәй                                                      рапавәт, Пәйғәмбәр Әйсаға селинған кишән.   Шәмшәрниң бисида — һоқуқ, адаләт, (Аҗиздин Алламу әйлигәй һәзәр). Мәнқуслуқ — өз ара миллий адавәт, Тарихқа таҗ әмәс, салғин бир нәзәр.   Тириглик тилисә тириккә мәрһум, Тирикләр қәвмигә қиямәт вә тән. Миллий роһ мәртликтин болғанда                                                      мәһрум, Иблисқа сетилғай муқәддәс Вәтән.   Кимләргә керәк у тиләнгән тәләй, Йүзидә нури йоқ алвасти амәт. Бөшүкләр хәнҗәрсиз, үзүлүп әлләй, Анилар хар болса, егилсә қамәт?!   Сәрдарлар сүкүттә, ақилда үн йоқ, Батурсиз беқинмас шәпқәтсиз һаял. Улусқа һақарәт, әрәнгә күн йоқ, Миллий роһ туғини тиклисә Аял.   Әр зати кәшәндә, сәҗдигә майил, (У дуния үчүнму пәқәт ибадәт?) Намәртләр қәвмини қалдуруп қайил, Аяллар илкидә өткәй ирадәт!  

2-нида

— Кимки маңа ишәнсә — мени әгәшсун! Жанна д“ Арк (1412 — 1431).   Гүлханда өртинәр Орлеан қизи, От билән ирмашқан отлуқ пак вуҗуд. Жүрәктә — Ана-йәр билән йилтизи. Милләткә бир аләм муһәббәт                                                     мәвҗуд.   Гүлханда өртинәр исиянкар гөзәл, Бир гүли ечилмай солған салик яш. Улуғвар исмини — әнъәнә әзәл, Нан билән қәлбигә пүтиду Қуяш.   Гүлханда өртинәр җанан — нидасиз, Ялқундин ялқунға улаш җан вә тән. Қоюлған гунаси: «Мистан, худасиз!», Авамға — тамашә сүкүттә Вәтән. Көзидә қанлиқ яш тағиси Лаксар, Аһ уруп, гүлханға ташлинар, болмас... Һә, қирал Карлда инан-ихтияр, Ғәзәплик әһъянлар худди ач йолвас.   Тиғ алған илкигә ай йүзлүк сәнәм, Йүз жиллиқ явуз җәң, боққач асарәт. Сәпдашлар йоқ бүгүн...                                          Шу еғир аләм, Унтулған ғалиплиқ , отлуқ җасарәт.   Унтулған барчиси... Достлар бевапа, (Бәзиси гүлханға ташлишар отун) Явға — өз, кәлтүргән әлгә миң җапа — Миң әрдин миң әла —                                      җасур қиз, хотун.   Гүлханда өртинәр — Миллий                                                  қәһриман, (Әл сөйгән әҗригә бәдәл җәһәннәм) Мәртликниң мәһсулин урса қәһритан, Дозаққа айлинар пүткүл вәтән һәм!  

3-нида

— Халайиқ фәвҗ-фәвҗ тамашә үчүн мойтуңзиниң әтрапиға йиғилди.

Билал Назим.

  Чүшлири бузулуп ойғанған Қуяш, Чашгаһта тохтатти аран әснигин. Аҗунниң һәр күни униңға сирдаш, Көп көрди адәмниң явуз, нәслигин.   Җан үчүн — сәһәрлик таәт-ибадәт, Шан үчүн — сәҗдилик илтиҗа һаман. Мал үчүн — тиләнгән тәлвә ирадәт, Сахтилиқ сәйнаси — сәрмәст                                                   бу җаһан.   Ай-күнгә етилар гәр янмиса хан, Һаянниң кәйнидә һәр бәндә — қәллап, Мабада бәш-он күн гәр алмиса җан, Хотунин боғуштин қайтмас                                                һәм җаллад.   Һәмминиң көңлидә: аброй, атақ, нәп... Мағзапқа миләнгән Миллий                                                ар-номус. Йоқ бунда «батурлуқ, мәртлик»                                                   дегән гәп, Вәтәнниң тәғдирин пүтмәс һеч қамус.   Келишәр кәйпи чағ — хушчақчақ авам, Уларға чоң сәһнә — қанлиқ қәтилгаһ. Үгәнчи әнъәнә әсирий давам, Аңланмас шу сәвәп даду-пәряд, аһ.   — Немә у бир қизниң һаяти-хуни, «Ерини өлтүргән бузуқ-азазил». «Ташборан қилмақлиқ керәкқу уни», Дәйду бир худасиз —                                    худаҗой ташдил.   — Қойниға кириштин қорқуп                                                 яшамдуқ? Хотун — қул, әмәсму әр йерим худа! Буниңдәк дәҗҗални көрмәй                                                    яшандуқ, Қилмақ шәрт бешини тенидин җуда!...  

4-нида

— Қиралзадә Карл 17-июль күни техи түнүгүнла Жанна қошунлири тәрипидин азат қилинған Реймс шәһиридики қәдимки қәсир-чиркода таҗ кийиш тәнтәнисини өткүзүп, Францияниң қануний қирали мәртивисини алиду. Ушбу тәнтәнидә Жанна д“ Арк қирални қоллиғучи сәрдарлар җүмлисидә иштирак қилиду.

Тарихий мәнбәләрдин.

  Түнүгүн илкимни өпкәнди қирал, (Яр-йөләк мәртләргә болғанда                                                    муһтаҗ). Дегән у: «Сән билән зәпәр,                                                истиқлал!», Тәхт тегип, бешиға қонған анда таҗ. Дегән у: «Сән кәби болса һәр әрән, Һеч қачан хар болмас, зар болмас                                                    Милләт!». Тәғдирниң һөкүми болғанда бәлән, Әл үчүн көйүнгән һәр адәм қиммәт. Дегән у: «Сән кәби мәрданә мәләк — Мән кәби шаһларниң таҗиға                                                     зиннәт!». Әбәдлик әмәс һеч тәтүр каж пәләк, Тәңридин тоғра йол, бәндидин —                                                        һиммәт.   Һә, тоғра, җәңләрдә көрсәттим                                                       бәрдаш, (Ғалипни, ақилни Тәңри алқиған) Шиддәтлик ат сүрүп, үзгән                                                чағда баш, Шәмширим бисида Қуяш балқиған.   Асийлар тиғимдин тил тартмай өлди, Қан қусти қәһримдин қорқунчақ                                                           накәс. Шан қучқан батурлар меһрини бөлди, Вәтәнниң тәғдири — мәртләргә                                                      пәйвәст.   Аһ, қени дәмләр... Дил хуши —                                                       җәңгаһ, Явузлар җан билән төлигән улпан. Һәр янда түмән миң тәкәббур әрваһ, Җисмимни өртәйду вапасиз гүлхан.   Аһ, Карл — алтунға әсир-қул бәндә, Қилмишиң әл үчүн әзәллик, дәртлик. Тарихта қалғуңдур болуп шәрмәндә, Билип қой, бебаһа — гөзәллик,                                                      мәртлик!  

5-нида

... Бир җаллад Назугумниң алдида қилич билигән болуп турди. Арқисидин бир җаллад келип чапти. Нозугумниң баши тәндин җуда болуп, йәргә чүшти.

Билал Назим.

  Қис-қистаң қелин аламан, Алдиңға өтүшкә интилар һәр ким. Өзиниң өзлүгин туймас, әлъаман, Дост-дүшмән кимлигин билмигән                                                       Хәлқим.   Аяллар, өсмүрләр ташлинар көзгә, Вуҗудин чирмиған әндишә-тәшвиш. Ахунлар, бәгзадлар киришкән сөзгә: — Исиянкар бәтталмиш, Қәшқәрдин                                                      кәлмиш.   — Алмута сумулдин тутқанмиш, ахир, Алтә ай кезипту Кәтмән тағлирин, — Нанкорлуқ әслән бу, әлһәзәр, япир, Унтулмас шәрмәндә өткән                                                   чағлирин...   — Һәр хотун һә — бүгүн көтәрсә                                                      хәнҗәр, Әтила көксүмиз, қара, күтмәк оқ... Гәплири нашаян тәрсадин бәттәр, Бу муслим әһлидин һәйран                                                Мутләқ роһ.   Тизлинип олтурар зәнҗирбәнд аял, Дилида — Ана-юрт, тилида — тәкбир. Бир чәттә, һасиға таянған, әлһал Есәдәп жиғлайду пәқәт бир кәмпир.   — Әй авам, қилғайсән, тәңла                                                      пәндият, Өз қизиң, ахир бу гепимгә инан. Һеч бузуқ әмәс у, тәнһа пәризат, Пәриштә сүпәтлик пак дил,                                                  пак иман...   Ләвлири пичирлар, дилда —                                                җансиз аһ, Нур җилвә көрүмсиз көзлиридә нәм. Мәһшәрни әслитәр аңа қәтилгаһ, Қизғамәс, хәлқигә тутар у матәм!  

6-нида

Юлтузлар мәңзигә гөзәлләр                                           мәңлик, Әршигә өрлигән әсирлик нида. Роһларға нур Вәтән — паянсиз                                           кәңлик, Мәртләргә мәңгүлүк шан бәрмиш                                                       Худа!

Жанна

(Тәбәссүм билән)

Кәлдиңму уйғурниң мәрданә қизи, (Растинла, бой-бәстиң                                    җәннәттики һур). Бойнуңда болсиму қанлиқ тиғ изи, Толун ай йүзүңдин төкүлиду нур.   Сән кәби җананға ким болмас шәйда, Бир қия беқишиң — ашиққа әҗәл. Аяллар затини қилғанчүн пәйда, Өмүр дәп аталмиш у дуния гөзәл.  

Назугум

(Сәл қорунуп)

«Қиз» дегән гепиңдин хиҗаләттә дил, Бағримға басқанмән оғлумни бир чағ. Арзуюм җамини сундуруп чил-чил, Бешимға чүшкән аһ,                                    ғәм-әләмдин тағ...  

Жанна

(Назугумниң илкини елип)

Билимән: панийда аз тартмидиң                                                            дәрт, Күндүзи от жуттуң, кечиси — зәһәр. Дәрвақә, шу әлни басқуси ғурбәт, Анилар хару зар болушса әгәр.  

Назугум

(Изтирап билән)

Бәк қисқа яшидиң, лекин мәрданә, Дүшмәндин аявсиз алдиң интиқам. Шу сәвәп: мунасип саңа һәр анә — «Нәвқиран әл қизи» дегән шәрәп нам!  

Жанна

(Қәтьий қияпәттә)

Яқ — яқ, һеч, адәмзат пүтсә қамусин, Мәртликниң тимсали өзәң мукәммәл. Пүткүл бир милләтниң ар вә намусин, Туғ қилип тиклигән Саңа                                           хас һәйкәл!...  

7-нида

... Икки йүзчә туңганлар бар әрди. Башни алиб, тәнгә тикиб, намазини оқуб, йәргә дәфн қилиб, хәтмә қуръан оқуб янди.

Билал Назим.

  Тенидин айрилип, йәргә чүшкән ан, Чәмбирәк чачлири чувулди башниң. Күвәҗәп етилип, охчиғанда қан, Йүзигә дағ чүшти, бәлким, Қуяшниң.   Тинчимай бир һаза титирәп ятти тән, Көзлири жумуқсиз башму қаңқиди. Қиличниң бисидин хун ичсиму һәм, Һарарәт тәптидин җаллад чаңқиди.   Аһ, пушти-панаһим, юртдаш ялғузум, Бу қандақ қисмәттур..., —                                       Телиқти момай, Немишкә өчмиди мениң юлтузум, Дегәнғу мән, ахир, қурбаниң                                                болай!...   Өмүләп барди у җәсәт қешиға, Түзитип, ечилған япти әңлини. Бешини Назукниң қоюп бешиға, Сөйүп һәм мәңзигә яқти мәңзини.   — Алҗиған немиму, немә, бу қақваш, Әңлини булғиди — бузуқ қан билән. Мабада бар болса дәллидә сақ баш, Сөзлишәрмеди у учқан җан билән.   — Өлгиси кәлгәндә қери сәтәңниң, — Болмиса барамти қәтилгаһ таман... Йәкүн шу болди қанлиқ матәмниң, Йәнила кәйпи чағ янди аламан.   — Қени сиз, мома? —                                    дәп нарисидә қиз, Қәтилгаһ тәрәпкә оқтәк етилди. Әршиниң көксигә селип отлуқ из, Зулмәтлик зиминда чақмақ чеқилди!

***

Гүлханда өртинәр бир саһипҗамал, (Аһ, тәғдир болмисаң бунчә                                                бағри таш!) Роһ болуп келиду, йоқ аңа завал, Ай кәби тенидин җуда болған баш.

***

Аһ, Кәтмән тағлири, Кәтмән тағлири, Улуғвар уйғурниң дәртмән тағлири!...