• Бизниң сөһбәт
  • 08 Қаңтар, 2020

Закирҗан КУЗИЕВ: “Базар ихтисади қанаәтни қобул қилмайду”

Мана, 2019-жилму тарих тәкчисидин орун алди. Һазир әйнә шу “кәлмәс болуп кәткән жилниң” йәкүнини чиқирип, қәдәм тәшрип қилған жилни утуқлуқ башлап, муваппәқийәтлик аяқлаштурушниң қизғин тәрәддути көрүлүватиду. Бу җәмийитимиз һаятиниң һәммә саһалириға тән көрүнүш болуп, қолға кәлтүрүлгән утуқ-муваппәқийәтләрни техиму мустәһкәмләшниң муһим амили екәнлиги ениқ. Мошуни нәзәрдә тутқан һалда биз пәқәт Қазақстандила әмәс, бәлки пүткүл Оттура Азиядә тәңдиши йоқ “Яркәнт крахмал-ширнә заводи” җавапкәрлиги чәкләнгән йолдашлиғи тәркивидә бар “Универсал” ширкәтләр топиниң президенти, Алмута вилайәтлик мәслиһәтниң депутати, Алмута вилайәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң рәиси Закирҗан КУЗИЕВни сөһбәткә җәлип қилдуқ. Иврайим БАРАТОВ, «Уйғур авази» — Закирҗан Пирмәһәмәтоғли, сөһбитимизни башлаштин илгири сени — гезитимизниң җанкөйәри вә йеқин достини — миңлиған муштирилиримиз намидин қәдәм тәшрип қилған Йеңи жил билән тәбрикләймиз. — Мәнму барлиқ гезитханларни Йеңи жил билән қизғин вә сәмимий тәбрикләймән. Бу жили көңлүмизгә пүккән барлиқ арзу-арманлиримизниң рояпқа чиқишиға тиләкдашлиқ билдүримән. —Тилигиңгә рәхмәт. Сөһбитимизни қелиплишип қалған әмәлият бойичә, “Өткән жилниң йәкүни қандақ болди?” дегән әнъәнивий соал билән башлисақ? — Мәрһәмәт. Бирақ, соалиңға җавап бериштин илгири, өзәм рәһбәрлик қиливатқан инақ коллективимни, җүмлидин «Яркәнт крахмал-ширнә заводи» ҖЧЙниң барлиқ ишчи-хизмәтчилири билән инженер-техник хадимлирини (ейтмақчи, бу карханида топ-тоғра 1280 адәм әмгәк қиливатқан болса, уларниң тәң йеримидин нурғуни “Уйғур авази” гезитиниң муштирилири болуп һесаплиниду) Йеңи жил билән айрим тәбрикләш нийитим бар. Чүнки, биринчидин, улар өзлиригә жүкләнгән вәзипиләр һөддисидин шәрәплик чиқиватқанлиғи үчүн миннәтдарлиғим чәксиз. Завод ишини бүгүнки күн тәләплири дәриҗисигә елип чиқиш оңай болғини йоқ, униң тәпсилатлириға тохталмаяқла қояй, һәм у пәқәт бизгә, саһа мутәхәссислиригила чүшинишлик. Иккинчидин, яркәнтлик деханларғиму рәхмәт. Улар билән һәмкарлишип ишләш нәтиҗисидә, мән ейтқан болар едимки, бир-икки жилниң ичидә һәл болиду дәп һечким пәрәз қилмиған утуққа қол йәткүздуқ. Үчинчидин, бу йәрдә заводумиз билән деханлар арисида һәр икки тәрәпни толуқ қанаәтләндүридиған шәртнаминиң имзалиниши үчүн көп күч чиқарған йәрлик һакимийәтниң, җүмлидин наһийә рәһбәрлигиниң мунасип һәссиси бар екәнлигини алаһидә тилға алғум келиду. Шуңлашқиму уларни 2020-жил билән айрим тәбрикләп қойсақ, һечким рәнҗип кәтмәс дәп ойлаймән. Әнди жуқуридики соалиңға җавап бәрсәм, жил йәкүни тоғрилиқ саатлап сөзләшкә болиду. Бир сөз билән ейтсам, пәқәт “бәш” дегән баһани қоюшқа болиду. Бирақ, хәқ ойлап қалмисун, бу өзәмгә өзәм бәргән баһа әмәс, бәлки жуқури дәриҗидики рәһбәрликниң, өзәм беваситә әмгәк қиливатқан саһаниң абройлуқ мутәхәссислириниң, җәмийәтлик тәрәққиятқа қошуватқан үлүшимни һесапқа еливатқан кәң җамаәтчилик вәкиллири қатламлириниң баһаси. — Демәк, өткән жил шәхсий һаятиңдиму мунасип из қалдурған болса керәк? — Булту Қазақстан Җумһурийитидики йәрлик дөләтлик башқуруш вә өзини өзи башқурушниң тәрәққияти билән шәкиллинишигә қошқан муһим һәссәм үчүн “Қазақстан Маслихаттарына 25 жыл” мәрикилик медали билән мукапатландим, Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң “Бірлік” алтун медалини елишқа муйәссәр болдум. Буларға қошумчә җумһурийәтлик дәриҗиси бар бәлгү билән тәғдирлинип, “Үздік депутат” аталдим. Махтинип қояй, мундақ бәлгү билән Алмута вилайити бойичә пәқәт мән тәғдирләндим. Бу мукапатни маңа Йеңи жил һарписида шәхсән Алмута вилайитиниң һакими Амандық Баталов тапшурди (сүрәттә). — Бийилму мошундақ мукапатларға еришишиңға тиләкдашмиз. Ейтмақчи, өзәң рәһбәрлик қиливатқан “Универсал” ширкәтләр топиму мундақ мукапатлардин истисна болмиса керәк? — Соалиңға қисқичила мундақ җавап берәй: елимиз бойичә Қазақстан Җумһурийити Президенти тәсис қилған “Сапа” мукапитиға икки қетим егә болған һечқандақ ишләпчиқириш орни йоқ, һәтта мундақ атаққа нами пүткүл дунияға мәлум миллий компанияләрму егә болмиди. Демәк, “Универсал” ширкәтләр топи илгириму көч бешида болған, һазирму шу сүръитини пәсәйтмиди, әксичә, йеңи-йеңи пәллиләрни нишан қилған һалда алға илгирилимәктә. Бу бүгүнки күнниң тәливи, чүнки базар ихтисади барға қанаәт һасил қилишни қобул қилмайду. — Ундақ болса, ейтқанлириңни ениқ мисаллар билән тәстиқләп бәрсәң? — Мәрһәмәт. Бирақ бу мавзуға мән бир күн кәчкигә тохтимай параң қилишим мүмкин. Шуңлашқа әң муһимлирини җәмләп ейтишқа тиришип көрәй. Мәлумки, әву бир жиллири Яркәнттики деханларниң 75 пайизиниң пай һесавиға алған өлчүк йәрлириниң мәйдани 10 гектардин ашматти. Мундақ аз мәйданда деханчилиқ қилиш, йәни көмүқонақ өстүрүш пайдилиқ әмәс болди. Һәтта һөкүмәт тәрипидин берилгән субсидияниму елиш мүмкинчилиги йоқ еди. Әнди жиғим-терим пәйтидә тәләп қилинидиған техника проблемиси өз алдиға. Шуңлашқа биз ишни әшу кичик дехан егиликлирини бирләштүрүштин башлидуқ. Мәсилән, «Ғоҗамбәрдиев» дехан егилигини алайли. Униң башлиғи Адилҗан Ғоҗамбәрдиев ишбиләрмән, уюштуруш қабилийити жуқури жигит болуп чиқти. Адилҗан пәнҗимлик жутдашлириниң бешини қошуп, бирлишип ишләшниң һәммә тәрәптин пайдилиқ екәнлигини әмәлиятта көрсәтти. У 150 дехан егилигиниң қаримиғидики 2,5 миң гектар терилғулуқни өз ичигә алған бирла – чоң «Ғоҗамбәрдиев» дехан егилигини тәшкил қилди. Мана мошу егиликкә биз, йәни «Яркәнт крахмал-ширнә заводи» ҖЧЙ, 2017-жили балдур әтиязда 250 миллион тәңгә субсидия бәрдуқ. Дехан егилиги бу мәбләққә мәхсус машина-трактор паркини бәрпа қилиш үчүн лазим болған техникини сетивалди. Буниңға қошумчә 150 миллион тәңгини деханларға алдин-ала төләп қойдуқ. Униңға дехан егилиги һаҗәтлик уруқ, техника үчүн йеқилғу-майлаш материаллирини, һәрхил органикилиқ оғутларни вә һаказиларни сетивалди. Әнди бир жилдин кейин «Ғоҗамбәрдиев» дехан егилигидә йетиштүрүлгән һосулни базар баһасида, йәни бир килограмм қурутулған данни 42 тәңгидин сетивалған едуқ. Бийил, аридин үч жил өтүп, биз бир килограмм қуруқ көмүқонақ денини 65 тәңгидин алдуқ. Умумән, үч наһийәдин — Панфилов, Әмгәкчиқазақ, Уйғур наһийәлиридики деханлардин сетивалған қурутулған көмүқонақ дениниң миқдари 135 миң тоннини тәшкил қилди. Өсүм, 1918-жил билән селиштурғанда, 15 пайизға йәтти. Бүгүнки күнгә қәдәр биз пәқәт Панфилов наһийәси бойичә 7,5 миң гектар терилғулуқни бирләштүрүшни қолға кәлтүрүшкә муваппәқ болдуқ, бу илгәрки 500дин ошуқ ушшақ дехан егилиги дегән сөз. — Бизниң билишимизчә, деханлар дөләттин мәхсус субсидия алиду. Униң миқдари жилдин-жилға көпийиватамду? — Хәлиқ арисида «Һөкүмәт йеза егилигини, җүмлидин деханларни қоллап-қувәтлимәйватиду» дегән пикир моҗут. Ундақла әмәс, илгири һөкүмәт дехан егиликлиригә бир гектар үчүн 30 миң тәңгә субсидия берәтти. Бирақ ахирқи жилда бу хилдики ярдәм, немишкиду, әмәлияттин қалдурулди. Бийилдин башлап деханлар һосулини, йәни бизниң мисалимизда қурутулған көмүқонақ денини, “Яркәнт крахмал-ширнә заводиға” өткүзсә, униң бир килограмми үчүн кам дегәндә 21 тәңгидин субсидия елиш мүмкинчилиги туғулуватиду. Чүнки шәхсән мениң Алмута вилайәтлик мәслиһәтниң депутати сүпитидә Қазақстан Җумһурийити Йеза егилиги министрлигигә әвәткән тәливим иҗабий һәл болуш һарписида туриду. Ундақ дейишимдики сәвәп, техи ҚҖ йеза егилиги минстриниң 2015-жилниң 27-февральдики №11094 буйруғиға бенаән, “Деханчилиқ һосулдарлиғини вә мәһсулат сүпитини ашурушни, баһалиқ зираәтләрни йетиштүрүшни субсидияләш арқилиқ әтиязлиқ терилғу вә һосул жиғиштуруш ишлирини жүргүзүш үчүн зөрүр болған йеқилғу-майлаш вә башқа материалларниң баһасини ашуруш қаидилири” тәстиқләнгән еди. Мана мошу қаидигә бенаән, көмүқонақ өстүргүчиләрниң һәммиси бир гектари үчүн жуқурида ейтип өткән 30 миң тәңгә субсидияни алатти. Бу мәһсулатни қайта ишлигүчиләрни қанаәтләндүрмиди. Чүнки дехан субсидияни еливелип, һосулини халиғиничә пайдилинатти. Әнди дехан алған һосулини пәқәт мәһсулатни қайта ишләш заводлириға өткүзгән тәғдирдила униң бир килограмми үчүн кам дегәндә 21 тәңгә субсидия алиду. — “Кам дегәндә” дәп қошумчә қилғиниңға қариғанда, бу мәбләғ йәнә көпийиши мүмкинму? — Бу бизниң, мәһсулатни қайта ишләйдиған карханилар рәһбәрлигиниң, алдин-ала тәклип қилған баһаси. Һазир бизниң бу тәкливимиз саһадики бир илмий-тәтқитат институти тәрипидин һесаплиниватиду. Униң йәкүни бойичә субсидия баһаси бәлгүлиниду. Бирақ 21 тәңгидин кам болмайдиғанлиғиға ишәнчим камил. Мундақ субсидияләш, биринчи һесапта, гектар һосулдарлиғини көтириш мүмкинчилигини бериду. Өткән жили, мүмкин һава райиниң қолайсиз болғанлиғи сәвәвидин болса керәк, Өсәк вадисида көмүқонақниң һосулдарлиғи оттура һесап билән 60 — 65 центнерни тәшкил қилди. Бу, әлвәттә, һечкимни, йә деханни, йә мәһсулатни қайта ишлигүчиләрни қанаәтләндүрмәйду. — Өткән жилниң әң муһим утуқлири қатариға йәнә немиләрни мисал сүпитидә кәлтүргән болар едиң? — “Атамекен” тиҗарәтчиләр палатисиниң Алмута вилайәтлик шөбисиниң қоллап-қувәтлиши билән биз “Яркәнт крахмал-ширнә заводи” ҖЧЙ йенида көләми 1700 квадрат метр Оқуш мәркизини ачтуқ. Мәхсус дуаллиқ оқушни мәхсәт қилидиған бу мәркәздә бизгә керәк мутәхәссисләр үч айлиқ мәхсус курста оқуйду. Уларға һәр айда 30 миң тәңгә стипендия төлиниду. Электрик, механик, мастер, оператор, сирлиғучи, тикинчи охшаш мутәхәссисләрни тәйярлайдиған бу Оқуш мәркизини тамамлиғанларниң һәммиси заводқа ишқа қобул қилиниду. — Силәрниң заводқа тикинчиләрму һаҗәтму? — “Универсал” ширкәтләр топиниң тәркивидә мәхсус мишкап заводиму бар. Бу завод өткән жили 62 миллион мишкап тикти. Ейтиш керәкки, мундақ завод техи Оттура Азиядә йоқ. Мишкаплар ун, қәнт охшаш башқиму угақ мәһсулатларни қачилашқа молҗаланған. Өткән жилниң утуқлири қатариға мәйдани 15 миң квадрат метрни тәшкил қилидиған Нур-Султан шәһиридики йәнә бир заводниң пайдилинишқа берилгәнлигини тилға алған орунлуқ болса керәк дәп ойлаймән. Биз бу йеңи заводқа 14 миллион АҚШ доллири миқдарида инвестиция қуйдуқ. Завод асасән маллар үчүн һалқиларни, бүгүнки күн ибариси бойичә ейтсам, электронлуқ чипларни чиқириду. Бу лайиһә ҚҖ Йеза егилиги министрлиги билән дөләтлик-шәхсий һәмкарлиқ программиси бойичә әмәлгә ашти. Ейтиш керәкки, бу электронлуқ чиплар мални паспортлашқа һаҗәт, йәни малниң егиси ким, қәйәрдә һесапқа елинған, жуқумлуқ ағриқларниң алдини елиш үчүн қәйәрдә вә қачан дориланди, мошуларни ениқлашқа мүмкинчилик бериду, мал оғрилашниң алдини алиду, союлған малниң санини ениқлашни рәтләйду вә һаказилар. Мундақ электронлуқ чипларни синақтин өткүзүш өткән жили Атырав вилайитидә әмәлгә ашурулди. Бийилдин башлап у елимизниң барлиқ вилайәтлирини өз ичигә алидиғанлиғи қараштурулмақта. Мән, пурсәттин пайдилинип, “Универсал” ширкәтләр топиниң паалийити пәқәт наһийә яки вилайәт рәһбәрлигиниңла әмәс, һөкүмитимиз тәрипидинму турақлиқ назарәт қилинип туридиғанлиғини тәкитләп өткүм келиду. Буниңдин икки жил илгири Елбасы Нурсултан Назарбаев Талдиқорғанда өткән Алмута вилайитидики әң чоң төрт карханиниң мәһсулатлири қоюлған көргәзмини зиярәт қилғанда, бизниң мәһсулатлиримизға алаһидә қизиқиш һасил қилип, өзиниң чоңқур миннәтдарлиғини очуқ билдүргән еди. Шунда Елбасы мениң қолумни елип туруп, «Бу мәһсулатлар бизниң йеза егилиги мәһсулатлирини қайта ишләшни, йәнә келип, чоңқур қайта ишләшни кәң қанат яйдуруш бойичә кәң миқияслиқ программилиримизниң әмәлгә ешишиниң бир ипадиси, мошу йөнилишиңдин қайтма!» дәп ейтқан сөзи шәхсән маңа чоң мәдәт бәргәнлигини йошурмаймән. Һазир елимиз Президенти Қасым-Жомарт Тоқаевму бизни һәртәрәплимә қоллап-қувәтләватиду. Мән жуқурида ейтип өткән деханларға субсидия беришни әслигә кәлтүрүш тәшәббуси шуниң ярқин испати. — Сениң Алмута вилайәтлик мәслиһәтниң депутати сүпитидики паалийитиң қандақ болуватиду? — Һәр жили бирнәччә қетим рәсмий түрдә сайлиғучилар билән учришиватимән. Уларниң муң-муһтаҗини өз қулиғиң билән аңлаш, адәмдә қандақту-бир һаяҗанлиниш һис-туйғулирини пәйда қилиду. Көпчилиги ярдәм сорап мураҗиәт қилиду. «Яқ» дәләлмәйсән, депутат сүпитидила балилар өйлиригә, житим-йесирларға, тәминати төвән аилиләргә вә һаказиларға миллионлиған тәңгә һамийлиқ қилиптимән. Ейтивәрсәм, әмәлгә ашурған ишлирим нурғун. Өткән жили “Үздік депутат” аталғанлиғимни инавәткә алсақ, депутатлиқ паалийитимгә берилгән баһаму әла болғанлиғи ениқ көрүнүп турса керәк. — Җәмийәтлик паалийитиңгиму мошундақ баһани қоюшқа боламду? — Өзәмгә өзәм баһа берәлмәймән. Лекин, ишәнчим камилки, җумһурийәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи башқармисиниң әзаси вә Алмута вилайәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизиниң рәиси лавазимлирини хәлиқниң көңлидин чиққидәк дәриҗидә атқуруватимән дәп ойлаймән. Бу йәрдә маңа дайим йол-йоруқ көрситип, өзиниң мәслиһитини берип келиватқан ҖУЭМ рәиси, Қазақстан Җумһурийити Парламенти Мәҗлисиниң депутати Шаһимәрдан Үсәйиноғли Нурумовқа ейтар миннәтдарлиғим чәксиз. Шундиму җәмийәтлик паалийитимгә пәқәт хәлиқ баһа бериду. Ойлаймәнки, баһа әла дәриҗидә. — Сөһбитиңгә рәхмәт. Саңа берилидиған баһаниң дайим әйнә шундақ әла болушиға тиләкдашлиқ билдүримиз.

271 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы