• Замандаш
• 29 Қаңтар, 2020

Жутқа мәккәм чигилгән өмүр

Өткән жил Қазақстан Җумһурийити Мустәқиллигиниң 28 жиллиғи һәммә йәрдә дағдуғилиқ нишанлинип өтти. Шу улуқ мәйрәм һарписида хәлиқ егилиги саһалириниң тәрәққиятиға мунасип үлүшини қошқанлар арисидин талланғанлар һөкүмитимизниң орден, медальлири билән мукапатланди вә Пәхрий намларни елишқа сазавәр болди. Уларниң ичидә яркәнтликләрму бар. Шуларниң бири, пешқәдәм инженер-қурулушчи, Панфилов наһийәсиниң Пәхрий граждини, қәдинас ағинимиз Турсун Испатуллаоғли Семәтов Қазақстан Җумһурийити миллий ихтисат министрлигиниң “Пәхрий қурулушчи” бәлгүсини елишқа муйәссәр болди. Хуш хәвәрни аңлап униңға дәрру телефон қилип тәбрикләп, изгү-тиләклиримни ейттим. Турсун – бағ Өсәк бойидики Нағричи мәһәллисидә дунияға кәлгән. Мән – надәклик. Икки йезиниң ариси хелә жирақ, әнди бизни тонуштуруп дост қилған – бу ана мәктәп қойни. Әшу жиллири бу тәвәдә уйғур оттура мәктиви болмиғачқа, җай-җайларда йәттә жиллиқ мәктәпни тамамлиған яшлар әнди шәһәрдики йеганә Молотов (һазирқи Ы.Алтынсарин) намидики қазақ оттура мәктивидә оқушлирини давамлаштуратти. 1954-жили бизму мәзкүр билим дәргаһида оқушимизни давамлаштурдуқ. Иккимиз бир синипта оқудуқ. Бу жиллири уларниң аилиси шәһәрдә яшаватти. Турсун мени пат-пат өйигә башлап апирип, ғизаландуруп, бәзидә қондурупму қалатти. Ата-аниси Испатулла ака, Саламәтхан һәдә әҗайип меһмандост, меһриван кишиләрдин еди. Улар мениң кәлгинимгә хуш болуп, өз балилиридәк бағриға бесип кетәтти. Турсун шу оқуватқан жиллирила һәртәрәплимә қабилийәткә егә еди. Спорт билән шуғуллинатти, оқуғучилар арисида волейбол командисини тәшкил қилип, улар мусабиқиләргә қатнишип, талай қетим мәктәп шәнини көтәрди. Шундақ қилип, биз мәктәпни 1954-жили 79 нәпәр жигит вә қиз муваппәқийәтлик тамамлап, һәр тәрәпкә кетип қалдуқ. Турсун оқушини тамамлап, бираз ишлигәндин кейин Вәтән алдидики вәзиписини ада қилишқа атланди. Һәрбий сәптин сержант унвани билән кәлгән Т.Семәтов әнди мутәхәссис егиләш истигидә Чимкәнт химия-технология институтиниң қурулуш факультетида тәһсил көриду. Бәш жиллиқ студентниң һаятиму наһайити чапсан өтүп кәтти. Қолиға “қурулуш инженери” мутәхәссәслиги бойичә диплом алған Т.Семәтов йолланма билән туғулған жути Яркәнткә келиду. У жиллири наһийәниң шәһәр вә йезилирини аватлаштуруш йөнилишидә көләмлик ишлар әмәлгә ашурулуватқачқа, қурулуш мәһкимилири мутәхәссисләргә муһтаҗ еди. Алий билимлик Т.Семәтовни наһийә рәһбәрлиги чоң егиликләрниң бири Калинин намидики колхозиға баш инженер хизмитигә әвәтиду. Уни колхозниң атақлиқ рәиси Имәр Белаловму қучақ йейип қарши алиду. Шундақ қилип, Турсунму егиликниң бир әзаси болуп, ишқа биләк түрүп киришип кетиду. Имәр ака яш инженерға дайим баһалиқ мәслиһәтлирини берип, әстаидил әмгәккә илһамландуруп турди. У ишләп жүрүп, рәисниң коллективни башқуруш, адәмләр билән мунасивәт қилиш, илғарларниң әмгигини баһалаш, ғәмхорлуқ көрситиш, резервларни тепиш, ишқа қошуш охшаш хисләтлирини үгинип, шу асаста коллективиға рәһбәрлик қилишни давамлаштурди. У бу йәрдә ишлигән алтә жил мабайнида Пәнҗим, Кичик Пәнҗим, Ават, Қорғас йезилирида заманивий турушлуқ өйләр, егилик мәдәний беналири көпләп селинип, йезилар йеңичә қияпәткә киргән еди. Тәшкилатчилик қабилийити йетиливатқан Турсун Семәтовни наһийә рәһбәрлиги 1973-жили җавапкәр вә чоң участка – “Межколхозстрой” мәһкимисиниң башлиғи лавазимиға тайинлиди. У өзиниң колхозда башлиған яхши ишлириниң даирисини бу йәрдә техиму кәңәйтишкә тиришип, әстаидил әмгәк қилди. Өткән әсирниң йәтмишинчи жиллири наһийә ихтисадиниң тәрәққият басқучлириға көтирилиши йезиларни техиму аватлаштурушқа зәмин яратти. Шу мәхсәттә йеңи қурулуш тәшкилатлири вуҗутқа кәлди. Шуларниң бири 1976-жили тәшкил қилинған “Талдықорғансельстрой” трестиға қарашлиқ 2317-көчмә механикилаштурулған колонниси еди. Йеңи тәшкилатни путидин турғузуп, ишини йолға селиш асан болмиди. Шуңлашқа хелә муназириләрдин кейин наһийә вә вилайәт рәһбәрлири мәслиһәтлишип, мәзкүр колонна рәһбәрлигигә Т.Семәтовни тоғра көрди. Җай-җайларда мәзкүр көчмә колонна қурулушчилириниң бәрпакарлиқ әмгиги түпәйли заманивий турушлуқ өйләр, имарәт-беналар вә башқиму қурулушлар қәд көтәрди. Коллективни бу дәриҗигә йәткүзүш йолида қанчиму тәр төкүп, әмгәк қилғанлиғини Турсунниң бир өзила яхши билиду. Мәнму шу жиллири наһийәлик гезитта, андин кейин “Уйғур авази” гезитиниң Панфилов наһийәси бойичә өз мухбири болуп ишлигәчкә, мәзкүр колонна коллективиниң шу бәрпакарлиқ ишлиридин хелә хәвәрдармән. Талай қетим қурулуш объектлирида болуп, әстаидил әмгигини көргән едим. Шу жиллири җумһурийәттила әмәс, Иттипаққа нами мәлум Әмгәк Қизил Туғи орденлиқ “Октябрьниң 40 жиллиғи” колхозиниң заманивий мәркизи – “Молодежный” (һазирқи Головацкий) шәһәрчисини селиш қарар қилинди. Униң сметилиқ баһаси 28 миллион сомни тәшкил қилатти. У жиллири бу аламәт көп мәбләғ һесаплинатти. У – коча, мәйданлири кәң, чирайлиқ көпқәвәтлик турушлуқ өйләр, мәдәнийәт вә спорт сарайлири, мәктиви, меһманханиси, сода вә мәмурий мәркәзлири, стадиони вә башқиму имарәтлири бар заманивий шәһәрчидур. Мошундақ мәркәзни селиш – колхоз қурулушиниң маһир тәшкилатчиси Н.Головацкийниң армини еди. Шу мурәккәп вә жуқури җавапкәрлик ишни талай синақлардин өтүп, мол тәҗрибә топлиған Турсун Семәтов башқуруватқан колонна қурулушчилириға тапшурди. Улар бу вәзипиниң һөддисидин шәрәплик чиқти. Икки-үч жил ичидила нишанға алған шу қурулушлар қәд көтирип, чөл далада аватлашқан жут бәрпа болди. Һазир мәзкүр шәһәрчидә йүзлигән аилиләр истиқамәт қилип, тирикчилик, оқушлирини давамлаштуруватмақта. Улар Турсунниң әмгәк әҗрини пәхирлиниш билән тилға алиду. Көрнәклик тәшкилатчи Турсун Семәтов тоғрилиқ гәп қиливатқанда униң һәртәрәплимә паалийитини мәрипәтсиз, хәйрихаһлиқ ишларсиз тәсәввур қилалмаймиз. Наһийә даирисидә қәд көтәргән заманивий мәктәп беналириниң нурғуни мәзкүр колонна қурулушчилириниң шиҗаәтлик әмгигигә тәәллуқ. Шундақла Турсун башқурған қурулушчилар шәһәрниң балилар истираһәт беғида Шөһрәт аллеясини бәрпа қилип, у йәргә жутдаш уруш вә әмгәк қәһриманлириниң бюстлирини орнатти. Турсун бүйүк шаиримиз Билал Назимниң һашамәтлик ядикарлиғини орнитиш ишиғиму паал арилишип, маддий ярдимини көрсәтти. Униң беваситә тәшәббуси вә күч чиқириши түпәйли атақлиқ әдиплиримиз Өмәр Муһәммәдий вә Қари Босақовниң җәсәтлири кона қәбирстанлиқтин шәһәрниң шәрқий қисмидики қәбирстанлиққа көчирилди. Җумһурийитимизниң Тунҗа Президенти – Елбасы Нурсултан Назарбаев өзиниң “Келәчәккә нишан: мәнивий йеңилиниш” намлиқ программилиқ мақалисида: “Вәтәнпәрвәрлик киндик қениң төкүлгән йериңгә, туғулуп өскән йезаңға, шәһириңгә, өлкәңгә, йәни туғулған йериңгә дегән муһәббәттин башлиниду” дәп атап көрситип, адәмләрни, болупму яшларни ана жутини аватлаштуруш йолидики һәрикәткә паал қатнишишқа дәвәт қилди. Турсунниңму туғулған йеригә болған сөйгү-иштияқи яшлиғидинла пилдирлап йенип, кейин у ялқунға айланди. Пүткүл аңлиқ өмрини жутини аватлаштуруш охшаш бәрпакарлиқ ишқа сәрип қилип, наһийә қойнида надир қурулушларни әмәлгә ашурди. Турсун Семәтов һазирму сәптин қалмай, наһийә, шәһәр мәмурийити вә наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи тәрипидин әмәлгә ашурулуватқан чарә-тәдбирләргә йеқиндин арилишип халис ярдимини, пикир-мәслиһитини берип, жутдашлирини туғулған жутиниң ихтисадини вә мәдәнийити тәрәққий әткүзүшкә дәвәт қилип келиватиду. Шуларниң қатарида Турсунниң сәптә вападар рәпиқиси, “Һөрмәт Бәлгүси” вә Әмгәк Қизил Туғи орденлириниң саһиби Һурийәт Семәтовани һәм көрүшкә болиду. У яқниңму жутқа сиңәргән әмгәк-әҗри бебаһа. Һазир наһийәлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизи һәйъәт әзалириниң бири сүпитидә җәмийәтлик вә жутдарчилиқ ишлирида алаһидә паалийәтчанлиқ көрситип келиватиду. Юлтузлири ярашқан меһмандост, меһнәткәш достлиримизға һәрқачан изгүлүкләр, хошаллиқлар тиләймиз. Абдукерим ТУДИЯРОВ.