• Достлуқ риштилири
• 30 Сәуір, 2020

Ғалибийәт хатириси тирикләргә һаҗәт

Бийил қанлиқ җәңләрдә қан кәчкән җәңчилиримизниң җасарити вә қәһриманлиғи һәм арқа сәптә Ғалибийәтни йеқинлаштуруш үчүн кечә-күндүз аянмай әмгәк қилған атилиримиз билән анилиримизниң шиҗаәтлик меһнити арқисида пүткүл инсанийәтниң өлүм чаңгилидин қутулғиниға 75 жил толуватиду. Бүгүн биз, фашизм үстидин ғәлибә қазанғанларниң әвлатлири, бу шанлиқ Ғалибийәткә һәл қилғучи төһпә қошқан әйнә шу көпмилләтлик хәлиқ екәнлигини яхши чүшинимиз. Бу уруш һәқиқәтәнму Улуқ Вәтән урушиға айланди. Чүнки пүткүл дөләтниң көпмилләтлик хәлқи өз вәтинини явуз дүшмәндин қоғдиди, пүткүл дөләт бир нәпәстә болуп, бир арман вә бир қайғу билән яшиди. Руслар, қазақлар, белоруслар, уйғурлар, әзәрбәйҗанлар, украинлар, эстонлар, татарлар вә башқиму йүзлигән хәлиқләр бирликтә күрәш қилди. Жиллар өткәнсири, биз, бүгүнки әвлат, бу бүйүк җасарәтниң мәңгүлүк екәнлигини техиму чоңқур һис қилишқа башлидуқ. Раст, Улуқ Вәтән уруши фашистик Германияниң мәғлубийити билән аяқлашти. Амма миллионлиған инсанларниң течлиқ һаятта арзу қилған арманлири әмәлгә ашмиди. Уруштин кейин балилар житим, аяллар тул қалди. Ширғуран әрләр қанлиқ җәң мәйданлирида җан тапшурди яки мәйип, нака болуп қалди. Нурғунлиған шәһәр вә йезилар вәйран болди. Қазақстанда әйнә шу дәһшәтлик жилларда йеқинлиридин айрилмиған бирму аилә болмаслиғи мүмкин. Уруш һәрбир аилигә, һәрбир адәмниң тәғдиригә тәсир көрсәтти. Бизниң аилиму бу еғир әһвалдин истисна әмәс еди. 1910-жили туғулған бовам Мәхпир Сапаров 1941-жили сентябрь ейида ана жути Чарин йезисидин мәйданға атланғанда, кеңәш армияси җәң мәйданида наһайити еғир әһвални баш кәчүрүвататти. Мәйданға чақиртилған жутдашларниң ичидә бовамниң йеқин қазақ дости-тамири Турсунбай Мамырбаевму бар еди. 1941-жили декабрь ейида тәркивидә бовам вә ағиниси болған йеңи күчләр билән толуқтурулған һәрбий қисимлар Москваға йеқин җайда қайтарма һуҗумға өткән еди. Әйнә шу қийин пәйттә Қизил армия Гитлерниң планиниң әмәлгә ешишиға йол қоймиди. Бизниң әр жүрәк оғланлиримизниң қәһриманлиғи түпәйли, Вермахт әскәрлири Москвадин 250 километр мусапидә арқиға чекиндүрүлди. Шундақ қилип, 1942-жилниң әтиязғичә дүшмән тәрипидин Москвани дәрһал бесивелиш ховупиға чәк қоюлди. 1942-жили баһар ейида бовам хизмәт қилидиған һәрбий қисим Воронежға йөткилиду. Шәһәр әтрапида вә ичидә шиддәтлик җәңләр болиду. Шәһәр вәйранчилиққа учрисиму, фашистлар уни ишғал қилалмайду. Тарихчиларниң тәхминлиригә қариғанда, Германия әскәрлири вә уларниң иттипақдашлириниң адәм чиқими 310 миңға йәткән болса, Қизил армия униңдинму көп зиян тартқан. Тәхминән, 400 миң кеңәш солдити Воронеж йенидики шиддәтлик җәңләрдә қаза болған. Воронеж шәһирини азат қилиш йолидики җәңләрниң биридә бовам Мәхпирму қаза болиду. Өлүм чаңгилиға чүшүп қалған пәйттә дости Турсунбай билән ахирқи қетим сөһбәтлишип, ким һаят қалса, аилилиридин хәвәр елип, ғәмхорлуқ қилишқа бир-биригә вәдә бериду. Икки достниң сөһбитидин кейин әтиси кеңәш җәңчилири аз сандики күчләр билән дүшмәнниң ғалҗирлашқан һуҗумиға қарши туриду. Уларниң бәзилири Воронежниң ғәрбидики Дон еғизида дүшмән билән елишиду вә бу йәрдә кеңәш әскәрлири көпирәк чиқимиға учрайду. Әйнә шу дәһшәтлик җәңдә 32 яшлиқ бовам қаза болиду. ақийәттә арқа сәптики жирақ йезида төрт кичик бала момам Иззәтханниң қучиғида қалиду. Турсунбай ата бу җәңдә еғир ярилиниду. У тамир-дости Мәхпирниң қазаси һәққидики хәвәрни госпитальда аңлайду. Бир қолидин айрилип, нака болғанлар қатарида у 1943-жили өйигә қайтурулиду. Турсунбай аға ана жутиға кәлгәндин кейин, дости Мәхпир иккисиниң арисида болған сөһбәт тоғрилиқ туққанлиримизға сөзләп бериду. Уруштин кейин сабиқ җәңчи һәддидин зиядә еғир әмгәкниң уруштин қайтип кәлгән накалар, аяллар, қерилар, өсмүрләр зиммисигә жүкләнгәнлигини өз көзи билән көриду. Турсунбай атиму жутдашлири билән биллә егилик ишлириға пүтүн вуҗуди билән арилишип кетиду. Әйнә шу мүшкүл уруш жиллири Чарин йезисида қазақ, уйғур вә руслар бир аилиниң әзалиридәк иҗил-инақ һаят кәчүрүп, қийинчилиқларни тәң бөлүшти вә әмгәк мәйданидиму алаһидә җасарәт көрсәтти. Шуниң нәтиҗисидә йеза егилигиниң барлиқ саһалири қайта тикләнди. Әйнә шу җапалиқ дәвирләрниң һекайиси аилимизниң пешқәдәм әвлат вәкиллириниң ядида мәңгү сақлинип қалди. Улар шу қийин дәвирни, Турсунбай атиниң һемишәм достиниң аилисидикиләргә яр-йөләк болғанлиғини, атисиз қалған житим балилар билән асриғучисидин айрилған бу аилә билән тапқан ненини тәң бөлүшүп, сәмимий мунасивити билән роһий мәдәт берип кәлгәнлигини әслишиду. Чоң дадам Җамалдинниң чоң оғли Камалҗан Турсунбай атисиз һечқандақ аиләвий мәрасимниң өткүзүлмигәнлигини дайимла ейтип жүрәтти. Турсунбай ата 1985-жили дуниядин өтти, амма һаятиниң ахириғичә у тамириға — бовамға бәргән вәдисигә вә ағинисиниң ярқин хатирисигә болған садақитини сақлап өтти. Буму һәйран қаларлиқ иш әмәс, чүнки қедимийдин буян асасән найман, керей вә албан уруғидин болған қазақ қериндашлар уйғур деханлири вә һүнәрвәнлири билән тамир болуп, өзара иҗил-инақ яшап кәлди. Бу икки қериндаш хәлиқ оттурисидики достлуқ риштилириниң техиму күчийишигә төһпә қошти. Улар адәттә бир-бириниң тилини, урпи-адәтлирини йетүк биләтти. Бир-бириниң мәдәнийитини һөрмәт қилатти. Әйнә шу есил әнъәнини Турсунбай ата вә униң балилири Метербай, Мәрия, Нургелди, Майгүл вә Беген билән бовимиз Мәхпир вә униң балилири Ғуламдун, Җамалдин, Нурдун, Меһриван вә Раһилдинниң әвлатлириға давамлаштурди. Бу достлуқ, қериндашлиқ пәқәт аилимизниңла әмәс, қериндаш хәлиқ вәкиллиригиму ортақ байлиқ болуп қалди. Бүгүнки күндә Турсунбай Мамырбаев вә Мәхпир Сапаровниң пәрзәнтлири вә нәврилири Чарин йезисида мустәқил Қазақстанниң истиқбали вә гүллиниши үчүн хизмәт қилмақта. Йеқинда Чарин йезисиға болған сәпиримиздә Турсунбай атиниң оғли, әмгәк ветерани Нургелди аға вә рәпиқиси Әшет апайниң һалини сораш мәхситидә, уларниң өйигә қәдәм тәшрип қилдуқ. Бизни уларниң чоң оғли Марат вә келини Толқын (сүрәттә) қучақ йейип қарши алди. Бәрикәтлик йейилған дәстихан әтрапида өтмүш һәққидә узақ параңлаштуқ. Бу инақ аилиниң һаятиға мунасивәтлик һекайиләр биз үчүн толиму қизиқарлиқ еди. Мән бу пурсәттин пайдилинип, Уйғур наһийәсиниң вә Чарин йезисиниң һакимийитигә, шундақла наһийәлик мәслиһәткә Улуқ Вәтән урушиниң ветерани, қанлиқ урушниң қатнашқучиси Турсунбай Мамирбаевниң исминиң Чарин йезисидики кочиларниң биригә берилгәнлиги үчүн алаһидә миннәтдарлиқ билдүримән. Мана мошундақ изгү паалийәтләр нәтиҗисидә иккинчи дуния урушида вәтини үчүн күрәш қилған ветеранларниң исми жутдашлириниң хатирисидин мәңгү өчмәйду. Яш әвлат ветеранлар исми билән аталған кочида һәрқетим маңғинида, кәлгүси әвлатниң әркинлиги үчүн җенини пида қилған әҗдатларниң арқисида бүгүнкидәк шат-шадиман һаятқа еришкәнлигини ядида сақлайдиған болиду. Вақит тохтимай алға илгириләйду, һечким уни тохтиталмайду. Инсан роһиниң пәқәт бирла хусусийити билән униңға тақабил туралайду. Бу — сиз билән бизниң өчмәс хатиримиз. Карлин МӘХПИРОВ.