• Әхбаратлар еқими
• 30 Сәуір, 2020

Мәхситимиз бир, нишанимиз ениқ

Ғабит ТУРСЫНБАЙ, Алмута вилайәтлик Қазақстан хәлқи Ассамблеяси рәисиниң орунбасари – Кативат рәһбири. Һәммимизгә мәлумки, бийил Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң қурулғиниға 25 жил толди. Мошу вақит ичидә у мәмликитимиздә хәлиқләр достлуғи билән бирлигиниң тәнтәнә қазинишиға мунасип төһпә қошуп кәлмәктә. Иҗтимаий һәм этник топлар арисидики разимәнлик барчә җәмийәтниң шиҗаәтлик әмгигиниң нәтиҗисидур. Алмута вилайитидә 105 милләт вәкиллири бир аилиниң әзалиридәк иҗил-инақ һаят кәчүрмәктә. Уларниң тили билән мәдәнийитини риваҗландурушта вилайәтлик ассамблея кативатиниң, “Достық үйі” җәмийәтлик разимәнлик мәркизиниң, шуниң билән биллә этномәдәнийәт бирләшмилириниң үлүши зор. Вилайәттики барлиқ дөләт мәһкимилири билән наһийәлик һәм шәһәрлик һакимийәтләр мәмликитимизниң асасий утуғи – течлиқ билән разимәнликни, этносларара достлуқни мустәһкәмләшкә алаһидә көңүл бөлүп кәлмәктә. Буниңда, әлвәттә, милләтләр достлуғи билән разимәнлигиниң надир институти – Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң орни алаһидә. Алмута вилайитидә елимизниң һәртәрәплимә риваҗлиниши билән җәмийәтлик разимәнликни мустәһкәмләш иши бирнәччә йөнилиш бойичә әмәлгә ашурулмақта. Алмута вилайәтлик Қазақстан хәлқи Ассамблеяси йенида паалийәт елип бериватқан җәмийәтлик разимәнлик вә анилар кеңәшлириниң, илмий-экспертлиқ топ билән йетәкчи журналистлар клубиниң паалийәтлири һәққидә әйнә шундақ дейишимиз мүмкин. Умумән, вилайәтлик ассамблея тәркивидә 71 этномәдәнийәт мәркизи бар. Шуниң билән биллә 422 җәмийәтлик кеңәш, 266 анилар кеңиши вә башқиму тәшкилатлар актив паалийәт елип бармақта. Мошу йәрдә Ассамблеямиз иш тәҗрибисиниң пүткүл җумһурийәт даирисидә үлгә сүпитидә тарқитиливатқанлиғини мәмнунийәт билән тәкитлигүм келиду. Яшларға һәм тәминати начар аилиләргә психологиялик-консультативлиқ ярдәм көрситиш, мурәккәп иҗтимаий әһвалдики өсмүрләр билән ата-анисиниң ғәмхорлуғидин сирт қалған балиларниң проблемилирини һәл қилиш бойичә көплигән ишлар әмәлгә ашурулди. Тәвәдә вилайәтлик Медиацияни тәрәққий әткүзүш мәркизиниң шөбиси йенидики хәлиқара һоқуқ қоғдаш мәркизиниң қоллап-қувәтлиши билән 68 медиация мәркизи актив паалийәт жүргүзмәктә. Шундақла “Достлуқ өйиниң” медиация мәркизи вә 20 наһийә билән шәһәрдә медиация кабинетлири иш елип бариду. Умумән вилайәттә 270 җәмийәтлик һәм 24 кәспий медиатор тиркәлгән. “Жаңғыру жолы” вилайәтлик штабида қазақ тилини үгитиш бойичә мәхсус программа йолға қоюлған. “Достлуқ өйи” йенида дөләт тилини үгитиш мәхситидә “Мәмле” клуби паалийәт елип бариду. “Ұлы дала елінің мұрасы” тарихий-экологиялик лайиһиси даирисидә “Таза қала”, “Таза жағалау”, “Жібек жолы Жетісудан басталады” қатарлиқ экологиялик чарә-тәдбирләр Талдиқорған вә Хәшкиләң шәһәрлиридә, шундақла Уйғур, Ескелди, Қаратал, Панфилов наһийәлиридә өткүзүлди. Мошу йәрдә “Мейірімді жастар” яшлар һәрикитиниң паалийити һәққидиму ейтип өтүш орунлуқтур. Униң әзалири ярдәмгә муһтаҗ мөтивәрләрниң һалидин хәвәр елип, күндилик һаят үчүн муһим болған озуқ-түлүк мәһсулатлири билән тәминләшни, хәйрихаһлиқ концертларни уюштурушни әнъәнигә айландурған. Мәсилән, Талдиқорған шәһиридә истиқамәт қилидиған тәминати начар 40 аилигә Қазақстан хәлқи Ассамблеясиниң пидаийлири тәрипидин турақлиқ рәвиштә адреслиқ ярдәм көрситилип кәлмәктә. Қазақстанниң Тунҗа Президенти – Елбасы Н.Ә.Назарбаев яшларниң елимизниң стратегиялик ресурслириниң бири екәнлигини дайим тәкитләйду. Әйнә шуни көздә тутқан һалда көплигән дөләт программилири нәқ шу яшларниң мәнпийитигә қаритилған. Шуңлашқиму биз яшлар билән ишләшкә алаһидә диққәт ағдуруп келимиз. “Қазақтану” илмий-ақартиш лайиһисини әмәлгә ашуруш – Алмута вилайәтлик Қазақстан хәлқи Ассамблеяси паалийитиниң муһим йөнилишлириниң бири болуп һесаплиниду. Вилайәт турғунлириниң һәм этномәдәнийәт мәркәзлириниң қатнишиши билән һәр жили турақлиқ өткүзүлүп туридиған “Қазақ халқының ұмытылған дәстүрлері”, “Ұлы даланың жеті қыры” лекторийлири һәм “Қымызмұрындық” әнъәнивий фестивали шуниң ярқин ипадисидур. Мошу йәрдә көрнәклик дөләт вә җәмийәт әрбаби Илияс Жансүгировниң туғулғининиң 125 жиллиғиға мунасивәтлик “Улиястың жолымен” илмий-тәтқиқат лайиһиси даирисидә Алмута вилайитидин бир топ делегатниң Россияниң Москва вә Санкт-Петербург шәһәрлиригә қилған зияритигә алаһидә тохталмақчимән. Улар Россия миллий китапханиси фондидин, Россия дөләт архивидин, Максим Горькийниң мирасгаһ-өйидин өз вақтида “хәлиқ дүшмини” қалпиғи кийгүзүлгән Илиястин мусадирә қилинған бирқатар баһалиқ материалларни тепишқа муваппәқ болди. Җүмлидин Россия Федерациясиниң дөләт архивлиридин И.Жансүгировниң һаятиға һәм иҗадий паалийитигә мунасивәтлик бизгә мәлум болмиған 73 һөҗҗәт тепилди. Делегация әзалири шундақла Москвадики Новодевичье қәбирстанлиғидики қазақ сәнъитиниң тәрәққиятиға мунасип төһпә қошқан поляк композитори Александр Затаевичниң қәбрини зиярәт қилди. Униң «Қазақ халқының 1000 әні», «500 қазақ әні және күйі» топламлириниң муәллипи екәнлиги көпчиликкә яхши мәлум. Уларниң ичидә 20дин ошуғи нәқ шу Илияс Жансүгиров тәрипидин иҗра қилинған. Бүгүнки күндә жуқурида қәйт қилинған бебаһа һөҗҗәтләрни рәқәмләштүрүш, шундақла уларниң кәң оқурмәнләр аммисиға чүшинишлик болуши үчүн әрәп йезиғидики материалларни латин һәм кирилл йезиғиға көчириш ишлири әмәлгә ашурулуватиду. Қолязмиларниң электрон нусхиси Қазақ Миллий электрон китапханисиниң базисиға киргүзүлиду. Шуни алаһидә тәкитлигүм келидуки, Россия хәлиқлири Ассамблеяси һәм “Мы – россияне” яшлар һәрикити билән өзара һәмкарлиғимиз бийилму давамлишидиған болиду. Һә, бүгүнки күндә елимиздә җарий қилинған пәвқуладдә әһвалға мунасивәтлик паалийитимизни онлайн режимида жүргүзүватимиз. Уйғурлар – қазақларға әң йеқин милләтләрдин болуп һесаплиниду. Бу икки хәлиқ инқилапниму, ачарчилиқниму, урушниму, униңдин кейинки тиклиниш жиллиридики қийинчилиқларниму биллә баштин кәчүргән. Тилимизму, урпи-адитимизму охшап кетиду. Динимизму бир. Биз шундақла бир-биримиз билән ич қоюн, таш қоюн болуп кәткән қериндашлар. Мән бу йәрдә бәйнәлмиләл аилиләрни көздә тутуватимән. Һәрбир уйғурниң онлиған қазақ достлири, тамирлири бар. Қазақниңму һәм шу. Қазақстан – уйғур миллий тарихиниң бөшүги. Кеңәш уйғурлириниң мәдәнийити һәм уйғур хәлқиниң тәрәққияти қазақстанлиқ уйғур язғучи-шаирлириниң, алимлириниң, рәссамлириниң әсәрлиридә намайән. Кеңәш һакимийити дәвридә уйғур мәдәний-ақартиш мәһкимилириниң һули селинған. Уларниң көпчилиги һелиму моҗут. Улуқ Вәтән урушида Кеңәшләр Иттипақиниң башқа хәлиқлири қатарида уйғурларму җанпидалиқ көрсәтти. Брест қорғинини, Москвани дүшмәндин қоғдаш җәңлиридә қәһриманларчә күрәшти. Кеңәшләр Иттипақи дәвридә уйғур хәлқиниң дәсләпки кәспий композитори, СССР вә Қазақ ССР хәлиқ артисти Қуддус Ғоҗамияров, уйғур аяллиридин чиққан дәсләпки алимә Айшәм Шәмиевани елимиздә билмәйдиғанлар камдин-кам болса керәк. Дуния миқиясидики дөләт дәриҗилик бирдин-бир театр – академиялик Уйғур музыкилиқ-комедия театри уйғур сәнъитиниң қутлуқ дәргаһидур. Қазақстан Пәнләр академиясиниң Уйғуршунаслиқ институти (һазирқи Уйғуршунаслиқ мәркизи) уйғур тарихи билән мәдәнийитини тәтқиқ қилидиған дуниядики йеганә ихтисаслаштурулған асасий дәргаһтур. Қазақстанлиқлар уйғур хәлқидин чиққан Кеңәш Иттипақиниң қәһриманлири, Социалистик Әмгәк Қәһриманлири, Социалистик әмгәк қәһриманлири, онлиған академик, докторлар, Қазақстан хәлиқ артистлири, Қазақстанниң хизмәт көрсәткән артистлири, йүзлигән тонулған дохтур, муәллим, тиҗарәтчи вә спортчилар билән пәхирлиниду. Қазақстандики уйғурларға ана тилида билим елиш имканийити яритилған. Абай намидики Қазақ миллий педагогика институтида уйғур тили вә әдәбияти мутәхәссислирини тәйярлаш үчүн 5 грант бөлүнгән. Алмутидики П.Чайковский намидики музыка колледжида уйғур пәрзәнтлиригә аҗритилған грант сани онға йәтти. Қазақстанда уйғур этномәдәнийәт мәркәзлири актив паалийәт елип бармақта. Шуларниң бири – Алмута вилайәтлик Уйғур этномәдәнийәт мәркизидур. У тәвәдики әң паалийәтчан миллий бирләшмиләрдин һесаплиниду. Мәзкүр җәмийәтлик тәшкилатқа һәрхил жилларда вәтәнпәрвәр һәм милләтпәрвәр инсанлар – Светлана Гайитова, Асийәм Әхмәтова вә Реһимҗан Тохтахунов рәһбәрлик қилди. Һазир мәркәзни тонулған бизнесмен, меценат, ҚХА әзаси, Алмута вилайәтлик мәслиһәтниң депутати Закирҗан Кузиев башқуруп кәлмәктә. Уйғур этномәдәнийәт мәркәзлириниң буниңдин кейинму көпмилләтлик елимиздики хәлиқләр достлуғи билән җәмийәтлик келишимни мустәһкәмләш йолида техиму шиҗаәтлик хизмәт қилидиғанлиғиға ишәнчимиз камил. Қазақстандики һәрхил милләтләр билән еләтләр, җәмийитимизниң қайси саһасида болмисун адил әмгәк қилип, елимизниң һәртәрәплимә тәрәққий етишигә мунасип үлүшини қошуп кәлмәктә. Биз, қазақстанлиқларниң, мәхсәт-муддиаси бир, нишанимиз ениқ: бирлик вә разимәнлик. Пурсәттин пайдилинип, барлиқ қазақстанлиқларни 1-Май – Қазақстан хәлқиниң бирлиги мәйрими билән сәмимий тәбрикләймән.