• Асасий мақалилар
  • 15 Мамыр, 2020

Дөләт комиссиясиниң мәҗлиси

Қазақстан Җумһурийитиниң Президенти Қасым-Жомарт Тоқаев 11-май күни Пәвқуладдә әһвал тәртивини тәминләш бойичә дөләт комиссиясиниң ахирқи мәҗлисини өткүзди. Мәҗлистә Дөләт рәһбири таҗсиман вирусқа бағлиқ әһвалға баһа бәрди вә Һөкүмәт һәм башқа дөләт органлириниң пәвқуладдә әһвал тәртиви күчидин қалдурулғандин кейинки иш-һәрикәт стратегиясини бәлгүләп бәрди. Төвәндә Дөләт рәһбири Сөзиниң толуқ мәтинини елан қиливатимиз. Һөрмәтлик кеңәшмә қатнашқучилири! Кейинки икки ай мәмликитимиз үчүн оңай болмиди. Боһран һазирчә толуқ биртәрәп қилинмиди. Бирақ биз пандемияниң күчийиш чекидин өттуқ. Пәвқуладдә әһвал тәртивини тәминләш бойичә дөләт комиссияси миқияслиқ ишни әмәлгә ашурди. Қазақстанлиқларниң саламәтлигини қоғдашқа, уларниң киримини вә бизнесни қоллап-қувәтләшкә қаритилған 500гә йеқин қарар қобул қилинип, әмәлгә ашурулди. Әнди Пәвқуладдә әәһвал тәртивини тәминләш бойичә комиссия Ихтисадий өсүшни әслигә кәлтүрүш бойичә дөләт комиссияси болуп өзгәртилиду. Бүгүн пәвқуладдә әһвал тәртиви аяқлашти. Амма бирқатар регионларда эпидемиологиялик вәзийәт кәскин пети қалмақта. Таҗсиман вирус эпидемияси йоқимиди. Пандемия илгәркидәкла гражданлиримизниң саламәтлигигә ховуп туғдуруватиду. Шуңлашқа карантин чәкләшлирини елип ташлаш уларниң һәрбиридики әһвалниң яхшилинишиға қарап әмәлгә ашурулиду. Шундақ болсиму нурғунлиған саһаларниң паалийити башлиниватиду. 1 миллион 100 миңдин ошуқ қазақстанлиқ ишлириға қайтип кәлди. Бүгүндин башлап пүткүл мәмликәт бойичә бирқатар дуканларниң, гөзәллик салонлириниң, билим мәркәзлири вә башқа объектларниң паалийити қайтидин башлиниду. Истираһәт бағлири билән скверлар ечилиду. Авиация арқилиқ йолувчиларни тошуш башлиниду. Илгири ечилған алтә шәһәрниң аэропортиға йәнә йәттә шәһәрниң аэропортлири қошулиду.. Бу йосунда күндилик һаятта еһтият чарилиригә қәтъий әмәл қилиш зөрүр. Һөкүмәт йеңи санитариялик қаидиләрни тәйярлап җарий қилиши керәк. Кичик, оттура вә чоң компанияләр йеңи тәвсийәләргә мувапиқ ишлиши шәрт. Адәмләр нурғун болидиған җайларда иҗтимаий арилиқни сақлаш, ниқап тақаш нормиға айлиниши керәк. Вилайәт оттурисидики транспорт қатнишиға бағлиқ чәкләшләр сақлиниду. Җәмийәтлик транспорт йерим жүклимә билән ишләйду. Ниқап тақаш йолувчилар үчүн мәҗбурий тәләп болиду. Дөләт хадимлириниң 50 пайизи жирақта туруп ишләшни давамлаштуриду. Хусусий карханиларниң рәһбәрлири уларға беваситә иш орнида қанчә хадимниң керәк екәнлигини өзлири ениқлиши керәк. Адәмләрниң мүмкинқәдәр нурғун қисми өйлиридә қелишни давамлаштуруши шәрт. Бу, биринчи новәттә, гражданларниң бехәтәрлигигә бағлиқ мәсилә. Иш орунлирида иҗтимаий арилиқ вә қәтъий санитариялик тәртип тәминлиниши лазим. Вирусниң иккинчи долқуни башлинип кетиши мүмкин. Шуңлашқа өзимизниң аман-сақлиғимиз өзимизниң җавапкәрлигимизгә бағлиқ. Һөкүмәт эпидемия тәкрарланған һаләттә пәвқуладдә һәрикәт қилишниң ениқ планлирини тәйярлайду. Силәр билисиләрки, мениң тапшурмам бойичә боһранға қарши икки чариләр түркүми әмәлгә ашурулуватиду. 4,5 миллиондин ошуқ қазақстанлиққа 42 500 тәңгә миқдарида ярдәм төлиниватиду. 1 миллиондин ошуқ адәм озуқ-түлүк-мәиший ярдимини еливатиду. Коммунал тарифлири төвәнлитилди. Әң муһтаҗ болуватқан гражданлар уни төләш бойичә қошумчә ярдәм алиду. Икки миллионға йеқин несийә алғучиға уни төләшни кейингә қалдурушқа рухсәт қилинди. Несийә беришкә, әтиязлиқ терилғу ишлириға, иш орунлирини вуҗутқа кәлтүрүшкә вә сақлап қелишқа нурғун мәбләғ аҗритилди. 700 миңдин ошуқ компания вә тиҗарәтчи үчүн селиқ жүклимисини төвәнлитиш уларға бир триллион тәңгигә йеқин мәбләғни ихтисат қилиш имканийитини бәрди. Бу ишниң үзлүксиз жүргүзүлмигәнлигини вә камчилиқларниң орун алғанлиғини етирап қилиш керәк. Пандемияниң чапсан тарқилиши ихтисадий әһвалға сәлбий тәсир қилди. Шуниңға бағлиқ биз бирқатар оператив вә дәрһал чариләрни көрдуқ. Нурғунлиған мәсилиләр Қазақстан җәмийитиниң паал қатнишиши билән һәл қилинди. Мана мошу «аһали авазиға қулақ салидиған дөләт» концепциясигә көчүшниң муһим басқучи болди. Таҗсиман вируси пандемияси дуниявий рецессияниң башлинишиға сәвәп болди. Һәр еһтималға қариғанда, бу узаққа созулидиған ихтисадий боһранға елип келиши мүмкин. Һәммә җайда йөләкчиликниң күчийиши йүз бериватиду. Ихтисатниң пүтүнсүрүк саһалири вәйран болди. 400 миллиондин ошуқ кархана касатлиқ босуғисида қалди. Сәйяриниң әмгәккә қабилийәтлик аһалисиниң йеримиға йеқининиң кирими төвәнлиди. Умумән, экспертлар аләмшумул ихтисатниң кейинки йүз жилда болмиған дәриҗидә чүшидиғанлиғини тәхмин қиливатиду. Мундақ әһвалда Қазақстанда бирқатар ениқ әвзәлликләр моҗут. Биздә йетәрлик малийә резерви, дөләт кириминиң мувапиқ дәриҗиси топланған. Әң муһими, биз һазирқи әһвалда иш билән тәминләш вә ихтисадий нәтиҗидарлиқни ашуруш үчүн ресурсларни нәгә сәрип қилишни ениқ чүшинимиз. Әнди боһран вақтидики вә униңдин кейинки тәрәққий етиш бойичә әвзәлликлиримизгә тохтилип өтмәкчимән. Әң алди билән – бу барлиқ гражданларниң һаятини вә саламәтлигини қоғдаш. Аһали киримини ашуруш. Бизнесни қоллап-қувәтләш вә тәрәққий әткүзүш. Билим вә илим-пән системисини мукәммәлләштүрүш. Йеқинқи вақитта төвәндики бирқатар әң муһим вәзипиләрни һәл қилиш зөрүр. Биринчи. Қазақстан ихтисадиниң өзини өзи тәминлишини ашуруш. Буниң үчүн моҗут күчлүк хам әшия базиси асасида санаәттә йеңи қайта тәхсим қилишни тәрәққий әткүзүш керәк. Бизгә Қазақстан ихтисадиниң кәлгүсидики қурулумиға йеңичә қарашқа тоғра келиду. Униң баш секторлириниң: санаәт, энергетика, йеза егилиги, хизмәт қилишниң һәрбириниң ролини ениқлаш керәк. Башқичә ейтқанда, дәрһал ихтисатниң йеңи қурулумини түзүш лазим. Энергетика секториниң хелә ислаһатни тәләп қилидиғанлиғи ениқ. Боһрандин кейин у илгәркидәк болмайду. Оттура муддәтлик вақитта «йешил энергетика» тәрәпкә меңиш – әң муһим зөрүрийәт. Бизниң индустрияләштүрүшкә болған яндишишимизму қайтидин қарап чиқишни тәләп қилиду – ташқи вә ички базарлардики реал имканийәтни ениқлаш, қолға кәлтүридиған мәхсәтләрни вә васитиләрни ениқлап, алға қарап илгириләш керәк. Дөләт мәһсулат сетивелишни вә квазисектор мәһсулат сетивелишни саватлиқ пайдиланған һалда, ихтисадий активлиқни әслигә кәлтүрүш васитиси сүпитидә қараш керәк. Елимиз товар ишләп чиқарғучилирини қоллап-қувәтләшкә қаритилған дөләт мәһсулат сетивелишиниң алаһидә тәртиви мошу жилниң август ейиғичә күчкә егә болиду. Елимиз материаллирини вә җабдуқлирини толуқ пайдилиниш бизнесни тәрәққий әткүзүшниң муһим шәрти сүпитидә бәлгүлиниду. Инфрақурулумлуқ программилар бойичә локализация дәриҗисини 40 пайиздин 60 — 70 пайизғичә ашуруш керәк. Һөкүмәт, һакимлар вә квазисектор компаниялири рәһбәрлириниң ишини баһалаш, көп җәһәттин, мошу көрсәткүчкә асаслиниду. Һазирқи әһвал озуқ-түлүк бехәтәрлиги – умумән дөләт бехәтәрлигиниң асасий элементи дегән һәммигә мәлум һәқиқәтни ениқ тәстиқлиди. Шуңлашқа биз деханларни толуқ қоллап-қувәтләшни давамлаштуримиз. Һазир әмәлгә ашурулуватқан кәлгүсидә мәһсулат сетивелишқа қошумчә оффтейк-шәртнамиләрни җарий қилиш арқилиқ мәбләғ билән тәминләш вә «КазАгро» несийәлири бойичә қәризни реструктуризацияләш механизмлири кәңәйтилиду. Қазақстанда 1 миллион 700 миңға йеқин шәхсий ярдәмчи егилик бар. Амма уларниң мәһсулати рәсмий сода объектлири арқилиқ сетилмайду вә мәһсулатни қайта ишләш карханилириға йәткүзүлмәйду. Дөләт улардин селиқ алмайду, мундақ егиликләрдә бәнт болуватқанлар әмәлиятта иҗтимаий җәһәттин һимайә қилинмиған. Һөкүмәткә «Атамекен» Миллий тиҗарәтчиләр палатиси билән бирликтә бирнәччә регионда йезида «етиздин покәйгичә» кооперация алақисини тәрәққий әткүзүшниң синақ лайиһисини ишқа қошушни тапшуримән. Андин кейин лайиһини кәңәйтишкә киришишкә вә 2021-жилниң оттуриға қәдәр толуқ мәзмунлуқ Программа ишләп чиқишқа болиду. Мәзкүр программини әмәлгә ашуруш җәриянида «Даму» Фондиниң капаләтләндүрүш васитилиридин пайдилинип, «КазАгро» арқилиқ жилиға 6 пайиз билән имтиязлиқ микронесийә қоллинилиду. Шундақла турақлиқ мәһсулат сетивелиш вә сетиш системисини йолға қоюш, қатнашқучиларни оқутуш вә агросалаһийитини ашурушни ишқа қошуш керәк. Мошуниң һәммиси 2 миллионға йеқин йеза турғуниниң киримини ашуриду, елимиз йеза егилиги карханилириниң иш билән тәминлинишини 53 пайиздин 70 пайизғичә көпәйтиду вә иҗтимаий әһмийәткә егә озуқ-түлүкни чәттин кәлтүрүшни төвәнлитиду. Иккинчи. Биз «Иш билән тәминләшниң йол хәритисини» әмәлгә ашурушқа 1 триллион тәңгигичә мәбләғ аҗритимиз. Бу нурғун мәбләғ. Уни шундақла бизнесқа несийә бериш үчүнму пайдилинишқа болиду. Мәбләғ вакаләтлик органларниң назарити астида пәқәт адреслиқ пайдилинилиши керәк. Мошу мурәккәп вақитта мәбләғ билән тәминлиниватқан лайиһиләр, биринчи новәттә, йеңи иш орунлирини вуҗутқа кәлтүрүши шәрт. Узақ муддәтлик ихтисадий киримни пәйда қилидиған яки бизниң инсан капиталимизни тәрәққий әткүзидиған активларни вуҗутқа кәлтүрүш керәк. Әйнә шуниңға бағлиқ мәктәпләр, ағриқханилар вә башқа объектлар қурулушиға киришиш лазим. Бир объект баһасиниң түрлүк регионларда һәддидин ошуқ пәриқлинишигә йол қоймаслиқ наһайити муһимдур. Әпсуски, биздә көп әһвалларда шундақ болуватиду. Лайиһиләрни әмәлгә ашуруш йәкүни бойичә уларниң иҗтимаий-ихтисадий пайдиси тәһлил қилиниду. Үчинчи. Әрзән турушлуқ өй селиш ихтисатни тәрәққий әткүзүшни, иш билән тәминләшниң өсүшини рәғбәтләндүрүш вә иҗтимаий қоллап-қувәтләш амили болуши керәк. Елбасы тәшәббус қилған «7-20-25» программиси ипотекилиқ несийә беришкә вә турушлуқ өй қурулушиға чоң түрткә болди. Новәттә турғучиларниң мәсилисини һәл қилиш үчүн турушлуқ өйни несийәгә беришниң «5-10-20» лайиһисини ишқа қошушни тапшуримән. Бу мәхсәтләргә боһранға қарши мәбләғ даирисидә 390 миллиард тәңгә сәрип қилимиз. Бийил мәмликәттә қурулушниң рекордлуқ көләми – 15 миллион квадрат метр яки 150 миң пәтир вә өй планланди. Гражданлиримизниң турушлуқ өй шараитини яхшилаш ишини давамлаштуруш муһим. Әмәлиятта бу Һөкүмәт ишиниң стратегиялик йөнилишлириниң бири. Һөкүмәт жил ахириғичә «ЖССБК» АЖ («Қазақстан Жилстройсбербанки») асасида толуқ мәзмунлуқ тәрәққият вә қоллап-қувәтләш институтини – «Отбасы банкини» вуҗутқа кәлтүрүши керәк, у турушлуқ өйни һесапқа елиш, новәткә қоюш вә тәхсим қилиш охшаш ишларни әмәлгә ашуриду. Гражданлиримизниң топланған пенсия пулини турушлуқ өй шараитини яхшилашқа пайдилиниши мошу саһадики системилиқ өзгиришләрниң давами болиду. Мән илгири мундақ тапшурма бәргән, бирақ пәвқуладдә әһвал тәртивигә бағлиқ муһакимә созулуп кәтти. Қарар қобул қилиш вақти кәлди. Һөкүмәт 1-июльғичә өз яндишишлирини ениқлиши лазим. Төртинчи. Иҗтимаий адаләтлик турғусидин иш һәққи вә башқа кирим түрлиригә мунасивәтлик айрим кирим селиғиниң прогрессив өлчимини җарий қилиш мәсилисини қараштуруш вақти кәлди, дәп һесаплаймән. Прогрессив өлчәмниң маһийити шуниңдин ибарәтки, иш һәққи жуқури болмиған гражданлар селиқни һазирқиға қариғанда аз төләйду, әнди жуқури һәқ алидиған хадимлар төләйдиған селиқ мөлчәри өсиду. Бизниң асасий мәхситимиз – иш һәққиниң әң аммивий, йошурун төвәнки сегментини «көләңгидин» елип чиқиш. Әгәр улар бойичә ставка қисқарса, конверт арқилиқ төләш үчүн рәғбәт аз болиду. Аһали кирими төвәнләватқан шараитта гражданлиримизниң қәриз жүклимисиниң өсүшигә йол қоймаслиқ үчүн истимал несийә бериш базириниң әһвалини тәкшүрүшни давамлаштуруш муһим. Малийә базирини тәңшәш агентлиғи проблемилиқ займлири барларни реабилитацияләш мүмкинчилигини қараштуруши керәк. Шундақла қәриз алғучи типиға вә мәһсулат типиға қарап қәризләр бойичә ставкини һесаплаш яндишишлирини қайтидин қарап чиқиш керәк. Гражданларниң мәнпийәтлирини һимайә қилиш үчүн банклиқ әмәс несийә бериш тәшкилатлири үстидин назарәт күчәйтилиду, әнди келәр жилдин тартип микромалийә паалийитини лицензияләш җарий қилиниду. Бизниң иҗтимаий сәяситимизниң йәнә бир аспектиға тохталғум келиватиду. Бирпүтүн умумий төләмни төләш йеңи иҗтимаий төләмни елиш шәрти болди. Уни алғучиларниң 40 пайиздин ошуғи – бирпүтүн умумий төләмни биринчи қетим төлигәнләр. Нәқ шулар һәқиқий дөләт ярдими керәк болған гражданлар. Уларни толуқ ихтисатқа җәлип қилиш керәк. Бу адәмләрниң яңливаштин «көләңгигә» кетип, өз проблемилири билән йәкму-йәк қелишиға йол қоймаслиқ лазим. Чүнки һәммидин авал рәсмий ишләп, селиқ төләватқанлар қийин шараит туғулғанда дөләт ярдимигә, иҗтимаий һимайигә, келәчәктә мунасип пенсиягә үмүт қилиду. Шуңлашқа нәқ әйнә шундақ гражданлар вақитлиқ ишсизлар билән бирқатарда Һөкүмәт вә һакимларниң дайимий диққитидә болуши керәк. Базар ихтисади шараитида һәрбир адәм ишидин айрилип қелиши мүмкин, әйнә шуниңға бағлиқ Һөкүмәт ишсиз мәртивисини вә тегишлик ярдәм пули елиш вақтида әмгәк биржисида тиркәшни толуқ аддийлаштуруши керәк. Бәшинчи. Миллий бизнесни қоллап-қувәтләш. Активларға болған тәләпниң төвәнлиши нәрқ баһасиниң әрзәнлиши шараитида «Даму» Фондиниң несийәләрни капаләтләндүрүш васитисини пайдилиниш наһайити муһимдур. Фонд капалити Миллий банкниң муамилә мәблиғини несийә билән тәминләш программиси даирисидә берилидиған заемларға тарилиду. Униң көләми, әслитип өтимәнки, 600 миллиард тәңгини тәшкил қилиду вә зөрүр болғанда көпийиду. Ихтисатни несийә билән тәминләшни кәңәйтиш үчүн Малийә базирини тәңшәш вә тәрәққий өткүзүш агентлиғи пруденциал нормативларни ажизлаштуруш вә ахчиға айландурулушиға болған қисимни төвәнлитиш чарилирини көрди. Бу банк секторида мәмликәт ихтисадиға әвәтиш керәк болған 600 миллиард тәңгигичә бошитишқа имканийәт бәрди. Банкларниң ихтисатқа несийә бериш имканийитини кәңәйтидиған вақитлиқ пруденциал чариләрниң қошумчә комплексини ишләп чиқиш керәк. Микро- вә кичик тижарәт айрим диққәтни тәләп қилиду. Уларниң стандартлиқ банк мәһсулати билән пайдилиниш имканийити чәкләнгән. Әйнә шуниңға бағлиқ «Бизнесниң йол хәритиси» программиси даирисидә кичик тижарәт үчүн мәхсус чариләрни көрүшни тапшуримән. Һөкүмәт вә «Атамекен» мошу йөнилишни мәбләғ билән тәминләш көләмини ениқлавелиши лазим. Банклар вә башқа малийә тәшкилатлири несийәләр бойичә төләмләрни кейингә қалдуруш имканийитини бериватқан саһалар тизимини кәңәйтиш бизнесни қоллап-қувәтләшниң йәнә бир чариси болиду. Униңға сода, мәһсулатни қайта ишләш санаити, транспорт вә мәһсулат сақлаш, орунлаштуруш вә тамақлиниш, әхбарат вә алақә, билим бериш вә саламәтликни сақлаш кириши керәк. Мәһсулатни қайта ишләш санаитигә диққәт бөлүп, диверсификацияләнгән ихтисатни вуҗутқа кәлтүрүш бизниң асасий әвзәллигимиз болуп қалиду. Мошу секторда узақ муддәтлик лайиһиләрни әмәлгә ашуруш үчүн Қазақстан Тәрәққият банки қошумчә капитализациялиши лазим. Униңдин ташқири мәһсулат ишләп чиқарғучиларниң кәңәйтилгән мәҗбурийәтлири даирисидә топлинидиған мәбләғ һесавиға Санаәтни тәрәққий әткүзүш фондини қурушқа болиду. Униң иши йетәкчи мәһсулатни қайта ишләш карханилирини 3 пайиздин ашмай несийә билән тәминләшкә қаритилиду. Алтинчи. Чәт әл капитали үчүн күчәйтилгән риқабәтлишиш шараитида һәрбир капитал егиси билән уттур ишләшкә көчүш керәк. Әвзәллик вә умумән ихтисатқа болған пайдиси асасида һәрбир инвестор үчүн айрим қоллап-қувәтләш чарилирини ишләп чиқиш лазим. Мошу муһим иш даирисидә Һөкүмәт муһим саһалардики стратегиялик инвесторлар үчүн пүткүл инвестициялик қанунларниң турақлиқлиғини тәминлиши керәк. Инвестицияләрни җәлип қилиш вә фонд базирини тәрәққий әткүзүш үчүн «Астана» Хәлиқара малийә мәркизиниң (АХММ) иқтидарини пайдилинишни җанландуруш керәк. Бу келәчәктә дөләт активлирини хусусийлаштуруш мәсилисидә алаһидә муһимдур. Шундақла Қазақстан тиҗарәтчилириниң бизнес-даваларни һәл қилишта АХММниң инглиз һоқуқи вә арбитражидин пайдилинишиға шараит яритиш керәк. Миллий компанияләргә тәәллуқ айрим қурулумларни чәт әл юрисдикциясидин АХММға басқучлуқ көчириш ишини башлаш лазим. Биз әгәр өзимизниң компаниялири чәт әл юрисдикциясини таллаватса, чәт әл инвесторлириниң ишәнчисигә еришәлмәймиз. Һөкүмәт вә Ташқи ишлар министрлиги, чәтәллик вакаләтханилар АХММ инвестициялик селиқ мәртивиси программисини илгирилитишни күчәйтиши керәк. Мәркәз мәмурийити 2025-жилғичә бәлгүләнгән йеңи Стратегия үстидә ишләватиду. Һазирқи мурәккәп шараитта инвесторларниң, бизнесниң миллий валютиға, ахча-несийә сәяситигә болған ишәнчиси муһим рольға егә болуватиду. Шуниңға бағлиқ миллий валютиға болған елип-сатарлиқ һуҗумларниң азийишини қолға кәлтүрүш муһим. Бу — Миллий Банк вә Малийә базирини тәңшәш агентлиғиниң вәзиписи. Йәттинчи. Әпсуски, пүткүл дуния охшаш бизгә барлиқ карханиларни вә иш орунлирини сақлаш, һәрбир бизнесниң турақлиқлиғини тәминләш мүмкин болмайватиду. Шуңлашқа пәвқуладдә әһвал тәртивиниң җарий қилинишиниң пәвқуладдә әһвал тәртивиниң җарий қилинишидин хелә зәрдап чәккән ихтисат секторлири үчүн бизгә бағлиқ әмәс күтүлмигән вақиә болғанлиғини нормативлиқ дәриҗидә етирап қилиш муһим. Буниңда хусусий тиҗарәтчиләр вә кичик бизнес вәкиллириниң сотқа мураҗиәт қилиши бизгә бағлиқ әмәс күтүлмигән вақиә дәп етирап қилиниши керәк. Шундақла мошу мурәккәп вақитта ишләватқан тиҗарәтчиләрниң ихтисадий паалийәтчанлиғини қоллап-қувәтләш, хусусий мүлүк вә риқабәтчиликни һимайә қилиш муһим. Виждансиз несийә бәргүчиләр тәрипидин қисимға йол қоймаслиқ мәхситидә мошу жилниң 1-октябриғичә юридик шәхсләр вә хусусий тиҗарәтчиләргә мунасивәтлик касатлиқ җәриянини қозғашни тохтитишни тапшуримән. Андин кейин. Илгәрки боһранлар ақивитидә банкларда ихтисадий муамилидин чиқирилған ишлимәйватқан нурғун активлар топланди. Банк қурулумлири ишлимәйватқан активларни сетиш бойичә ениқ планларни ишләп чиқиши зөрүр, шуниң билән бир вақитта банкниң җавапкәр персоналини назарәт қилишни вә баһалашни күчәйтиши шәрт. Малийә базирини тәңшәш вә тәрәққий әткүзүш агентлиғи тавакәлчиликкә нишан қилинған назарәт даирисидә банкларниң стресс-активлар билән ишлишини тәһлил вә назарәт қилиши керәк. Ишлимәйватқан активларниң цивилизациялик базирини вуҗутқа кәлтүрүш системилиқ қарар болуп һесаплиниду. Күзитиш вә ғәмсизләндүрүшниң аддий иш бабидики механизмини вуҗутқа кәлтүрүш керәк. *** Мошу вә гражданларни һәм бизнес тәрәққиятини қоллап-қувәтләшниң башқа васитилирини әмәлгә ашуруш үчүн Ихтисадий өсүшни әслигә кәлтүрүш бойичә комплекслиқ план тәйярлиниватиду. У йеқинқи вақитта тәстиқлиниду. Дөләт органлири уни әмәлгә ашурушниң барлиқ механизмлирини пухта ишләп чиқиши зөрүр. Уларниң ойлаштурулмиған һәрикәтлири ақивитидин қоллап-қувәтләш чарилириниң камситилишиға йол қоймаслиқ керәк. Бизниң боһранниң мошу кәскин басқучини қандақ йеңип чиқидиғанлиғимиз вә мәмликәтни һәм ихтисатни буниңдин кейинки тәрәққиятқа тәйярлишимиз әйнә шуниңға бағлиқ. Биз боһран ақивитидә дуниявий вә миллий ихтисат шараитиниң қандақ түп-асасидин өзгәргәнлигини ениқ көрүватимиз. Өзгәргән шараитлар, амиллар вә алдики өзгиришләр 2025-жилғичә бәлгүләнгән Стратегиялик тәрәққият планиниң йеңи редакциясидә өз әксини тепиши керәк. План ихтисат вә дөләт башқурушиниң чоңқур өзгиришини тәминләйдиған институционал вә қурулумлуқ ислаһатларни өз ичигә елиши керәк. Һөрмәтлик кәсипдашлар! Бу боһран иҗтимаий саһа мәсилилири: медицина, билим бериш, иҗтимаий һимайә мәсилилириниң нәқәдәр муһим екәнлигини пүткүл дунияға көрсәтти. Бизгә саламәтликни сақлаш системисиниң сүпитини ашурушқа қаритилған түп-асаслиқ өзгиришләр, медицина мәһкимилирини толуқ мәзмунлуқ қайта җабдуш, медицина персоналиниң салаһийитини ашуруш зөрүр. Системиниң һәрқандақ пәвқуладдә әһвалға чапсан инкас қилишқа көнүкүши тәләп қилиниду. Аһалида жуқумлуқ ағриқларниң болушини тәкшүрүш, телемедицинини вә жирақтин диагностика қилишни җарий қилиш керәк. Миллий санитариялик-эпидемиологиялик хизмәтни түп-асасидин күчәйтиш керәк. Һәр еһтималға қариғанда, COVID-19 вә шуниңға охшаш вируслар бирвақитлиқ һадисә әмәс. Шуңлашқа биз пәқәт әмәлийла әмәс, бәлки илмий нуқтәий нәзәрдинму дайим тәйяр болушимиз керәк. Һөкүмәт абройлуқ алимлар билән экспертларни җәлип қилип, Биологиялик бехәтәрлик кеңишини қуруши керәк. Билимни хелә әвришим қилиш керәк, балилар билән студентларни жирақтин оқутуш протоколлирини вә методикилирини ишләп чиқиш, мәмликәтниң барлиқ оқуш орунлирини реал рәқәмләштүрүшни аяқлаштуруш муһим. Заманивий дистанционлуқ технологияләрни чапсан җарий қилиш зөрүр. Билим программилириниң мәзмунини қайта қарап чиқиш, уларни йеник вә интерактивлиқ қилиш керәк. Педагогларни тәйярлашниң өзи йеңи тәләпләр һесапқа елинип әмәлгә ашурулуши лазим. Дөләт башқуруш системисини өзгәртиш мәмликәтниң Стратегиялик планиниң муһим йөнилиши болиду. Йеңи яндишишлар вәзийәтни пандемиядин кейин қайта чүшинишкә мувапиқ җарий қилиниду. Утуқлуқ әмәлгә ашурулған жирақтин ишләш шәкли муһим дөләт қарарлирини қобул қилғанда заманивий технологияләрни қоллинишниң тәләп қилиниватқанлиғини вә мувапиқлиғини көрсәтти. Қелиплашқан йеңилиқ сүпитидә Һөкүмәт, министрликләр, һакимлиқларниң кеңәшмилири билән мәҗлислирини дистанциялик шәкилдә өткүзүшни тәклип қилимән. Керәк әмәс җәриянларни, келишишләрни, кеңәшмиләрни, вақит вә мәбләғни бошқа сәрип қилишни елип ташлаш керәк. Бу әмәлият өзиниң күчидин қалди. Қарарларни чапсан қобул қилиш, әң муһими, уларни орунлаш керәк. Вирустин кейинки вақиттиму мәлум тәшәббускарлиқни, җавапкәрликни өз үстигә елишни сақлап қелиш муһим. Бизгә вәзийәтниң өзгиришигә җававән қарарларни чапсан вә оператив қобул қилидиған йеңиланған нәтиҗидарлиқ вә жиғинчақ дөләт аппарати керәк. Дөләт тәрәққият институтлирини ислаһат қилиш давамлишиду. Мениң хәлиққә йоллиған Мәктүбүмни әмәлгә ашуруш даирисидә уларниң қурулумини ислаһат қилиш, мәхсәт вә вәзипилирини ениқлаш башланди. Бирқатар вәзипиләрниң тәкрарлиниш мәсилилирини, буниңдин кейинки хусусийлаштуруш, елимиз тиҗарәтчилириниң квазисектор мәһсулатини сетивелишни пайдилиниш мәсилилирини ахириғичә һәл қилиш керәк. Электронлуқ һөкүмәт концепцияси маһийитини қайта чүшиниш, консультация, ениқлима елиш, әризә бериш операциялирини толуқ онлайн тәртивигә чиқириш, «egov» тилини болса, аһали үчүн аддий вә чүшинишлик қилиш керәк. Бизнес вә дөләт оттурисидики мунасивәт толуқ рәқәмлик шәкилгә өтиду. Буниң үчүн дөләт хизмәтлирини елиш җәриянини вә қоллап-қувәтләш чарилирини рәқәмләштүрүш аяқлишиду. Ихтисатни вә җәмийәтни рәқәмләштүрүш җәриянлириға йеңи күч-қувәт бериш керәк. Һөрмәтлик кәсипдашлар! 1-майда Өзбәкстан Җумһурийитидә Сардоба дамбисиниң бузулуп кетиши ақивитидә Түркстан вилайитидә су бесиш вақиәси йүз бәрди. Бу техногенлиқ характерға егә пәвқуладдә вәзийәт. Мақтарал наһийәсиниң бәш йезисида миңдин ошуқ турушлуқ өйни су басти. Йәнә тоққуз аһалилиқ пункт су бесиш ховупи астида қалди. Оператив көрүлгән чариләр түпәйли су еқими тарқилишиниң алди елинди. Һазир су бесиш ақивәтлирини йоқитиш вә тазилаш ишлири жүргүзүлүватиду. Җәмийәтлик тәртип вә аһали мүлкини сақлаш мәсилилири алаһидә диққәт нәзәридә турмақта. Биз наһийәдә нормал һаятни әслигә кәлтүрүш үчүн барлиқ зөрүр чариләрни көримиз. Күзгә қәдәр вәйран қилинған өйләрниң орниға йеңилири селиниду. Зәрдап чәккән һәрбир турғунға 100 миң тәңгидин компенсация төлиниду. Йоқалған малниң вә йеза егилиги терилғулуқлириға йәткүзүлгән зиянниң орни төлиниду. Зәрдап чәккән авулниң бирму турғуни ярдәмсиз қалмайду. Һәммисигә ярдәм қилиниду. Зәрдап чәккән наһийәгә ярдәм қиливатқанларниң һәммисигә миннәтдарлиқ билдүргүм келиду. Пәвқуладдә вәзийәт йүз бәргән җайда һакимлиқ, шундақла Мудапиә министрлиги, Миллий гвардия, Пәвқуладдә вәзийәт бойичә комитет бөлүнмилири вә полиция хадимлири ишләватиду. Һәм елимиз, һәм чәт әл чоң бизнесиниң вәкиллири зәрдап чәккәнләргә сезиләрлик ярдәм қилди. Бу һәқиқий вәтәнпәрвәрләр вә хәлқимизниң достлири. Һәммисигә тәшәккүр изһар қилимән! Қазақстанлиқлар бу қетимму өзлириниң җипсилиғини намайиш қилди. Бирлик бизгә һәрқандақ қийинчилиқни йеңиш имканийитини бериду. Биздә һәрқандақ вәзипини һәл қилиш үчүн күч-қувәт йетиду. *** Биз мурәккәп вақитни баштин кәчүрүватимиз. Хәлқимизниң бирлиги алға қарап изчил меңишимиз үчүн һәммимизгә күч-қувәт бериду. Биз бирлишип бирнәччә қетим җиддий синақлардин сүрүнмәй өткән. Бу синақларниму йеңидиғанлиғимизға ишинимән.

260 рет

көрсетілді

0

пікір

Біздің Telegram каналына жазылыңыз

алдымен сізді қызықтыратын барлық жаңалықтарды біліңіз

Уйғур авази

21 Сәуір, 2021

Жүктеу (PDF)

Редактор блогы

Ершат Моллахун оғли ӘСМӘТОВ

Редактор блогы